Morgunblaðið - 17.11.2003, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 17. NÓVEMBER 2003 19
V
elgengni leiðir oft til
andvaraleysis. Því
miður virðist það
vera raunin í Rúss-
landi þar sem rík-
isstjórnin hefur valið fyrsta lang-
varandi hagvaxtarskeið landsins
frá hruni kommúnismans – tíma-
bil fjárlagaafgangs og fjárfest-
inga í stað fjármagnsflótta – til
að hefja að nýju olígarkastríðið
frá síðasta áratug.
Bjartsýnismenn ættu að hafa í
huga að handtaka Míkhaíls
Khodorkovskís – og sú ákvörðun
að frysta eignarhlut hans í olíu-
risanum Yukos – mun hafa djúp-
stæð langtímaáhrif á efnahag
Rússlands og tengslin milli fyr-
irtækja og stjórnarinnar. Yukos-
vandræðin verða ekki til þess að
efnahagurinn hrynji skyndilega,
þar sem ekkert eitt fyrirtæki
ræður úrslitum um örlög ríkis.
Ljóst er hins vegar að lang-
tímahorfurnar eru slæmar.
Vandamálið snýst um traustið
milli stjórnenda fyrirtækjanna og
ríkisstjórnarinnar og ekki eru
nema nokkur ár síðan að það tók
að myndast. Fyrirgeri stjórnin
þessu trausti eyðileggur hún
undirstöðu efnahagslegrar upp-
sveiflu Rússlands.
„Aðgerðin hreinar hendur“ –
eins og sumir kalla rannsókn-
irnar á málum Khodorkovskís og
samstarfsmanna hans – verður
ekki til þess að skatttekjurnar
aukist, heldur eflir hún aðeins
neðanjarðarhagkerfið, þar sem
kaupsýslumennirnir munu ganga
jafnvel enn lengra en áður í því
að leyna tekjum sínum og pen-
ingum fyrir stjórnvöldum. Þegar
öllu er á botninn hvolft hljóta
venjulegir rússneskir kaupsýslu-
menn að draga þá ályktun að það
sé hættulegt að starfa fyrir opn-
um tjöldum ef hægt er að svipta
auðugasta mann Rússlands eign-
um sínum hvenær sem er.
Fyrstu merkin um að kaup-
sýslumennirnir átti sig á þessu
munu að öllum líkindum felast í
auknum fjármagnsflótta. Fyrir
Yukos-málið hafði fjármagnið
tekið að streyma aftur til Rúss-
lands. Eftir látlausan fjármagns-
flótta í áratug bentu upplýsingar
um hagþróunina á fyrri helmingi
ársins til þess að Rússar, sem
höfðu flutt peningana sína úr
landi, væru farnir að nota þá til
að fjárfesta í Rússlandi. Hefjist
fjármagnsflóttinn aftur mun hann
síaukast takist Pútín forseta ekki
að sannfæra menn um að Yukos-
málið sé einangrað tilfelli.
Ég tel að fjármagnsflóttinn
aukist verulega. Svo virðist sem
fyrirtækin ætli að draga saman
seglin og hætta við langtíma-
fjárfestingar. Minni hagvöxtur
virðist því óhjákvæmilegur.
Ég er ekki einn um þessa
skoðun. Óháðir rússneskir efna-
hagssérfræðingar eru sammála
um að blikur séu á lofti í þessum
efnum. Aðeins þeir sem tengjast
stjórninni virðast á öðru máli.
Stöðvist fjármagnsstreymið til
landsins getur Pútín forseti ekki
gert sér vonir um að hagkerfið
tvöfaldist á einum áratug eins og
hann hefur lofað. Ég hef lengi
verið efins um þetta loforð en nú
er ég viss: Yukos-málið leiðir til
þess að ógjörningur verður að
tryggja þann hagvöxt sem þarf
til að ná þessu markmiði vegna
þess að handtaka Khodorkovskís
og sú ákvörðun að frysta eignir
hans hefur orðið til þess að
stjórnvöld hafa glatað trausti við-
skiptalífsins.
Tímarnir hafa gerbreyst frá
harðsvíraða kapítalismanum í
Rússlandi á síðasta áratug –
heimi þar sem athafnamennirnir
virtust í besta falli kæra sig koll-
ótta um vandamál annarra í við-
skiptalífinu. Hafi þetta verið
svona á þessum tíma er það
örugglega ekki raunin núna: at-
hafnamennirnir hafa
brugðist hart við
málsókninni á hend-
ur Khodorkovskí og
mótmælt henni nær
einróma.
Fyrirtækjastjórn-
endur líta á kröfur
rússneskra embætt-
ismanna um að tekið
verði hart á efnahagsglæpum
sem lítilsvirðingu við lögin og
dulda hótun um að þeir ætli að fá
sinn skerf af auðæfum Rúss-
lands. Rússneska dómsvaldið
hafði vaxið í áliti en það er nú rú-
ið trausti.
Stjórnendur fyrirtækjanna
skilja núna að ríkissaksóknarinn
getur notað hvaða tylliástæðu
sem er til að láta til skarar
skríða gegn hverjum þeirra sem
er. Geti saksóknararnir leikið
stórfyrirtækin svona grátt, eiga
þá litlu og meðalstóru fyrirtækin
þá einhverja von? Það er því eng-
in furða að eigendur rússneskra
fyrirtækja, smárra sem stórra,
skuli nú taka höndum saman til
að verja hagsmuni sína.
Pútín forseti neitar stað-
fastlega að ræða Yukos-málið eða
aðgerðir yfirvaldanna við stjórn-
endur fyrirtækjanna. Þögn hans
er augljóslega til marks um að
hann hafi samþykkt aðgerðir sak-
sóknaranna.
Vilji forsetinn ekki gera grein
fyrir því opinberlega hvort sak-
sóknararnir fari að lögum, hver á
þá að gera það? Eitt af því helsta
sem finna má forsetanum til for-
áttu er að hann hefur alltaf látið
lögregluna og saksóknarana um
að meta eigin aðgerðir. Og þeir
komast alltaf að þeirri niðurstöðu
að aðgerðir þeirra hafi verið rétt-
ar og í samræmi við lögin.
Afstaða forsetans er því skýr
og hann hyggst ekki láta undan.
Reyndar eru það ef til vill aðeins
kaupsýslumennirnir sem geta
haft áhrif á þróunina: minni hag-
vöxtur, ásamt fjármagnsflótta,
kann að vera það eina sem getur
knúið saksóknarana af þeirri
braut sem þeir hafa valið.
Ég sé þó enga ástæðu til bjart-
sýni. Þvert á móti hefur hand-
taka Khodorkovskís aðeins örvað
lyst saksóknaranna. Um leið og
þeir hafa melt Yukos einbeita
þeir sér að næsta málsverði. Eft-
ir þetta getur varla nokkur efast
um að löngun þeirra í nýja bráð
magnist.
Yukos núna,
efnahagur
Rússlands
seinna
Jevgení Jasín var efnahags-
málaráðherra í forsetatíð Borís Jeltsín
og er nú rannsóknastjóri
Hagfræðiháskólans í Moskvu.
Eftir Jevgení Jasín
’ Handtaka Khodorkovskíshefur aðeins örvað lyst sak-
sóknaranna. Um leið og þeir
hafa melt Yukos einbeita
þeir sér að næstu bráð. ‘
Project Syndicate.
r Reykjavíkur að tæplega 70%
unnskólanema sem fá tilvísanir
ideildar eru strákar en rúm-
stelpur. Allt þetta bendir til
rákum líði ekki nægilega vel í
strákar halda áfram námi
hætta fyrr í námi en stelpur og
ur framhaldsnám. Þetta sýna
brottfall, þar sem strákar eru í
a. Þetta sýna einnig tölur sem
n birtir um þá rúmlega 2.100
sem útskrifuðust árið 2001
voru stelpur um 1.300 eða 60%.
fall er í námi á háskólastigi,
telpur eru nú í kringum 62%
en strákar um 38%. Sérstaklega
rt er í þessu samhengi að skoða
ynjanna í kennaranámi. Í námi
síðasta ári voru, samkvæmt
Hagstofunni, konur rúmlega
nda en karlar aðeins um 17%.
ti – fyrir stelpur og stráka
ulegu upplýsingar sem hér hafa
ar um skólakerfið og jafnrétti
r heim sanninn um tvennt.
gar þá ánægjulegu staðreynd
sækja sér nú nám í mun ríkara
mæli en áður. Þær stunda námið af
áhuga og alúð, þeim líður yfirleitt vel í
skólanum sínum og þær skila ágætis ár-
angri. Hins vegar segja þessar tölur okk-
ur því miður að ýmislegt bendi til þess að
strákar njóti sín ekki nægilega vel í skól-
anum og að margt megi betur fara hvað
varðar árangur þeirra og líðan. Í ljósi
þessa hlýtur spurningin um það hvort
strákar njóti jafnréttis í skólastarfi að
vera áleitin. Skólastarfið á að vera þannig
að það henti báðum kynjum, jafnvel þó að
þau hafi ólíkar þarfir. Ég er sannfærð um
að við getum tryggt strákum og stelpum
sömu tækifæri í námi og skólastarfi. Ég
er hins vegar undrandi yfir því hvers
vegna þessi staða hefur svo lengi verið
látin næsta óáreitt. Getur verið að þar sé
um að kenna löngu úreltum hugmyndum
um stöðu kynjanna, þar sem strákar eru
taldir sjálfbjarga gerendur og stelpur
hjálparvana þolendur? Eru strákarnir
sem nú hefja grunnskólanám, fullir til-
hlökkunar, hugsanlega að líða fyrir þá
staðreynd að stúlkur hafa í aldanna rás
ekki haft sömu tækifæri og þeir og þess
vegna þykir það ekkert sérstakt hættu-
merki þótt þær taki verulega fram úr
þeim á einhverjum sviðum? Getur verið
að sú áhersla sem réttilega hefur á und-
anförnum árum verið á aukið jafnrétti,
stelpum til handa, hafi gert það að verk-
um að strákarnir hafa setið eftir og geta
þannig hvorki vænst sömu tækifæra né
sama árangurs? Ég held því miður að við
getum svarað einhverjum þessara spurn-
inga játandi og að of lengi hafi það við-
horf verið látið ráða ferðinni í skólastarfi
að strákarnir „reddi sér“ og sérstakra að-
gerða þeirra vegna sé varla þörf. Stað-
reyndir um stöðu kynjanna í skólastarfi
sýna hins vegar að slíkar ályktanir eru
ekki aðeins rangar, heldur beinlínis skað-
legar og þess vegna verður að búa báðum
kynjum skólaumhverfi við hæfi. Það þýð-
ir þó ekki að lausnin nú felist í því að
taka snögglega áhersluna af stelpunum
og færa hana alfarið yfir á strákana. Slíkt
væri ekki í anda jafnréttis. Miklu fremur
liggur lausnin í því að huga jafnt að þörf-
um og tækifærum stelpna og stráka strax
á fyrstu skólastigunum. Þannig tryggjum
við að börnin okkar njóti öll sömu tæki-
færa og jafnréttis í skólum – bæði stelpur
og strákar.
da

Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
runnskólanám,
ð líða fyrir þá stað-
ás síður en þeir
kir það ekkert sér-
erulega fram úr
Höfundur er borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins.
Þ
egar vinstri meiri-
hlutinn tók við stjórn
Reykjavíkurborgar
var strax hafist
handa við að milli-
færa fjármuni úr sjóðum orku-
fyrirtækja borgarinnar og
seinna Orkuveitunnar í borg-
arsjóð. Einnig var farið út í á síð-
asta kjörtímabili að fjárfesta
mjög kröftuglega í fyrirtækjum
sem eiga ekkert skylt við hefð-
bundinn rekstur Orkuveitunnar.
Þegar fjárfestingar eru fram-
reiknaðar eru niðurstöðurnar
sláandi. Yfir 20 þúsund millj-
ónum hefur verið varið í auknar
arðgreiðslur, millifærslu á skuld-
um borgarsjóðs yfir í OR,
Línu.net-ævintýrið og Orku-
veituhúsið. Það skal tekið fram
að gert er ráð fyrir að lánin og
arðgreiðslurnar beri hóflega
vexti en borgarsjóður hefði þurft
að greiða vexti af fjármunum ef
millifærslurnar hefðu ekki komið
til. Millifærsla skulda og auka-
arðgreiðslur eru um 14 millj-
arðar og kostnaður við Línu.net-
ævintýrið er hátt í þrjá milljarða
og miðað við þær tölur sem hafa
komið fram um Orkuveituhúsið
er kostnaðurinn 3,5 milljarðar.
Línu.net-ævintýrið er orðið
nokkuð flókið en nú eru þrjú fyr-
irtæki sprottin upp úr því fyr-
irtæki; Rafmagnslína, Lína.net
og Tetra-Ísland. Samanlagt tap
þessara fyrirtækja var nokkuð
hærra en sameiginlegar tekjur
þeirra á síðasta ári og skuldsetn-
ingin gríðarleg. Þrátt fyrir að
Orkuveitan hafi yfirtekið lang-
stærstan hluta af skuldum og
eignum Línu.nets á síðasta ári.
Mikilvægt er að hafa í huga að
á þeim tíma er vinstri meirihlut-
inn hefur verið við völd hafa arð-
greiðslurnar almennt verið lægri
en hagnaðurinn og einnig hefur
fyrirtækið verið rekið með tapi á
þessu tímabili. Þetta er því ekki
eins og í hefðbundnum fyr-
irtækjum þar sem arðurinn
tengist afkomunni. Borgarsjóður
fær tæplega 1,4 milljarða á
hverju ári frá Orkuveitunni al-
veg óháð afkomu fyrirtækisins.
Afleiðingarnar koma m.a.
fram í því að eiginfjárhlutfall
Orkuveitunnar hefur lækkað
mjög hratt eða úr 94% frá árinu
1994 í 49,3% fyrir árið 2004 ef að
áætlanir ganga eftir. Ein-
hverjum kann að þykja þetta
hátt eiginfjárhlutfall þrátt fyrir
lækkunina en hafa verður í huga
að orkufyrirtæki verða að hafa
hátt eiginfjárhlutfall og mikið
eigið fé. Fjárfestingar á þessu
sviði eru gríðarlega fjárfrekar og
mikilvægt fyrir fyrirtækin að
vera fjárhagslega vel undir þær
búnar.
Í endurskoðunarskýrslu fyrir
árið 2003 er athygli vakin á þess-
ari þróun og þar segir endur-
skoðandi fyrirtækisins orðrétt:
,,Eins og kemur fram í ársreikn-
ingi er móðurfyrirtækið rekið
með um 798 milljóna króna
hagnaði á árinu 2002 fyrir fjár-
magnsliði. Að teknu tilliti til fjár-
magnskostnaðar og greiðslu arðs
til eigenda er ljóst að afkoman er
ekki næg til að viðhalda eigin fé
félagsins. Hins vegar er vakin
athygli á því að í 3ja ára áætlun
fyrirtækisins er gert ráð fyrir
stighækkandi hagnaði á næstu
árum og er hagnaður fyrir fjár-
magnsliði áætlaður 2.414 millj-
ónir árið 2006.“
Nú liggur það fyrir að þessar
áætlanir er endurskoðandinn
vísar í ganga ekki eftir. Hagn-
aðurinn verður ekki stighækk-
andi og nær ekki áætlaðri upp-
hæð fyrir árið 2006. Allar líkur
eru á að farið verði í stórfelldar
virkjunarframkvæmdir og þær
munu þýða að fyrirtækið þarf að
fara út í stórfelldar lántökur. Við
sjálfstæðismenn töldum því eðli-
legt að lækka arðgreiðslur til
eigenda á meðan álagið á fyr-
irtækinu er þetta mikið. Þeirri
tillögu var hafnað eins og til-
lögum okkar um að losa fyr-
irtækið út úr alls óskyldum
rekstri. Það eru ekki góðar frétt-
ir fyrir starfsmenn og eigendur
Orkuveitunnar.
Sjóðir Orkuveitunn-
ar eru ekki ótæmandi
Eftir Guðlaug Þór
Þórðarson
Höfundur er borgarfulltrúi
og alþingismaður.
’ Þegar fjárfestingar eru fram-reiknaðar eru niðurstöðurnar sláandi.
Yfir 20 þúsund milljónum hefur verið
varið í auknar arðgreiðslur, millifærslu
á skuldum borgarsjóðs yfir í OR,
Línu.net-ævintýrið og
Orkuveituhúsið. ‘
r í Genf og hafði
vað fleira á minni
r verið bætt hin
essi þátttaka öll
Mér er það
hér á landi er,
f þessum sökum,
ng á viðleitni um
ptin frjálsari og
gert er í takt við
ptafrelsi á land-
nríkisráðherra
og stækkun ut-
bætt úr því sem
r þessu ferli síð-
sendiráð munu
ur vaxandi um-
g vegna fyllilega
yggisráði SÞ eftir
urfa að vera vel
nertir þannig að
rir kynningar- og
nnu við þá ágætu
ningsráð Íslands
arins. Nýlegt
tarf útflutnings-
neytið lofar
vert að aukning
nnastraumnum
dum og þá er
mi sendiráða og
átt að slíkri þró-
álfsögðu vel fall-
fyrirtækja, oft
fyrir tilstilli ræð-
allir viðkomandi
umkvæði. Það
elstu fyrirtæki
a að máli, telja að
neytisins á er-
ráðið úrslitum,
a hagsmuni. Því
þeim aðilum, að
ytingar sem miða
nustan geti enn
alífinu.
herra.