Morgunblaðið - 17.11.2003, Blaðsíða 15

DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 17. NÓVEMBER 2003 15
Spurning: Fyrir 5–6 árum var fót-
ur tekinn af konunni minni. Hún
er alltaf kvalin af svokölluðum
„draugaverkjum“, er alveg ómögu-
leg, á bágt með svefn og er ónóg
sjálfri sér. Verkjalyf virðast ekk-
ert duga. Hvaða ráð er við þessu?
Svar: Allir sem gangast undir af-
limun, hvort sem það er gert
vegna slysfara eða sjúkdóms, geta
fengið draugaverki
eða stúfverki.
Draugaverkir (phant-
om pain) koma fyrir
eftir allt að 70% af-
limana. Þetta eru
óþægindi eða verkir í limnum sem
búið er að fjarlægja og þess vegna
eru þetta kallaðir draugaverkir.
Orsakir draugaverkja eru óþekkt-
ar en flest bendir til að verkirnir
séu upprunnir í mænu eða heila.
Þeir sem höfðu verki í viðkomandi
útlim áður en hann var fjarlægður
eru í meiri hættu en aðrir að fá
draugaverki. Hjá flestum, en ekki
öllum, hverfa þessir verkir smám
saman með tímanum. Meðferð
draugaverkja er erfið og mjög ein-
staklingsbundið hvað hentar hverj-
um og einum. Þannig þarf að prófa
sig áfram og það getur tekið lang-
an tíma. Oftast er byrjað með
lyfjameðferð en venjuleg verkjalyf
gera yfirleitt ekkert gagn. Þung-
lyndislyf hjálpa sumum og floga-
veikilyf öðrum en þessi lyf þarf að
taka reglulega í nokkrar vikur áð-
ur en fullreynt er með árangur.
Róandi og kvíðastillandi lyf geta
stundum gert gagn og einnig má
reyna sterk geðlyf eins og þau
sem notuð eru við geðrofi og geð-
klofa. Nokkur önnur lyf hafa verið
reynd. Ýmsar útfærslur á rafert-
ingu tauga hafa verið reyndar og
gefa stundum góða raun. Stundum
getur verið þess virði að reyna dá-
leiðslu eða hugræna þjálfun eins
og slökun eða íhugun en árangur
af slíku við draugaverkjum er
óviss.
Stúfverkir (stump pain) sem eru
verkir í stúfnum eftir aflimunina,
eru því verkir í vefjum sem hafa
ekki verið fjarlægðir og þess
vegna nokkuð annars eðlis en
draugaverkir. Stundum eru
draugaverkir og stúfverkir til
staðar sam-
tímis. Taug
sem er skorin
í sundur hefur
tilhneigingu til
að vaxa fram
aftur og eftir aflimun getur tauga-
vefur hrúgast upp í hnúð í enda
stúfsins. Þetta er oftast ástæðan
fyrir stúfverkjum vegna þess að
taugarnar í þessum hnúð verða
mjög viðkvæmar. Stundum er
þessi taugahnúður fjarlægður með
skurðaðgerð en hann hefur til-
hneigingu til að myndast aftur.
Hér gildir svipað og með drauga-
verki að meðferð er oft erfið og
getur þurft að prófa sig áfram. Ef
gervilimur er notaður getur þurft
að laga tenginguna við stúfinn.
Reyna má meðferð með lyfjum og
rafertingu svipað og lýst var fyrir
draugaverki.
Engin ástæða er til að vera illa
haldinn af draugaverkjum eða
stúfverkjum án þess að reyna ein-
hverja meðferð vegna þess að oft
finnst eitthvað sem bætir ástandið.
Þeir sem eru með slíka verki ættu
því að fara til læknis og ræða
möguleg meðferðarúrræði.
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækn-
inn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið
er á móti spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum
eða símbréfum merkt: Heilsa. Fax 5691222.
Einnig geta lesendur sent fyrirspurnir sínar
með tölvupósti á netfang Magnúsar Jóhanns-
sonar: elmag@hotmail.com.
Hjá flestum
hverfa þessir verkir
smám saman með
tímanum.

MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Hvað eru
draugaverkir?
Aukin sjónvarps- og tölvu-notkun á stóran þátt í auk-inni ofbeldishneigð ung-menna og sérstaklega
pilta. Þetta segir dr. Christian Pfeiff-
er, lögfræðingur og forstöðumaður
KFN-rannsóknastofnunarinnar í af-
brotafræðum, sem staðsett er í
Hannover. Pfeiffer, sem er staddur
hér á landi í boði Þýsk-íslenska fé-
lagsins Germaniu, heldur tvo fyrir-
lestra í dag þar sem hann mun m.a.
ræða þá þróun sem orðið hefur á fjöl-
miðlanotkun barna og unglinga í
Þýskalandi.
Fjórða hvert sex ára barn
með eigið sjónvarp
„Því miður verður það æ algengara
að foreldrar leyfi ungum börnum að
hafa eigið sjónvarpstæki í her-
bergjum sínum,“ segir Pfeiffer.
„Strax við sex ára aldur er fjórðungur
barna í Þýskalandi með sjónvarps-
tæki í herberginu sínu og helmingur
unglinga á aldrinum 13-15
er með eigið tæki. Sömu-
leiðis hefur helmingur ung-
linga á þessum aldri yfirráð
yfir eigin tölvu.“
Hann segir algengt að
drengir spili ofbeldisfulla
tölvuleiki. „Eftir því sem
þeir spila meiri tölvuleiki
og horfa meira á sjónvarp
því verri verður náms-
árangur þeirra. Stúlkurnar eru ekki
eins áhugasamar um sjónvarp og
tölvur og þetta leiðir til þess að bilið á
milli námsárangurs drengja og
stúlkna verður sífellt breiðara.“
Pfeiffer stjórnaði m.a. viðamikilli
rannsókn þar sem rætt var við 26
þúsund unglinga á aldrinum 14-16
ára um aðstæður þeirra. „Rann-
sóknin sýndi að sjónvarps- og tölvu-
notkun drengja var að meðaltali tveir
og hálfur tími á virkum
dögum og fjórir tímar
um helgar,“ segir hann.
„Þriðjungur drengj-
anna eyddi meira en
fjórum tímum fyrir
framan skjáinn alla
daga.“
Hann segir þann hóp
drengja, sem stundar
ekki skólann, sömuleið-
is fara vaxandi. „Þá
vantar hvatningu til
þess þar sem einkunnir
þeirra fara lækkandi. Í
dag eru piltar tveir
þriðju hlutar þeirra
sem hætta í skóla án
þess að ljúka nokkru prófi en fyrir 10
árum var hlutfallið jafnt milli drengja
og stúlkna.“ Í framhaldinu fái þeir
síður vinnu og leiðist frekar út á
glæpabrautina.
Það er þó fleira sem hefur áhrif á
ofbeldishneigð unglinga og nefnir
Pfeiffer sérstaklega þá staðreynd að
bilið milli ríkra og fátækra fari vax-
andi. „Hlutfall þeirra sem lifa á fé-
lagslegum bótum hefur
fjórfaldast á síðustu
tuttugu árum þannig að
stór hluti barna og ung-
linga býr við fátækt,
sérstaklega í stórum
borgum. Á hinn bóginn
hefur hlutfall þeirra
barna sem búa við ríki-
dæmi tífaldast á sama
tíma.“ Þetta skapi aftur
gremju og spennu meðal ungs fólks.
Loks segir Pfeiffer þessi vandamál
tengjast innflytjendum, sérstaklega
frá Tyrklandi og Austur-Evrópu, og
þeirri menningu að karlmennirnir
ráði og stjórni innan fjölskyldunnar.
Heimilisofbeldi sé mun algengara
meðal þeirra en innfæddra Þjóðverja.
„Rannsóknin sýndi að um 24% ungra
Tyrkja höfðu verið barðir í æsku svo
illilega að óska varð eftir aðstoð lækn-
is. Til samanburðar var
sambærileg tala fyrir
þýsk ungmenni 8%.
Sömuleiðis spurðum við
krakkana hvort þeir
höfðu orðið vitni að því
að faðirinn legði hendur
á móðurina síðastliðna
tólf mánuðu. 32% ungra
Tyrkja svöruðu því ját-
andi en sambærileg tala
fyrir þýsku börnin var
8-12%.“
Þetta leiðir svo aftur
af sér aukið ofbeldi í
skólum og á götum úti,
að sögn Pfeiffers, sér-
staklega meðal drengja.
Glæpatíðni þrefaldaðist á 15 árum
Pfeiffer bendir þó á að heimilis-
ofbeldi hafi farið minnkandi meðal
innfæddra Þjóðverja og því hafi of-
beldis- og glæpatíðni ungmenna ekki
aukist í Þýskalandi síðan 1998.
Fimmtán árin þar á undan hafi
glæpatíðni í þessum hópi hins vegar
þrefaldast.
Pfeiffer segir mikilvægt að for-
eldrar takmarki aðgang barna að
sjónvarpi og tölvum en hins vegar sé
ekki heppilegt að banna þeim að nota
slíkt. Þegar það væri gert færu börn-
in heim til vina sinna og foreldrarnir
missa alfarið stjórn á sjónvarps- og
tölvunotkun barna sinna. „Best er
þegar foreldrar sýna börnum sínum
áhuga með því að leika mikið við þau,
sýna þeim ástúð og ganga á undan
með góðu fordæmi. Aðeins þessum
foreldrum tekst að hafa jákvæð áhrif
á börn sín í þessu sambandi.“
Fyrri fyrirlestur Pfeiffers er milli
kl. 12 og 13.30 á Grand Hóteli í dag.
Sá síðari, sem haldinn er í samvinnu
við Félagsvísindastofnun Háskóla Ís-
lands og Félagsfræðingafélag Ís-
lands, hefst kl. 16 í aðalbyggingu HÍ.
Aukin skjánotkun
eykur ofbeldi
ben@mbl.is
Christian Pfeiffer

UNGLINGAR
Eftir því sem
þeir spila meiri
tölvuleiki og
horfa meira á
sjónvarp því
verri verður
námsárangur
þeirra.