Morgunblaðið - 27.11.2003, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 FIMMTUDAGUR 27. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HJÁ okkur sem eigum börn í
grunnskóla hefur töluvert verið rætt
undanfarið um fyrirbæri sem kallast
Foreldrasamningur og Vinahópar.
Hvað skyldi nú svo felast í þessu
tvennu?
Foreldrasamning-
urinn er samningur
sem byggist í meg-
inatriðum á eftirfar-
andi:
Fyrir yngri börnin
að útivistartími sé
virtur, sjónvarps-,
net- og tölvuleikjanotkun sé miðuð
við aldur og þroska barnanna, for-
eldrar fylgist með að gestkomandi
börn láti vita af sér heim, að ekki sé
skilið út undan við boð í afmæli, af-
mælisgjöfum sé stillt í hóf o.s.frv.
Fyrir eldri börnin þá að útivist-
artími sé virtur, foreldrar kaupi ekki
áfengi eða vímuefni fyrir börnin, ein-
hver fullorðinn sé til staðar þegar
haldið er partí og foreldrar fylgist
með og láti vita ef þeir verða vitni að
áfengis- og vímiefnanotkun
barnanna.
Vinahóparnir eru svo þannig upp
byggðir að börnunum er skipt upp í
4–5 manna hópa og er ágætt að
kennarinn sé hafður með í ráðum við
það.
Hver hópur hittist svo einu sinni
til tvisvar í mánuði 1–2 tíma í senn
og skiptast börnin á að bjóða heim.
Annað foreldri eða bæði verða að
vera heima og fylgjast vel með og
jafnvel taka þátt líka.
Ekki má horfa á sjónvarp eða fara
í tölvuleiki.
Hverskyns leikir úti og inni eru
æskilegir.
Og foreldrar eru hvattir til að
staldra við smástund þegar þeir
sækja börnin.
Hver er svo eiginlega tilgang-
urinn með þessu?
Eiga ekki foreldrar nóg með sinn
frítíma að þeir fari ekki að eyða hon-
um í þetta líka?
Því miður er það þannig að þjóðfé-
lagið sem við höfum búið okkur er
fjandsamlegt því fjölskyldumynstri
sem var hér fyrir aðeins nokkrum
áratugum.
Sífellt er talað um agaleysi barna
bæði í skólum og heima fyrir.
Ofbeldi sem börnin beita og eru
beitt hefur aukist, orðbragð versnað
o.s.frv.
Hverju er um að kenna?
Að hluta til er það þetta endalausa
áreiti sem á börnunum okkar dynur.
Börnin eru fyrir löngu orðin
markhópur sem neytendur, á þeim
bylur atferlismótandi áróður úr öll-
um áttum, tímarit, sjónvarp, Netið,
tölvuleikir, leikföng og hegðan for-
eldranna sjálfra.
Einn þáttur sem oft hefur verið
stórlega vanmetinn þegar rætt er
um uppeldi barna er félagslegi þátt-
urinn, þ.e áhrif félagahópsins á
börnin.
Í rannsókn Prófessor Dorothy
Espelage við University of Illinois
sem gerð var 1999–2000 koma fram
mjög sterk tengsl eineltis (bullying)
og neyslu vímuefna við félagahópinn
eða hið svokallaða „Peer Effect“.
Tölvuleikir sem dæmi eru margir
hverjir einungis ætlaðir þeim sem
eru orðnir 18 ára, staðreyndin er
hinsvegar sú að drengir niður í 6 ára
eru að spila þá.
Leikir eins og Grand Theft Auto2
þar sem sá sem spilar hefur það
hlutverk að stela bílum og misþyrma
þeim vegfarendum sem hann mætir,
það er jafnvel boðið upp á þann
möguleika að keyra inn í húsasund
og fá sér munnmök hjá vændiskonu
og berja hana síðan til óbóta.
Aðgengi að hvers kyns klámi og
einnig grófu ofbeldi er mjög auðvelt
í gegnum Netið og saklausar barns-
sálir skaðast léttilega af viðkynningu
við slíkt efni.
Hvað stúlkurnar varðar þá er
áreitið á þær af öðrum toga. Þær eru
til sýnis og afnota fyrir hitt kynið.
Þeirra fyrirmyndir eru margar
hverjar í tónlistarmyndböndum,
klæðalitlar og atferlið eftir því.
Þessu er fylgt eftir með leikföngum
á borð við Bratz og My Scene dúkk-
urnar.
Í mörgum búðum fást föt fyrir
litlu stelpurnar okkar í stíl, buxur
sem rétt ná upp fyrir nára og maga-
bolir.
Nú og auðvitað G strengur eða
eitthvað álíka, tattoo og skrautpinn-
ar svona til að setja punktinn yfir iið.
Þetta mætti kalla paradís barna-
níðingsins og hana erum við sjálf að
skapa.
Ósjálfrátt hafa viðmið okkar færst
niður og um leið gerum við umhverfi
barnanna okkar síðra.
Kynferðislegt ofbeldi gegn stúlk-
um og konum færist sífellt í vöxt og
ofbeldið gegn þeim verður æ hrotta-
legra.
Er ekki kominn tími til að við for-
eldrar virkilega tökum þá ábyrgð
sem lögð er á herðar okkar?
Bæði Foreldrasamningurinn og
Vinahóparnir eru tæki sem við get-
um nýtt okkur til að skapa betra um-
hverfi fyrir börnin okkar og okkur
sjálf.
Vinahóparnir eru frábært tæki til
að berjast gegn einelti.
Börnin fá einstakt tækifæri til að
kynnast betur, tengjast böndum og
hafa betri skilning á sjálfum sér og
hvert öðru.
Hér er gott tækifæri fyrir börnin
til að kynnast öllum börnum í bekkn-
um hvort sem það eru strákar eða
stelpur og jafnvel einhverjum sem
barninu hefur hingað til kannski
staðið ógn af.
Tækifæri skapast fyrir barnið og
foreldra þess til þess að nálgast
þetta barn og foreldrum þess betur
og kynnast þeim á öðrum vettvangi.
Oft eru t.d. mjög hlédræg börn
opnari á heimavelli og geta þar með
betur komið sér á framfæri við
bekkjarsystkini sín.
Foreldrasamingurinn veitir það
aðhald sem hverju barni er nauðsyn-
legt og hjálpar okkur foreldrum að
standa saman og um leið að ala börn-
in upp.
Ég hvet alla foreldra grunnskóla-
barna til að sýna ábyrgð í verki og
undirrita Foreldrasamninginn og
taka virkan þátt í Vinahópunum og
umfram allt eyða meiri tíma með
börnunum sínum, tímakaupið þar er
ómetanlegt og sá lífeyrir endist okk-
ur fram á síðasta dag.
Ábyrgð foreldra – Foreldra-samningur og Vinahópar
Eftir Ásgeir Kristján Ólafsson
Höfundur er húsasmíðameistari
og situr í stjórn Foreldrafélags
Hofsstaðaskóla.
Í KJÖLFAR frumvarps sem hátt-
virtur fjármálaráðherra lagði fram á
Alþingi nú á dögunum hefur orðið
nokkur úlfaþytur. Í frumvarpinu er
gert ráð fyrir að
svipta ríkisstarfs-
menn ýmsum mik-
ilvægum réttindum í
tengslum við ráðn-
ingarkjör þeirra, t.d.
hvað varðar and-
mælarétt, regluna
um jafnræði og meðalhófsreglu.
Hér er um alvarleg tíðindi að ræða
– enda þýðir þessi athöfn, eins og að-
ildarfélög BHM hafa bent á, að upp-
sagnir starfsmanna gætu héðan í frá
orðið háðar duttlungum yfirmanna.
Fyrir þroskaþjálfa er einkar fróð-
legt að lesa ummæli Geirs H. Haarde
í kjölfar viðbragða BHM. Þar verður
sá ágæti maður uppvís að alvarlegri
vanþekkingu hvað varðar sérstöðu
margra starfsmanna ríkisins.
Ég hlýt að spyrja háttvirtan ráð-
herra hvort hann hafi yfirleitt kynnt
sér starfssvið þeirra stétta er frum-
varpið beinist að – og hvaða kröfur
gerðar eru til þeirra? Hvað á hann
t.d. við þegar hann segir að þarna sé
einungis verið að leggja til að starfs-
menn ríkis búi við samskonar um-
hverfi og tíðkast almennt í landinu?
Þetta eru einfaldlega ósannindi.
Þroskaþjálfar eru t.d. bundnir af
siðareglum stéttarinnar – þeim eiga
þeir að fylgja í öllum aðstæðum sem
starfið krefst. Í þeim siðareglum er
m.a. að finna ákvæði þess efnis að
þroskaþjálfi skuli ávallt standa vörð
um réttindi skjólstæðinga sinna.
Þetta þýðir einfaldlega að við verðum
ávallt að vera reiðubúnir til að gagn-
rýna vinnuveitanda okkar á opinber-
um vettvangi – þar á meðal ríkið – í
því skyni að fullnægja ákvæðum siða-
reglna um áðurnefnda réttindagæslu.
Hingað til hafa þroskaþjálfar getað
sinnt þessari skyldu sinni, tiltölulega
öruggir um að áðurnefnd gagnrýni
stofni ekki störfum þeirra í hættu.
Frumvarp Geirs er því lítið annað en
tilraun til að múlbinda þroskaþjálfa
og aðrar stéttir sem svipað er ástatt
um. Stéttir sem verða – ætli þær að
sinna starfi sínu af alúð – að geta
gagnrýnt yfirmenn og vinnuveit-
endur á opinberum vettvangi, hvar í
flokki sem þeir standa.
Að halda því fram að verið sé að
færa ráðningarfyrirkomulag í það
horf sem tíðkast á almennum mark-
aði, er vanhugsað svo ekki sé fastar
að orði kveðið. Fjármálaráðherrann
veit fullvel að vandamál tengd brott-
vikningu vanhæfra starfsmanna eru
ekki fyrir hendi, sé rétt að málum
staðið. Vissulega eru til þeir yfirmenn
sem skortir kjark til að veita mönnum
áminningu, vilja frekar reka strax svo
þeir þurfi ekki að standa fyrir máli
sínu. Það virðist því við fyrstu sýn að
hér sé ráðherrann að semja frumvarp
sérstaklega sniðið að þörfum van-
hæfra yfirmanna; aðrir þurfa ekki á
þessum gerningi að halda.
Sú aðstaða sem ríkisstarfsmenn
eru settir í með þessu frumvarpi, að
þurfa að vega og meta hvort réttmæt
og eðlileg gagnrýni sé áhættunnar
virði, er óviðunandi. Þetta mun leiða
til þess að færri sjá sér fært að fjalla
opinberlega um alvarleg stjórn-
arfarsleg vandamál og raunveruleg
staða, t.d. í félagslega- og heilbrigð-
iskerfinu mun ekki koma fram. Þessa
hlið mála leyfi ég mér að álíta að hátt-
virtur fjármálaráðherra hljóti að hafa
hugleitt. Honum má ljóst vera að
frumvarpið er bein atlaga að nauð-
synlegu tjáningarfrelsi margra
stétta. Spurt er: stendur honum ein-
faldlega á sama eða finnst ráðherran-
um þetta kannski æskileg þróun –
jafnvel ástæða til að taka fleiri og
stærri skref í sömu átt á komandi ár-
um?
Við höfum hingað til búið í lýðræð-
isríki þar sem tjáningarfrelsi er bund-
ið í sjálfa stjórnarskrána. Sú stefna
sem tekin er í ofangreindu frumvarpi
tengist hins vegar í huga okkar allt
öðrum stjórnarháttum, þeim er tíðk-
ast meðal ráðamanna sem vilja sem
minnst vita af mannréttindum þegna
sinna. Við erum hins vegar svo lán-
söm að á okkar menningarsvæði er
stjórnarfari af því taginu hafnað og
það almennt fordæmt. Frumvarp
Geirs Haarde er fyrsta skref í aðför
að því tjáningarfrelsi sem telja má
hornstein lýðræðisins. Frumvarpið er
því stórt skref í ranga átt og sú er ein-
læg von mín að það verði dregið til
baka sem fyrst, en þingheimur sjái að
öðrum kosti sóma sinn í að hafna
þessu ískyggilega plaggi.
Vinnuveitandi á villigötum
Eftir Baldur McQueen Rafnsson
Höfundur er varaformaður Þroska-
þjálfafélags Íslands.
NÚ ER aðventan að ganga í
garð og jólin nálgast. Á aðvent-
unni undirbúum við komu jólanna
og lífið fær á sig
annan blæ hjá
flestu fólki. Menn
gera sér dagamun
oftar á aðventunni,
því það er svo mik-
ið í gangi. Má þar
nefna allar bæk-
urnar sem eru að koma út, tónlist-
ina sem einnig kemur til okkar á
geisladiskum og svo auðvitað alla
þessa glæsilegu tónleika sem
haldnir eru á aðventukvöldum
kirkjunnar víða um land. Ég hvet
allt fólk til að sækja þessar góðu
og vönduðu samkomur kirkjunnar.
Já, það er ekki ofsagt að aðvent-
an lyfti mörgum upp í skammdeg-
inu og hefur hún áhrif á hugs-
unina og lífsmátann. En það er
margt fleira í boði en bækur og
tónlist.
Nú er barist harðri baráttu við
að auka alkóhólneyslu þjóðarinnar.
Já alkóhólsalarnir eru heldur bet-
ur á kreiki núna og þeir beita öll-
um tiltækum ráðum, svo að sem
flestir helli í sig sem mestu af
alkóhóli, en það er til í misjöfnum
umbúðum.
Bjór er auglýstur á fullu, sum
blöð og sjónvarpsþættir eru helg-
uð vínum, sem ýmsir telja vera
fljótandi mat. Og fólkið sem er að
kynna þetta allt saman er sem ein-
lægir og andaktugir prestar sem
boða fagnaðarerindið um Jesú
Krist. Hitt er að vísu fagnaðar-
erindið um Bakkus, að minnsta
kosti tilbrigði við það.
„Það er orðið svo menningarlegt
að drekka vín, og það er allt í lagi
því aðrar þjóðir hafa gert það svo
árþúsundum skiptir. Það hefur
líka svo lítil áhrif, því að það er
svo létt og þegar fólk er að drekka
fær það sér bara eitt glas og svo
ekki meir. Já, og svo er vínið svo
ofboðslega hollt, þeir sem ekki
drekka rauðvín til að mynda eiga
það á hættu að fá hjartaáfall og
þröngar æðar.“ Slíkum viðhorfum
sem koma fram í þessum setn-
ingum mætum við einatt. Það má
segja að sama siðferði sé í gangi í
alkóhólbransanum hjá okkur og
viðgengst nú á öðrum sviðum sam-
félagsins, þar sem reglan „allt er
leyfilegt“ er í heiðri höfð. En á
hvaða braut er þjóðfélag sem hef-
ur slíka reglu að leiðarljósi?
(Það sem er í gangi í dag minnir
óneitanlega á þær sögulegu bíó-
myndir og sjónvarpsþætti sem
gerðar hafa verið af aðlinum í
Róm, forðum, svona rétt fyrr fall
hennar. Klám, drykkja og græðgi.
Ég spyr, eru þessar eigindir ein-
kenni samfélags okkar? Já hverjar
eru dyggðirnar og hver eru mark-
miðin? Hvað er nauðsynlegt?
Þetta þurfum við öll að hugsa um
hvert og eitt. Já, hvert viljum við
stefna?)
Leitum ekki gleðinnar í vín-
drykkju um aðventu og jól undir
því yfirskini að vín sé nauðsynlegt
með hinum andlega mat jafnt sem
hinum veraldlega, hangikjötinu,
laufabrauðinu og öllu því góðgæti.
Það gæti endað með því að við
segjum að matur sé ekki nauðsyn-
legur með víni, og hvað eiga börn-
in þá að borða ef ástandið verður
þannig?
Fólk sem stöðugt er í léttvínum
og bjórdrykkju þó það sé „ekki
mikið“ ætti að hugsa um það, að
alkóhólið er töluvert í þessum
drykkjum og að þessir drykkir eru
langt í frá alltaf sötraðir eða
drukknir vegna bragðs, gæða,
venjulegs þorsta eða menning-
arnauðsynjar, heldur einfaldlega
vegna þess að blessað fólkið þarf
að fá alkóhól í kroppinn sinn því
það er svo gott þegar það hríslast
um æðarnar og veitir svölun,
skammvinna að vísu.
Megi aðventan færa okkur
glaða, þroskaða, heilbrigða og já-
kvæða sýn til lífsins án mariner-
ingar í daufu eða sterku alkóhóli.
Alkóhól á aðventu
Eftir Karl V. Matthíasson
Höfundur er prestur á sviði
áfengis- og fíknimála.
Í STEFNUYFIRLÝSINGU núverandi ríkisstjórnar
segir að sérstök áhersla verði lögð á sókn á sviði
starfs- og verkmenntunar. Jafnframt er talað um að
setja aukið fjármagn til uppbygg-
ingar í menntakerfinu. Erfitt er að
koma auga á þá yfirlýsingu í verki og
því líkast sem fenni stöðugt yfir leið-
ina frá góðum vilja til góðra verka.
Nefna skal tvö nýleg dæmi því til
staðfestingar.
1) Síðastliðið skólaár voru 992 nem-
endur í verkfræði og raunvísindum
við Háskóla Íslands en menntamálaráðuneytið
greiddi aðeins fyrir 850 nemendur. Háskóli Íslands
reynir að koma til móts við vaxandi áhuga á raun-
greinanámi en skiljanlega getur hann það ekki mið-
að við þessar fjárveitingar. Mikil þörf er fyrir þetta
fólk í atvinnulífinu.
2) Í sumar sem leið fékkst vilyrði hjá mennta-
málaráðuneytinu fyrir því að fjölga nemum í tækni-
greinum við Tækniháskóla Íslands um 50 frá og með
þessu hausti. Nú kemur í ljós að fjárveiting fyrir
þessa nema verður ekki greidd fyrr en á komandi
fjárlagaári. Tækniháskólinn er því settur í þá að-
stöðu að taka lán til þess að standa undir auknum
kostnaði vegna þessarar fjölgunar. Hvaða gagn er í
því að samþykkja aukinn fjölda nemenda án þess að
auka fjárveitingar að sama skapi?
Nauðsynlegt er að setja verk- og tækninám í fjár-
hagslegt samhengi. Árleg framleiðni vinnuafls á tí-
unda áratug síðustu aldar jókst í 2,17% en hafði
aukist um rúmlega 1,50% á ári áratugina á undan. Á
þessum tíma uxu ýmis tæknifyrirtæki býsna hratt.
Ástæður þessa voru m.a. aukinn stöðugleiki í ís-
lensku hagkerfi og tilkoma EES-samningsins. Eitt
atriði, sem sjaldan er nefnt, skipti líka miklu máli.
Fyrirtækin gengu að menntuðu vinnuafli vísu, sér-
staklega raungreina- og tæknimenntuðu. Ef ekki
hefði verið tiltækt framboð af menntuðum og þjálf-
uðum sérfræðingum hefði vöxtur fyrirtækjanna ver-
ið annar.
Í samanburðarlöndum okkar er það sameiginlegt
verkefni atvinnulífs og stjórnvalda að bjóða áhuga-
verða valkosti í verk- og tækninámi, bæði á fram-
haldsskólastigi og háskólastigi. Hér á landi er mikil
eftirspurn í atvinnulífinu eftir fólki með verk- og
tæknimenntun en hins vegar er óhagkvæmt fyrir
skólana að mennta þetta fólk.
Ungt fólk nú á dögum gerir sér ágætlega grein
fyrir möguleikum sínum í lífinu. Það hefur aðgang
að miklu betri og auðfengnari upplýsingum nú en
fyrir áratug, þökk sé upplýsingabyltingunni. Ýmis
félög og skólar hafa upplýst ungt fólk um möguleika
verk- og tæknináms með umtalsverðum árangri:
Ungu fólki, sérstaklega konum, hefur fjölgað í raun-
greinum; háskólar eru áhugasamir um að bjóða fjöl-
breyttari verk- og tæknimenntun; fyrirtæki óska eft-
ir fleiri verk- og tæknimenntuðum.
Mikilvægi verk- og tæknimenntunar hefur líklega
aldrei verið meira en einmitt nú. Tæknimenntun á
Íslandi hefur skilað sér í dýrmætum störfum hjá
þróttmiklum fyrirtækjum sem hafa fært ríkissjóði
góðar skatttekjur. Ef allt væri með felldu ættu
stjórnvöld að keppast við að skapa þessum fyr-
irtækjum sem hagstæðust skilyrði, m.a. með því að
greiða fyrir verk- og tæknimenntun. Reynslan um
allan heim sýnir að það er góð fjárfesting.
Vilji án verka
Eftir Inga Boga Bogason
Höfundur er menntafulltrúi
Samtaka iðnaðarins.