Morgunblaðið - 21.08.2003, Blaðsíða 12

Starfsmenn Sameinuðu
þjóðanna í Írak krefjast
þess nú að vera sendir
heim frá Bagdad eftir
tilræðið í fyrradag.
Öryggisráðið og Kofi
Annan, framkvæmda-
stjóri SÞ, vilja hins
vegar ekki láta tilræð-
ismenn hrekja stofn-
unina frá landinu.
STARFSMENN Sameinuðu þjóð-
anna hafa hingað til verið reiðubúnir
að leggja sig í ýmiss konar hættu til
að starfa á stríðshrjáðum svæðum, en
í gær kröfðust þeir þess að vera send-
ir heim frá Bagdad. Eftir sprengju-
árás á höfuðstöðvar stofnunarinnar í
fyrradag þar sem a.m.k. 16 létu lífið
og 100 særðust telja þeir sér ekki
vært í borginni lengur og gagnrýna
að hafa yfirleitt verið sendir á svæðið.
Í yfirlýsingu sem öryggisnefnd
starfsmanna sendi frá sér var þess
krafist að Kofi Annan, fram-
kvæmdastjóri SÞ, „frestaði öllum að-
gerðum í Írak og kallaði allt starfs-
fólk sitt þaðan þar til búið væri að
gera ráðstafanir til að tryggja öryggi
í landinu“. Bæði Kofi Annan og ör-
yggisráðið sögðu hins vegar að stofn-
unin myndi ekki draga sig í hlé í Írak.
„Við látum ekki hræða okkur,“ sagði
Annan. Talsmaður SÞ, Fred Eck-
hard viðurkenndi þó að stofnunin
yrði að endurskoða hvernig öryggis-
málum starfsmanna væri háttað í
Írak.
Dragi SÞ sig frá Írak hafa tilræð-
ismennirnir náð markmiði sínu og
þeir virðast þegar hafa gert það að
einhverju leyti. Þannig tilkynnti Evr-
ópusambandið strax í gær að þrír af
sex starfsmönnum þess í Írak hefðu
verið kallaðir heim vegna sprenging-
arinnar.
Starfsmönnum SÞ í Írak, bæði er-
lendum og innlendum, var hins vegar
sagt að halda sig heima í gær og þeim
bannað að fara út fyrir hússins dyr.
Hlutverk Sameinuðu þjóðanna í
Írak eftir stríð hefur fyrst og fremst
verið að vinna mannúðar- og upp-
byggingarstarf. Þar hefur verið unn-
ið að því að tryggja frelsi fjölmiðla,
byggja upp dómskerfi og tryggja al-
menn mannréttindi. Þótt bandaríski
herinn hafi mætt mikilli andstöðu í
Írak höfðu margir Írakar tekið SÞ
vel.
Þegar SÞ sendi starfsmenn sína til
Írak var beygur í mönnum enda
ástandið í landinu ótryggt. Samt sem
áður var ákveðið að gera ekki víð-
tækar öryggisráðstafanir til að halda
ímynd hlutleysis. Þó hefði Bandaríski
herinn getað aðstoðað við örygg-
isgæslu en SÞ hafnaði því þar sem
stofnunin vildi ekki ekki að Banda-
ríkjamenn yrðu of áberandi við höf-
uðstöðvarnar. „Við erum óvopnuð.
Við höfum ekki mikla öryggisgæslu
eins og árásin [í fyrradag] hefur sýnt
okkur,“ sagði Salim Lone, talsmaður
SÞ í Bagdad, í viðtali við CNN-
sjónvarpsstöðina. „Við viljum ekki
mikla öryggisgæslu, því við erum hér
til að hjálpa fólkinu í Írak.“
Sergio Vieira de Mello, æðsti
fulltrúi SÞ í Írak, sem lét lífið í árás-
inni í fyrradag, hafði fyrir aðeins
þremur og hálfri viku síðan varað við
því að öryggið í Írak væri lítið og að
SÞ með 600 starfsmenn væru ber-
skjaldaðar fyrir hverjum þeim sem
vildu ráðast á þær.
Skipulagðara en fyrri árásir
Árásin á höfuðstöðvar Sameinuðu
þjóðanna í Írak í fyrradag kann að
hafa verið versta árásin af þessu tagi
á stofnunina en hún er langt frá því
að vera einsdæmi. Víða um heim hafa
starfsmenn SÞ og hjálparstofnana í
vaxandi mæli orðið skotmörk öfga-
sinna sem hatast út í vestræn gildi.
Meðal annars hafa friðargæsluliðar í
Bosníu, Kongó, Tétsníu, Sómalíu og
Sierra Leone verið skotmörk, þeim
rænt og þeir drepnir.
Talið er að tilræðið í fyrradag hafi
verið sjálfsmorðsárás en hún var
þannig framkvæmd að steypubíl full-
um af sprengiefni var lagt fyrir utan
bygginguna. Svo mikill var kraft-
urinn af sprengingunni að framhlið
byggingarinnar tættist í sundur og
tveggja metra djúpur gígur mynd-
aðist í jörðina.
Árásin var úthugsuð og beindist
gegn vandlega völdu skotmarki þar
sem fjöldi borgara voru við störf.
Hún virðist mun betur skipulögð en
skæruliðaárásirnar sem beinst hafa
gegn Bandaríkjaher að undanförnu,
þar sem hópar manna hafa komið fyr-
ir fjarstýrðum sprengjum í veg-
arkanti eða hafið skotárásir eða kast-
að handsprengjum og síðan reynt að
aka burt. Hún þykir frekar líkjast
árásum öfgasinnaðra íslamskra hópa
annars staðar í heiminum en banda-
ríska alríkislögreglan FBI leitar nú í
rústunum eftir ummerkjum um hver
geti hafa staðið að baki árásinni.
Lítil gæsla var við aðalstöðvar Sameinuðu þjóðanna
Krefjast þess að
aðgerðum SÞ verði
frestað í Írak
Reuters
Björgunarmenn leita að fólki í rústunum af höfuðstöðvum SÞ í gær.
Sameinuðu þjóðunum, New York, Bagdad. AP.
ERLENT
12 FIMMTUDAGUR 21. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SIR Kevin Tebbit, ráðuneytisstjóri í
breska varnarmálaráðuneytinu, og
Tom Kelly og Godric Smith, tveir
talsmenn Tony
Blairs forsætis-
ráðherra, komu
allir fyrir Hutton-
nefndina í gær en
hún kannar til-
drög dauða
vopnasérfræð-
ingsins dr. Dav-
ids Kellys. Tebbit
sagðist hafa verið
andvígur því að
vopnasérfræð-
ingurinn yrði látinn svara fyrir sig
hjá utanríkismálanefnd þingsins eft-
ir að ljóst var orðið að hann var
heimildarmaður fréttar BBC í maí
um að stjórnvöld hefðu ýkt hættuna
af vopnabúnaði Íraka, að sögn AP-
fréttastofunnar.
Fréttamaður BBC, Andrew Gill-
igan, hafði í maí eftir ónefndum
heimildarmanni, dr. Kelly, að stjórn-
völd hefðu beinlínis átt við skýrslu
sem leyniþjónustan gerði sl. haust
um vopnaeign stjórnar Saddams
Husseins og hættuna sem stafaði af
þeim. Skýrslunni hefði verið breytt
til þess að efla röksemdirnar fyrir
því að gerð yrði árás á Írak. Hörð
rimma hófst nú milli ríkisstjórnar-
innar og ráðamanna BBC sem
studdu fréttamanninn.
Nokkrum dögum eftir að nafni dr.
Kellys var lekið í fjölmiðla 10. júlí,
sennilega úr varnarmálaráðuneyt-
inu, var hann kallaður fyrir nefndina
og virtist þá ekki staðfesta að öllu
leyti það sem Gilligan hafði eftir
honum. Gaf hann í skyn að Gilligan
hlyti að hafa haft aðra heimildar-
menn fyrir því sem fullyrt var í frétt-
inni. Dr. Kelly fannst látinn í skógi
fjórum dögum eftir yfirheyrsluna og
þykir allt benda til að hann hafi fyr-
irfarið sér.
Komu lítið við sögu
skýrslugerðar
Þeir Smith og Tom Kelly sögðust
báðir hafa komið lítið við sögu þegar
gerð var áðurnefnd skýrsla árið
2002 um vopnaeignina. Áður hefur
komið fram í vitnisburði fjölmiðla-
fulltrúa Blairs, Alastairs Campbells,
að yfirmaður leyniþjónustunefndar
ríkisins, John Scarlett, hafi haft síð-
asta orðið um allt sem stóð í skýrsl-
unni. Hefur Scarlett staðfest að svo
hafi verið og virðist þá hreinsa Blair
og menn hans af þeirri ásökun að
þeir hafi breytt skýrslunni í pólitísk-
um tilgangi.
Tebbit sagðist í gær hafa viljað að
hindra að dr. Kelly yrði kallaður fyr-
ir nefndina en Geoff Hoon varnar-
málaráðherra hefði verið sér ósam-
mála og haft síðasta orðið.
„Ég sagði að við ættum að taka
nokkurt tillit til mannsins. Hann gaf
sig sjálfur fram af fúsum og frjálsum
vilja,“ sagði Tebbit. Hann sagðist
hafa tjáð Hoon bréflega þá skoðun
sína að ef dr. Kelly yrði yfirheyrður
myndi það verða til þess að maður-
inn sýndist „mikilvægari en efni
stóðu til“. Hoon hefði svarað og tek-
ið undir sumt af því sem valdið hefði
sér áhyggjum en sagt að mjög erfitt
myndi verða að útskýra þá ákvörðun
að láta dr. Kelly ekki koma fyrir
nefndina.
Tebbit sagði nefndarmönnum að
sér hefði verið tjáð að sérfræðing-
urinn virtist þola vel þá eldraun sem
hann lenti í þegar ljóst varð að hann
var umræddur heimildarmaður.
„Hann var ágætlega á sig kominn.
Hann átti oft samskipti við frétta-
menn…hann var enginn einfeldn-
ingur. En samt sem áður yrði hon-
um varpað fram í sviðsljósið. Þetta
eru ekki réttarhöld og þess vegna
virtist það vera viðeigandi að biðja
þingnefndina að hafa nokkurt taum-
hald á sér.“
Tekinn hörðum tökum af
leyniþjónustumönnum?
Sagði Tebbit að dr. Kelly hefði,
eftir að hann viðurkenndi í lok júní
að hafa rætt við Gilligan, verið yf-
irheyrður rækilega tvisvar sinnum
af embættismönnum í ráðuneytinu
til að reyna að fá úr því skorið hvort
hann væri umræddur heimildar-
maður. Var loks ákveðið að ráðu-
neytið myndi staðfesta að hann væri
heimildarmaðurinn ef nafn hans
yrði nefnt í fjölmiðlum í tengslum
við frétt Gilligans.
Tebbit var spurður hvort vopna-
sérfræðingurinn hefí verið yfir-
heyrður með aðferðum sem leyni-
þjónustumenn tíðkuðu en þeir eru
sagðir ganga hart fram við slík tæki-
færi.
„Ég held að hann hafi sætt eins ít-
arlegri rannsókn og framast var
unnt,“ sagði Tebbit að sögn CNN-
sjónvarpsstöðvarinnar.
Hann segist nú vera á þeirri skoð-
un, eftir að hafa hugsað málið vel og
vandlega, að ráðuneytið hafi tekið
rétta ákvörðun þegar ákveðið var að
gefa upp nafn dr. Kellys og láta
hann sitja fyrir svörum hjá þing-
nefndinni. „Þetta var ekki eitthvert
smámál. Þetta skipti sköpum fyrir
trúverðugleika ríkisstjórnarinnar
og álit manna á því hvernig við með-
höndluðum upplýsingar frá leyni-
þjónustunni,“ sagði Tebbit.
Hoon ákvað að dr. Kelly
færi fyrir þingnefnd
Yfirheyrslur Hutton-nefndarinnar
sýna að umdeilt var í varnarmála-
ráðuneytinu hvort hlífa bæri vopna-
sérfræðingnum við sviðsljósinu
Geoff
Hoon
Sir Kevin Tebbit
ÞORSTEINN Ingólfsson, fasta-
fulltrúi Íslands hjá Sameinuðu
þjóðunum, segir að almennt sé fólk
mjög slegið yfir sprengjutilræðinu
sem beint var gegn aðalstöðvum
SÞ í Írak í fyrradag. Þegar Morg-
unblaðið náði tali af Þorsteini var
búið að boða til fundar Kofi Annan,
framkvæmdastjóra SÞ, með örygg-
isráðinu.
Að sögn Þorsteins létust all-
margir starfsmenn SÞ í tilræðinu
og margir þeirra koma úr höfuð-
stöðvunum í New York. Hann seg-
ir að margir starfsmenn SÞ sjái
því á eftir vinum og samstarfs-
mönnum. „Það verður blaða-
mannafundur eftir fundinn og ég
geri ráð fyrir að Kofi Annan muni
greina frá þeim upplýsingum sem
SÞ hafa um atburðinn, umfang
hans og mannfallið. Ég geri ráð
fyrir að aðildarríki ráðsins lýsi
skoðunum sínum á því sem fram-
undan er.“ Þorsteinn telur að al-
mennt sé engan bilbug að finna á
fólki innan SÞ og allir séu sam-
mála um mikilvægi þess að SÞ
haldi áfram störfum í Írak. Það
hafi komið flatt upp á alla að svona
hryðjuverkum skyldi vera beint að
SÞ, af því þær hafi verið í Írak í
mannúðarskyni og gegnt mikil-
vægu hlutverki við að brúa sam-
skiptabilið sem sé á milli herliðsins
og íbúa í Írak.
„Ég vil ekki spá neinu um það
hvort þetta muni veikja stöðu SÞ í
Írak. Ég held að þetta sé mál sem
verði tekið alvarlega á og ég held
að það verði einfaldlega reynt að
ná samkomulagi um aðgerðir eða
einhverja hluti sem geti orðið til
þess að auka öryggi starfsmanna
SÞ, en fyrst og fremst aðgerðir
sem gætu orðið til þess að lægja
ógnaröldina sem þarna ríkir.“
Fastafulltrúi
Íslands hjá SÞ
SÞ starfi
áfram í Írak