Morgunblaðið - 12.08.2003, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. ÁGÚST 2003 25
BANDARÍSKIR þing-menn leita nú leiða til aðbregðast við offitu semer sívaxandi heilbrigðis-
vandi í landinu. Þannig leitast þeir
við að semja löggjöf sem geti
spornað við offituvandanum á
sama hátt og tókst að ráðast gegn
reykingum á níunda áratugnum.
Að því er fram kemur í blaðinu
Washington Post sl. sunnudag
aukast útgjöld bandarískra borg-
ara vegna sjúkdóma sem raktir
eru til offitu ár frá ári en auk þess
segir læknasamfélagið offitu vera
alvarlegustu ógnina við heilsu
þjóðarinnar.
Meðal þeirra leiða sem þing-
menn vilja leita er að skylda veit-
inga- og skyndibitastaði til að
birta á matseðlinum upplýsingar
um næringargildi allra rétta sem
boðið er upp á, þ. á m. hitaeininga-
fjölda og fituinnihald. Þá íhuga 25
ríki að feta í fótspor Arkansas og
Texas og setja reglugerð sem
kveður á um takmarkanir á sölu
sælgætis og gosdrykkja í skólum
og samtök foreldra í Seattle og
Alabama vilja ganga enn lengra og
banna með öllu auglýsingar á rusl-
fæði sem eiga að höfða til barna og
unglinga.
Í New York-ríki hefur þingmað-
urinn Felix Ortiz lagt fram sex
frumvörp til laga sem eiga að
sporna gegn offituvandanum. Eitt
frumvarpa hans kveður á um að
fiturík fæða verði skattlögð sér-
staklega sem og helstu táknmynd-
ir lífsstíls sem einkennist af kyrr-
setu: tölvuleikir, DVD-myndir og
miðar í kvikmyndahús. Afrakstur-
inn yrði, samkvæmt útreikningum
Ortiz, 50 milljónir dala í skatt-
tekjur eða 3,9 milljarðar íslenskra
króna, sem hann leggur síðan til
að yrði varið til að vekja skatt-
borgarana til vitundar um mikil-
vægi hreyfingar og hollrar fæðu.
Matvælaframleiðendur
vilja verjast lögsóknum
Það sem af er árinu hafa alls 140
frumvörp til laga sem eiga að
draga úr offitu verið lögð fram í
Bandaríkjunum og hagsmuna-
samtök veitingahúsaeigenda og
matvælaframleiðenda hafa þegar
brugðist við þessari vitundarvakn-
ingu stjórnmálamanna. Íhalds-
samir þingmenn hafa að beiðni
matvælaiðnaðarins lagt fram
frumvörp sem kveða á um að hinir
síðarnefndu njóti verndar gegn
lögsóknum. Þannig verði komið í
veg fyrir að matvælaiðnaðurinn
verði dreginn til ábyrgðar fyrir of-
fituvandann í landinu og þá sjúk-
dóma sem honum fylgja. „Þetta
snýst um ábyrgð einstaklingsins,“
segir Richard Berman, fram-
kvæmdastjóri samtaka sem beita
sér fyrir frelsi neytandans og eru
styrkt af fyrirtækjum í matvæla-
iðnaði. Hann bætir við að þeir sem
borði of mikið og hreyfi sig of lítið
beri sömu ábyrgð og þeir sem aka
mótorhjóli án þess að vera með
hjálm.
Sl. þrjá áratugi hafa Banda-
ríkjamenn verið að þyngjast jafnt
og þétt og offitan hefur haft alvar-
lega kvilla á borð við sykursýki,
nýrnabilun og hjartasjúkdóma í
för með sér. Og nú er offituvand-
inn, sem læknar og næringarfræð-
ingar fjölluðu einir um áður, kom-
inn inn á borð stjórnmálamanna
vegna þess aukna kostnaðar sem
slíkum heilsufarsvanda fylgir.
Ekki eru þó allir sammála um að
hið opinbera eigi að hafa afskipti
af málinu og þegar hafa sprottið
upp deilur á milli þeirra sem segja
að mittismálið sé einkamál hvers
og eins og hinna sem segja offitu
kosta ríkisstjórnina of mikið til
þess að hún geti látið vandann af-
skiptalausan.
Heilbrigðisráðherra Bandaríkj-
anna, Tommy G. Thompson, til-
heyrir síðarnefnda hópnum. Hann
segir offitu vera sjúkdóm sem
dreifi sér hratt meðal bandarísku
þjóðarinnar. „Ef við viljum í raun
og veru draga úr sjúkrakostnaði
og bæta heilsu landsmanna þá
verðum við að bregðast við offit-
unni,“ segir hann.
Offitan kostar 117
milljarða dala á ári
Vandamál sem rekja má til of-
fitu, beint eða óbeint, kosta
Bandaríkjamenn 117 milljarða
dala, ríflega 9 billjónir króna, ár
hvert og að sögn Thompsons ættu
þessi gríðarlegu útgjöld að vekja
ríkisstjórnina sem og bandarískan
almenning og fyrirtæki til vitund-
ar um vandann. Að hans mati ættu
iðgjöld sjúkratrygginga að tengj-
ast offitu þannig að þeir sem eru of
feitir borguðu hærri iðgjöld en
aðrir. John F. Banzhaf III,
lögfræðiprófessor við George
Washington-háskólann, tilheyrir
hópi fólks sem styður þessa skoð-
un heilbrigðisráðherrans en hann
heldur því fram að eins og staðan
sé í dag séu þeir sem eru í kjör-
þyngd neyddir til að niðurgreiða
tryggingar fyrir þá sem eru of feit-
ir. Og nú hefur Thompson farið
þess á leit við lögfræðinga ríkis-
stjórnar George W. Bush forseta
að þeir geri drög að áætlun sem
heimili slíkar reglur án þess að
þær gangi í berhögg við bann við
mismunun.
Um 64% þjóðarinnar of þung
Rannsóknir bandarísku stofn-
unarinnar CDC, sem fylgist m.a.
með útbreiðslu sjúkdóma og
hvernig koma megi í veg fyrir þá,
sýna að um 34% fullorðinna
Bandaríkjamanna eru of þungir
og um 30%, eða 59 milljónir
manna, eru akfeitir (obese) sam-
kvæmt skilgreiningu, sem miðast
við tengsl líkamsþyngdar og hæð-
ar, líkamsþyngdarstuðulinn
(BMI). Auk þess sýna tvær rann-
sóknir sem voru unnar á vegum
bandarískra háskóla að önnur
helsta afstýranlega dauðaorsökin í
landinu er offita. Þá eru 15%
bandarískra barna á aldrinum 6 til
19 ára of þung sem er þrefalt
hærra hlutfall en fyrir 20 árum.
Eric Topol er yfirmaður hjarta-
deildar sjúkrahússins Cleveland
Clinic og fæst við mjög alvarleg
tilfelli hjartasjúkdóma sem má
rekja til offitu. Hann segir að orðið
„faraldur“ sé ekki nógu sterkt til
að lýsa ástandinu. „Þetta er mesti
heilbrigðisvandi sem við höfum
staðið frammi fyrir í margar kyn-
slóðir,“ segir hann. „Vandinn vind-
ur svo hratt upp á sig að við verð-
um að bregðast við honum með
skapandi hætti.“ Topol segir að
væri hann ekki hjartasérfræðing-
ur, heldur stjórnmálamaður,
myndi hann leggja til að fólk væri
látið stíga á vigt um leið og það
skilaði inn skattaskýrslu á hverju
ári og hæfilega þungir skattgreið-
endur fengju skattaafslátt en
„fólkið sem er að eyðileggja
sjúkrahagkerfið myndi greiða full-
an skatt. Það á að verðlauna fólk
sem er nógu agað til að geta
grennst,“ segir hann.
Þeir sem vilja að brugðist verði
skjótt við offituvandanum segja
heilbrigðisráðherrann hafa staðið
sig vel en átelja ríkisstjórnina í
heild. Þannig hóf CDC herferð
fyrir heilbrigðari lífsháttum árið
2001 sem beindist að ungu fólki og
hafði stofnunin til þess 125 millj-
ónir dala árið 2001. Í ár var sama
herferð rekin fyrir 51 milljón og á
næsta ári gerir Bush-stjórnin ráð
fyrir 5 milljónum dala til verkefn-
isins.
Verða að ráðast
gegn offitunni
AP
Nú er offituvandinn sem læknar og næringarfræðingar fjölluðu einir
um hér áður fyrr kominn inn á borð stjórnmálamanna vegna hins
gríðarlega kostnaðar sem honum fylgir fyrir heilbrigðiskerfið.
Sérstakur skattur á
fitandi mat og bann
við auglýsingum á
ruslfæði eru á meðal
hugmynda sem upp
hafa komið um hvern-
ig eigi að taka á of-
fituvandanum í
Bandaríkjunum. Þar
er offita nú önnur
helsta afstýranlega
dánarorsökin en
64% þjóðarinnar er
of þung.
’ Þetta er mestiheilbrigðisvandi
sem við höfum
staðið frammi fyrir
í margar kyn-
slóðir. ‘
og settu jafnframt [umrætt] ákvæði í
arskrána væri hagsmunum Íslend-
em þjóðar algjörlega borgið.“ Hann
að hægt yrði að fella ákvæðið að
m ESB.
Hagsmunir þjóðarinnar
jón A. Kristjánsson, formaður Frjáls-
flokksins, spyr hvort sjávarútvegs-
rra skilji, með ummælum sínum, að-
ðræður við ESB þannig að
eimildirnar verði að vera framselj-
anlegar. Af þeim sökum sé það hindrun að
stjórnarskrárbinda ákvæðið um sameign
þjóðarinnar. „Ef Árni Mathiesen skilur
þetta þannig að í samningum við ESB verði
veiðiheimildirnar að vera framseljanlegar,
þ.e. að íslenskir útvegsmenn eigi að fá að
selja erlendum mönnum veiðiheimildir, er
ég honum algjörlega ósammála.“ Guðjón
segir það ekki koma til greina að við seljum
aflaheimildir innan lögsögunnar. „Við get-
um hins vegar samið um nýtingu þeirra og
útfærslu á því.“
Þá segir Ögmundur Jónasson, þing-
flokksformaður Vinstrihreyfingarinnar –
græns framboðs, að íslenska stjórnarskrá
eigi öðru fremur að skoða út frá hags-
munum íslenskrar þjóðar, ekki út frá „ein-
hverjum hugsanlegum aðildarviðræðum við
ESB“.
Breytt til baka
Ummæli sjávarútvegsráðherra voru einn-
ig borin undir Stefán Má Stefánsson,
lagaprófessor við Háskóla Íslands, og Úlfar
Hauksson, aðjúnkt við félagsvísindadeild
HÍ. Stefán segist í grundvallaratriðum
sammála ráðherra. Það færi þó eftir því
hvernig stjórnarskrárákvæðið væri orðað.
„En ef við gefum okkur að það verði þess
efnis að fiskimiðin og lögsagan verði áskilin
Íslandi og íslenskum stjórnvöldum gengur
það ekki upp vegna þess að lög og fiskveiði-
reglur ESB eru þannig að ráðstöfunarrétt-
urinn á fiskimiðunum hverfur yfir til sam-
bandsins.
Stjórnarskrárákvæðið væri því hindrun
en það væri hægt að breyta því til baka.
Það yrði að breyta því þannig að það fengi
samrýmst þeim samningi sem kæmi út úr
aðildarviðræðunum.“
Úlfar segir hins vegar að ef stjórnar-
skrárbinding ákvæðisins væri eitthvert at-
riði sem myndi trufla hugsanlegar aðild-
arviðræður við ESB gæti hann ekki betur
séð en að hægt væri að leysa það um leið og
stjórnarskránni yrði breytt, þar sem hann
segir ljóst að breyta þurfi stjórnarskránni
hvort sem er ef við ætlum okkur í aðild-
arviðræður. Það væri m.ö.o. hægt að leysa
þetta væri pólitískur vilji fyrir hendi. Hann
segir aftur á móti að af ummælum sjáv-
arútvegsráðherra megi ráða að engan póli-
tískan vilja sé að finna „á þeim bænum“,
eins og hann orðar það. „Hann þarf, hans
flokkur og öll ríkisstjórn Íslands sem situr
við völd, að finna hjá sér einhvern pólitísk-
an vilja til þess að leysa þetta mál. Því að
það er greinilegt á því sem Fischler segir
að hann er bjartsýnn á að það væri hægt ef
Íslendingar fyndu þennan vilja hjá sér.“
darviðræður við Evrópusambandið
nding
engu
Morgunblaðið/Árni Torfason
rópusambandsins í fiskveiði- og land-
rra ræddu sjávarútvegsstefnu Evr-
k um síðustu helgi.
tillit til
sjávar-
ESB.
m eng-
vart að
ar-
grunn-
Á hinn
væri
nskum
m þörf-
um þannig að það færi vel að
lokum.“ Össur segir að Evr-
ópusinnar hafi ekki talið að það
þurfi varanlegar undanþágur.
„Við teljum þvert á móti að það
sem þarf sé sveigjanleiki og að-
lögun sem byggist á þeirri
grundvallarreglu í nálgun ESB
að tekið sé sterkt tillit til ríkra
hagsmuna þjóða.“
Össur segir ennfremur að sér
hafi fundist eftirtektarvert í er-
indi Fischlers að hann hafi a.m.k.
tvívegis bent á að endurskoðun á
sjávarútvegsstefnu ESB hafi m.a.
leitt til aukins vægis strand-
veiðisvæða, þ.e. þannig að þau
svæði sem liggi næst miðunum
eigi að hafa meiri möguleika til
þess að stýra veiðunum en áður.
Yfirráðin hjá ESB
Ögmundur Jónasson, þing-
flokksformaður Vinstrihreyfing-
arinnar - græns framboðs, segir
að sér finnist merkilegastar þær
yfirlýsingar Fischlers að ef Ís-
lendingar óskuðu eftir aðild að
ESB „yrðu þeir að sætta sig við
þær reglur sem giltu þar á bæ í
sjávarútvegsmálum“. Hann tekur
þó fram að hann hafi ekki verið á
fyrirlestri Fischlers heldur lesið
um fundinn í fjölmiðlum. Skv. yf-
irlýsingum Fischlers, segir Ög-
mundur, gætu Íslendingar ekki
haldið yfirráðum yfir fiskimiðum
sínum gengju þeir í ESB. „Það
væri að vísu hægt að semja um
einhverjar útfærslur en yfirráðin
yfir auðlindunum yrðu hjá ESB.“
Ögmundur bendir á að hjá ESB
hafi iðulega verið samið tíma-
bundið við tiltekin ríki, til að
lægja óánægjuöldur heimafyrir.
Hann ítrekar að það hafi þó allt-
af verið tímabundnar ráðstaf-
anir.
Guðjón A. Kristjánsson, for-
maður Frjálslynda flokksins, tel-
ur að Fischler hafi í erindi sínu
verið að gefa það í skyn „að hægt
sé að semja um ýmsar lausnir
sem báðum aðilum gætu hugn-
ast,“ í hugsanlegum aðild-
arviðræðum Íslands og ESB.
Hann minnir þó á að Íslendingar
þurfi að gera það upp við sig
hvernig „við ætlum að skilgreina
okkar landhelgi“ ef við förum í
slíkar aðildarviðræður.
m Fischl-
til um
Morgunblaðið/Árni Torfason
avík um helgina.