Morgunblaðið - 20.10.2003, Blaðsíða 20

UMRÆÐAN
20 MÁNUDAGUR 20. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Ein skæðasta
heilbrigðisvá Afríku
Húmanistahreyfingin hefur nú
hafið herferð í nokkrum Afr-
íkuríkjum sem snýst um and-ofbeldi
og baráttuna gegn malaríu. Húm-
anistahreyfingin er alþjóðleg hreyf-
ing og starfar nú m.a. í 30 Afr-
íkulöndum. Þar eru virkir félagar í
hreyfingunni um 280 þúsund tals-
ins. Á vegum húmanista eru starf-
rækt fjölmörg verkefni sem snúa að
menntun og heilbrigðismálum, svo
og að því að bæta lífsgæði og fram-
færslu. Íslenskir húmanistar hófu
störf við uppbyggingu þessarar
hreyfingar í Afríku árið 1999 og
nær það starf nú til Sambíu, Suður-
Afríku og Kenýa. Hér á landi hafa
verið stofnuð samtökin Vinir Afríku
til þess að styðja við verkefnin ytra.
Nú í september hófst herferð gegn
malaríu í Sambíu, en slíkar herferð-
ir voru þá þegar hafnar í nokkrum
öðrum Afríkulöndum þar sem sjúk-
dómurinn herjar. Þessi herferð
Vina Afríku er í samstarfi við félaga
í Húmanistahreyfingunni í Chicago.
2 milljónir manna deyja árlega
Malaría er einn helsti heilbrigð-
isvandi í Afríku og deyja árlega af
völdum hennar yfir 2 milljónir
manna í heiminum, en 90% þessa
fjölda búa í Afríkulöndum sunnan
Sahara. Helmingur, eða ein milljón,
er ung börn, en ófrískar konur telj-
ast einnig til helstu áhættuhópa.
Það deyr barn 30. hverja sekúndu í
Afríku af völdum malaríu. Ljóst er
að ekki verður unnið á þessum
vanda í Afríku með því að treysta
eingöngu á alþjóðlega og ut-
anaðkomandi aðstoð. Miklu varðar
að fólkið í þessum löndum virkist til
þess að taka þátt í lausn vandans.
Herferð húmanista –
um hvað snýst hún?
Í herferð húmanista eru mynd-
aðir hópar sjálfboðaliða sem takast
á hendur að mennta sig og þjálfa til
að vinna í hverfum eða þorpum að
útrýmingu malaríu. Sjálfboðalið-
arnir ganga í gegnum þjálfunarferli
til að læra um and-ofbeldi og varnir
gegn malaríu. Þessi tvíþætta
menntun er nauðsynleg því hvort
tveggja þarf til, breytta hegðun,
sem er forsenda nauðsynlegrar
samhjálpar, svo og þekkingu á sjúk-
dómnum og hvað er til ráða til að
verjast honum.
Sjálfboðaliðar ganga í hús
Að þjálfun lokinni ganga hópar
sjálfboðaliða í hvert hús, upplýsa
um hvernig sjúkdómurinn berst
með moskítóflugunni og um til-
tækar aðgerðir til varnar. Einnig
eru skipulagðar aðgerðir með þátt-
töku íbúanna til að hreinsa um-
hverfið og þurrka upp kyrrstætt
vatn og aðra staði þar sem mosk-
ítóflugan fjölgar sér. Íbúarnir eru
beðnir um að leggja fram sinn litla
skerf til að hægt sé að kaupa mosk-
ítónet og lyf fyrir áhættuhópana
sem eru börn innan 5 ára aldurs og
ófrískar konur. Seinna meir er gert
ráð fyrir að söfnun hefjist meðal al-
mennings í Evrópu og í Bandaríkj-
unum til þess að hjálpa til við útveg-
un á netum og lyfjum.
Heilbrigðisyfirvöld og starfsfólk
á heilsugæslustöðvum hafa fagnað
sjálfboðaliðastarfi húmanista þar
sem íbúarnir taka sjálfir ábyrgð á
eigin heilsu. Einkum hefur sá þátt-
ur sem snýst um and-ofbeldi og
bætt samskipti vakið athygli heil-
brigðisstarfsmanna því gamlar
venjur og rótgróið misrétti milli
kynja og jafnvel milli kynslóða hef-
ur torveldað framfarir. Nú þegar
hafa myndast hópar sjálfboðaliða í
20 af 32 hverfum í Lusaka og er
stefnt að því að hópar myndist í öll-
um hverfum og seinna meir víðar
um landið.
Umfjöllun fjölmiðla
Fjölmiðlar sýndu herferð Húm-
anistahreyfingarinnar mikinn
áhuga og í lok september sl. komu
fulltrúar hennar í vinsælan sjón-
varpsþátt „Góðan daginn Sambía“
sem sýndur er beint á laugardags-
morgnum um alla Sambíu. Auk um-
fjöllunar um starfsemi Húm-
anistahrefingarinnar var m.a.
fjallað um Kenneth Kaunda, fyrsta
forseta Sambíu, sem lýsti sjálfan sig
húmanista og landið húmanískt land
þegar það braust til sjálfstæðis und-
an nýlendustjórn Breta. Hug-
myndafræði Húmanistahreyfing-
arinnar slær þannig á streng í
þjóðarsögu Sambíumanna.
Fordæmi Íslendinga
Við sem komum frá Íslandi til að
setja þessa herferð af stað höfum
getað miðlað af reynslu okkar, en á
fyrri hluta síðustu aldar vorum við
Íslendingar í ekki ósvipaðri stöðu,
þegar berklarnir herjuðu á okkur,
sjúkdómur sem eins og malarían
var afsprengi fátæktar og bágbor-
inna aðstæðna. Íslendingum tókst
að bægja þessum vágesti frá með
samstilltu átaki fjöldans. Meðal
annars voru stofnuð fjöldasamtökin
SÍBS að frumkvæði sjúklinganna
sjálfra, var þá gengið nánast í hvert
hús í landinu og hver og einn lagði
sitt fram til að byggja upp heil-
brigðiskerfi sem að lokum gat ráðið
niðurlögum sjúkdómsins.
Fjáröflun hérlendis
Um þessar mundir stendur yfir á
Íslandi fjáröflun til stuðnings verk-
efnum Vina Afríku í Sambíu. Á
næstunni mun verða gert sérstakt
átak vegna herferðarinnar gegn
malaríu og er það einlæg von okkar
sem að þessari herferð stöndum að
Íslendingar lyfti nú með okkur
Grettistaki eins og þeir gerðu svo
myndarlega er berklum var útrýmt.
Sýnum meðbræðrum okkar stuðn-
ing og stöðvum útbreiðslu malaríu í
Sambíu. Hægt er að greiða framlög
inn á reikning Vina Afríku í Bún-
aðarbankanum, bnr. 313-26-67000,
kt. 670599-2059.
Herferð um and-ofbeldi og
baráttu gegn malaríu í Sambíu
Eftir Júlíus Valdimarsson og
Jón Tryggva Sveinsson
Höfundar starfa í Húmanista-
hreyfingunni, Júlíus sem ráðgjafi
en Jón Tryggvi sem upplýsinga-
fræðingur.
Jón Tryggvi
Sveinsson
Júlíus
Valdimarsson
ÓÐINN Sigþórsson, formaður
Landssambands Veiðifélaga, birtir
grein í Morgunblaðinu 16. októ-
ber, þar sem hann
fjallar vandlega um
bráðabirgðalög þau,
sem sett voru 1.
júlí síðastliðinn, og
kveða á um lögleið-
ingu tilskipunar
Evrópusambands-
ins, 91/67. Þeirri tilskipun er ætl-
að að auðvelda markaðssetningu
og samræma reglur sem gilda inn-
an Evrópska efnahagssvæðisins
um flutning lifandi eldisdýra milli
landa eða landsvæða og þær heil-
brigðiskröfur, sem uppfylla þarf
til að slíkir flutningar séu heimilir.
Óðinn lýsir vel ótta veiðiréttareig-
enda og veiðimanna við þær til-
slakanir sem fylgja gildistöku
bráðabirgðalaga þessara hvað
varðar innflutning á erlendum lax-
fiskum.
Ég, sem veiðiréttareigandi, finn
glöggt fyrir þessum ótta. Hann er
auðskiljanlegur ef við skoðum þær
breytingar, sem bráðabirgðalög-
unum fylgja. Lítum til dæmis á
79. grein lax- og silungsveiðilag-
anna frá 1970, með síðari breyt-
ingum. Áður byrjaði hún á þennan
veg: „Bannað er að flytja til lands-
ins lifandi laxfisk eða annan fisk,
er lifir í ósöltu vatni…“ Fram-
haldið er svo um heimild ráðherra
til að gefa undanþágur, að
ákveðnum skilyrðum uppfylltum.
Nú hljóðar þetta svona: „Heimilt
er að flytja til landsins lifandi lax-
fisk eða annan fisk, er lifir í ósöltu
vatni, enda skal innflutningurinn
háður skilyrðum reglugerðar sem
landbúnaðarráðherra setur.“
Ekki ætla ég landbúnaðarráð-
herra né undirmönnum hans það,
að viljandi séu þeir að stefna ís-
lenskum laxastofnum í stórhættu.
Hitt kann að orka meira tvímælis
hvort þeir báru gæfu til að halda
fram ýtrasta rétti okkar á full-
nægjandi hátt gagnvart embættis-
mannakerfinu í Brussel. En þeir
gerðu þó tilraun. Embættismenn
ráðuneytis höfðu á vordögum
ítrekað lýst því yfir m.a. á sameig-
inlegum fundi Landssambands
veiðifélaga með landbúnaðarnefnd
Alþingis að þeir myndu hafa heim-
ildir í reglugerð til að takmarka
innflutning laxfiska og gæta
fyllsta öryggis gagnvart inn-
lendum laxastofnum. Reglugerðin
leit dagsins ljós 3. júlí sl. og er nr.
484/2003. Í 4. grein hennar segir
svo m.a.: Aðili sem óskar eftir
leyfi til inn- eða útflutnings eld-
isdýra skal sækja skriflega um
heimild með hæfilegum fyrirvara
til embættis yfirdýralæknis. Þetta
ákvæði var í samræmi við þær yf-
irlýsingar embættismanna land-
búnaðarráðuneytisins sem gefnar
voru á fundi landbúnaðarnefndar
Alþingis í vor þegar frumvarp
landbúnaðarráðherra var þar til
meðferðar. Það vekur athygli að
skömmu seinna er gildistöku
reglugerðarinnar frestað. Hinn 16.
júlí er hún svo endurútgefin og
heitir þá reglugerð nr. 526/2003.
Nú hljóðar 4. greinin svo m.a.:
Innflytjandi skal tilkynna yf-
irdýralækni með 24 klst. fyrirvara
um fyrirhugaðan innflutning eld-
isdýra o.s.frv. Með öðrum orðum
nú þarf ekki að sækja um heimild
til innflutnings – aðeins tilkynna
hann með örstuttum fyrirvara.
Ljóst er að embættismenn ráðu-
neytisins voru gerðir afturreka
með hina fyrri reglugerð enda
virðist hún byggð á óskhyggju
þeirra sjálfra en ekki ákvæðum
tilskipunarinnar sem leidd var í
lög með bráðabirgðalögum rík-
isstjórnarinnar. Á sama hátt voru
ýmsar aðrar breytingar gerðar frá
fyrri reglugerðinni til hinnar síð-
ari og allar virðast mér þær á einn
veg, undansláttur og flótti frá
þeim víggirðingum, sem upp-
haflega áttu að hlífa innlenda lax-
inum. Ef til vill gefst síðar tæki-
færi til að fara nánar út í þá
sálma.
Sárast af öllu er þó að allt bend-
ir til að þokkalega farsælli lausn
hefði verið unnt að ná í málinu. Á
það bendir Óðinn Sigþórsson mjög
skýrt í áðurnefndri grein sinni.
Hefði landbúnaðarráðuneytið að-
eins viljað starfa af heilindum með
samtökum veiðiréttareigenda og
stangaveiðimanna á grundvelli
álitsgerðar prófessors Stefáns
Más Stefánssonar og umsagnar
frá Veiðimálastofnun, þá hefði
staðfestingarfrumvarpið nú getað
innihaldið ákvæði um innflutnings-
bann til verndar innlendum teg-
undum.
Forðum var sagt að ógæfu Ís-
lands verði allt að vopni. Vonandi
á það ekki við í dag. Enn er tími
til stefnu. Bráðabirgðalögin hafa
nú verið lögð fyrir Alþingi til stað-
festingar. Ég skora á hæstvirta
landbúnaðarnefnd Alþingis að fara
vandlega yfir stöðu þessa máls
þegar það kemur til umfjöllunar
hjá nefndinni. Skoða alla þá val-
kosti sem fyrir hendi eru og hika
ekki við að breyta staðfesting-
arfrumvarpinu til betri vegar. Þar
eru menn, sem ég treysti vel til
góðra verka.
Íslenski laxinn og framtíð hans
Eftir Þorstein Þorsteinsson
Höfundur er formaður Veiðifélags
Grímsár og Tunguár.
ÍSLENDINGAR taka þátt í
nokkrum alþjóðlegum rannsóknum
sem tengjast skólamálum og ber því
að fagna að við get-
um betur borið okk-
ur saman við aðrar
þjóðir. Enn mik-
ilvægara er þó að
nýta niðurstöðurnar
skólastarfi til frek-
ari eflingar þannig
að við getum boðið
íslenskri æsku þá bestu menntun
sem völ er á. Einnig hafa verið
gerðar íslenskar kannanir sem mik-
ilvægt er að skoða nánar. Rann-
sóknirnar benda m.a. til þess að það
verði að vinna markvisst með dug-
lega nemendur og stunda fyr-
irbyggjandi aðgerðir vegna þeirra
sem líður illa í skólum.
Skólinn of auðveldur?
Alþjóðlegar rannsóknir sýna að
við sinnum slökum nemendum vel
en síður þeim duglegu. Samkvæmt
könnuninni Börnin í borginni þykir
38% nemenda námið í skólanum
mjög eða frekar auðvelt. Fræðslu-
ráð Reykjavíkur hefur samþykkt að
skipa starfshóp um bráðger börn og
á hann að skoða niðurstöður al-
þjóðlegra rannsókna auk innlendra.
Við sjálfstæðismenn í borgarstjórn
höfum lagt ríka áherslu á að sér-
hver skóli mæti þörfum bráðgerra
barna og bjóði upp á markviss úr-
ræði fyrir duglega nemendur. Við
bindum því miklar vonir við tillögur
starfshópsins.
Of mörgum
líður illa
Fyrir ári voru kynntar nið-
urstöður úr viðamikilli könnun um
líðan barna í skólum borgarinnar.
Samkvæmt henni segja 6% nem-
enda í 5.–7. bekk að yfirleitt líði
þeim frekar eða mjög illa í kennslu-
stundum. Nemendur unglingadeild-
ar eru nær helmingi líklegri en
yngri nemendur til þess að líða ekki
vel í kennslustundum þar sem um
13% þeirra segja að þeim líði sjald-
an eða nær aldrei vel í kennslu-
stundum. Einn af hverjum tuttugu
nemendum segir að sér líði ekki vel
í frímínútum og álíka margir segja
að þeim sé oft eða mjög oft strítt í
skólanum.
Nemendur í hættu
Mér þykir þetta of hátt hlutfall
því þessir nemendur eru í áhættu-
hópi eins og fram kemur í nýrri
könnun sem kynnt var á fundi
Fræðslumiðstöðvar fyrir skömmu.
Þar koma m.a. fram tengsl á milli
líðanar nemenda í 9. og 10. bekk og
einkunna, þ.e.a.s. vanlíðan og lægri
einkunn fara saman. Sterk tengsl
eru á milli reykinga og bágrar líð-
anar því 32% nemenda sem líður
illa í skóla höfðu reykt sl. 30 daga á
móti 12% hjá þeim sem líður vel.
Þegar spurt var um ölvun nemenda
í 9.–10. bekk um ævina kemur í ljós
að 60,3% þeirra sem líður illa í
skóla hafa orðið ölvaðir á móti
37,4% þeirra sem líður vel í skóla.
Mikilvægt er að hver skóli skoði
sínar niðurstöður og geri forvarn-
aráætlun sem miðar að því að bæta
líðan nemenda í skólum.
Vertu til!
Vertu til! er samstarfsverkefni
Sambands íslenskra sveitarfélaga
og Áfengis- og vímuvarnaráðs um
að efla forvarnir í sveitarfélögum
landsins. Markmiðið er í fyrsta lagi
að vímuvarnir verði viðurkenndur
málaflokkur í öllum sveitarfélögum
landsins; í öðru lagi að sveitarfélög
móti forvarnarstefnu sem sé öllum
sýnileg og komi til dæmis fram á
heimasíðum byggðanna; og í þriðja
lagi að stefnan verði byggð á breið-
um grundvelli og sameini alla lyk-
ilaðila í uppeldi fólks. Vertu til! er
um þessar mundir í kynningu í
sveitarfélögum landsins. Hug-
myndafræðin er meðal annars sótt
til kenninga Harvey Milmans, pró-
fessors í sálfræði við háskóla í
Denver, um það hvernig ungt fólk
getur byggt upp sjálfsvitund sína
og sjálfstraust án vímuefna. Milk-
man telur að hægt sé að kenna ung-
lingum að finna „sælu“ ástandið
(natural highs) sem þeir sækjast
eftir með neyslu vímuefna á eigin
forsendum og án aðstoðar vímu-
gjafa.
Staðan í Reykjavík
Til er átta ára gömul stefna
Reykjavíkurborgar í vímuvörnum
en hún er barn síns tíma. Fyrr á
þessu ári lauk starfshópur gegn
fíkniefnadreifingu í grunnskólum
störfum. Hann var skipaður að til-
lögu borgarfulltrúa Sjálfstæð-
isflokksins í nóvember sl. í kjölfar
þess að uppvíst varð um alvarleg
mál í grunnskólum Reykjavíkur
vegna nemenda í neyslu og sölu
fíkniefna. Starfshópnum var falið að
koma með tillögur um hvernig
koma megi í veg fyrir neyslu og
sölu fíkniefna í grunnskólum og til
hvaða aðgerða skólar skulu grípa,
komi til þess þrátt fyrir forvarnir.
Þá er einnig að störfum nefnd sem
borgarráð skipaði til að endurskoða
fyrirkomulag forvarnarstarfs
Reykjavíkurborgar. Meðal þess
sem við höfum þegar ákveðið er að
endurreisa Vímuvarnarskólann. Þá
ber öllum skólastjórum skylda til að
gera vímuvarnaráætlanir fyrir sinn
skóla og skila þeim fyrir áramót.
Einnig er unnið að nokkrum for-
varnarverkefnum í skólunum, sem
dæmi má nefna eineltisverkefnið
kennt við Olweus norskan prófessor
auk þess sem lífsleikni er nú kennd
í öllum árgöngum samkvæmt aðal-
námskrá menntamálráðuneytisins.
Mikilvægt að slá ekki slöku við
Alltaf er sú hætta fyrir hendi að
þegar vel gengur slái menn slöku
við. Kominn er tími til að dusta ryk-
ið af gömlu vímuvarnastefnu
Reykjavíkurborgar. Eftir höfðinu
dansa limirnir og ef borgaryfirvöld
vilja að skólarnir setji sér forvarn-
arstefnu verða þau að gera það
einnig á sýnilegan og raunsæjan
hátt og tryggja henni framkvæmd.
Líðan nemenda
og velgengni
Eftir Guðrúnu Ebbu Ólafsdóttur
Höfundur er borgarfulltrúi og
fulltrúi Sjálfstæðisflokksins í
fræðsluráði.
Fallegir hlutir til gjafa
Laugavegi 63 • sími 551 2040