Morgunblaðið - 27.11.2003, Blaðsíða 6

FRÉTTIR
6 FIMMTUDAGUR 27. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
M
Á
T
T
U
R
IN
N
&
D
Ý
R
Ð
IN
1
1
0
3
EIN ástæðan fyrir því að Halldór
Kiljan Laxness gekk á sínum tíma í
klaustur var tvímælalaust ástar-
sorg, vegna þess að ekkert hafði
orðið úr hjónabandi hans og Helgu
Jóhannsdóttur frá Brautarholti en
þau voru trúlofuð í tvö ár snemma á
þriðja áratug síðustu aldar.
Þetta kemur fram í nýrri bók um
nóbelsskáldið, Halldór eftir Hannes
Hólmstein Gissurarson, sem kemur
úr hjá Almenna bókafélaginu í dag.
Unga parið var erlendis veturinn
1921–1922, Helga í Kaupmanna-
höfn, Halldór á flakki um Þýska-
land. Í bókinni segir: „Halldór sneri
aftur til Kaupmannahafnar í byrjun
mars 1922. Hann ætlaði að hitta
unnustu sína, Helgu Jóhannsdóttur,
og fara með henni suður til Þýska-
lands í því skyni að ganga í hjóna-
band. En Helga var á báðum áttum.
Hún var hrifin af Halldóri, en for-
eldrar hennar voru andvígir hugs-
anlegum ráðahag, sérstaklega Ingi-
björg, móðir hennar, sem fannst
Halldór vera „fígúra“, umkomulítill
spjátrungur. Hjónunum, sem Helga
bjó hjá í Kaupmannahöfn, var af
þeim ástæðum ekki vel við Halldór
og reyndu að stía hjónaleysunum
sundur. Þau Halldór ætluðu að hitt-
ast á aðalbrautarstöðinni í Kaup-
mannahöfn á tilteknum degi í mars-
byrjun 1922, taka lest til Þýskalands
og eigast. En danski húsbóndinn
sagði Helgu, að hún myndi ekki eiga
afturkvæmt til þeirra, ef hún giftist
Halldóri gegn vilja foreldra sinna.
Hætti hún þá við að fara á braut-
arstöðina, en sá sig um hönd, þegar
lestin var farin, og hljóp niður á stöð
í von um, að Halldór hefði hætt við
að taka lestina suður. En lestin var
farin hálftíma áður og Halldór með
henni.“
Síðan gerðist það, að sögn Hann-
esar Hólmsteins, að Halldór var á
flakki um sumarið, fór meðal ann-
ars misheppnaða ferð vestur um haf
og var ekki hleypt inn í Bandaríkin.
Um haustið ákvað hann að ganga í
klaustur.
Halldór og Þórbergur
Nokkuð er fjallað um samskipti
Halldórs og Þórbergs Þórðarsonar í
bókinni. Hannes segir að Þórbergur
hafi meðal annars ætlað að svara
Kaþólskum viðhorfum eftir Halldór,
sem komu út vorið 1925 og voru
svar við Bréfi til Láru, og skrifaði
bandaríska rithöfundinum Upton
Sinclair út til Kaliforníu eftir gögn-
um. Hannes fann við vinnslu bók-
arinnar bréf frá Þórbergi í gögnum
Uptons Sinclairs, einnig drög að
svari. En einhverra hluta vegna
ákvað Þórbergur að svara Halldóri
ekki.
Í bókinni segir: „Þórbergur hugð-
ist bregðast við Kaþólskum við-
horfum. Í júní 1925 skrifaði hann
hinum fræga bandaríska rithöfundi
Upton Sinclair og sagðist nýlega
hafa birt bók á íslensku, þar sem
hann hefði stuðst við bók Sinclairs,
Profits of Religion (Gróðavegur
trúarbragðanna). Þetta hefði orðið
til þess, að kaþólskur maður að
nafni Halldór Kiljan Laxness hefði
gefið út „a very exaggerative [svo]
book to defend the crimes of „The
Holy Church““ (mjög öfgafulla vörn
fyrir ódáðum „hinnar heilögu
kirkju“). Nú hefði Þórbergur í smíð-
um svar við ritgerð Halldórs, en sig
vantaði fróðleik um afstöðu kaþ-
ólsku kirkjunnar til menningar-
mála, þjóðmála og uppeldismála.
Hann yrði Sinclair mjög þakklátur,
gæti hann útvegað sér slíkan fróð-
leik. Þórbergur skrifaði
líka hjá sér, en birti
aldrei, að rit Halldórs
væri „samansafn af
sannleiksneistum,
uppspuna, rang-
færslu, grunnhyggni
og barnalegum
hroka“.
Hann sagðist oft
hafa leitað fræðslu
hjá Halldóri um kaþ-
ólskan sið, en aldrei fengið neinar
upplýsingar, sem heitið gætu. En
Þórbergur hætti við að svara Hall-
dóri, hvað sem því olli.“
Hannes kynnti sér ekki aðeins
gögn Sinclairs í Bandaríkjunum,
heldur líka alls konar skjöl í Dan-
mörku og Þýskalandi. „Ég hafði enn
fremur aðgang að nýlega birtum
skjölum Erlendar í Unuhúsi og hef
undir höndum gögn Kristjáns Al-
bertssonar, sem voru mjög nota-
drjúg til að skrifa bókina,“ segir
hann.
Vonbrigðin í Hollywood
Í bók Hannesar er kafli um von-
brigðin sem Halldór varð fyrir í
Hollywood 1928. Notar hann meðal
annars orðið „óþverri“ um kvik-
myndafélögin sem hann glímdi við
vestra.
„Í þriðju viku septembermánaðar
hafði Halldór orðið fyrir sárum von-
brigðum,“ segir í bókinni. „Það
rann upp fyrir honum, að í Holly-
wood var kvikmyndagerð iðnaður
fremur en listgrein. Þar var tekið
mark á áhorfendum, ekki stórlátum
og hörundsárum ungum skáldum,
sem vildu finna sköpunarþörf sinni
nýjan farveg. Hann skrifaði Krist-
jáni Albertssyni, að
bandarískar
kvikmyndir
væru vægast
sagt „disease“
(sjúkdómur):
„Sjálfur er ég
gáttaður á að eiga
við kvikmynda-
félögin, – seinast
vildu þeir snúa
kvikmyndarefni
mínu upp í „talkie“
(talandi mynd) frá
Kentucky!! – því mið-
ur (!) hef ég ekki
hæfileika til að gera
mig að fífli fyrir amr-
iska dollara.“ Hann
samdi sömu dagana at-
hugasemd við fréttir í íslenskum og
vestur-íslenskum blöðum um það,
að hann væri að skrifa undir samn-
ing um myndleik. „Hugmyndin um
sölu á kvikmynda-réttindum að
sögu eftir mig er hins vegar bygð á
ókunnugleik þar eð kvikmynda-
félögin láta sína föstu starfsmenn
(svokallaða scenario editors) útbúa
„sögur“ þær er þeir kvikmynda – og
þá síst rithöfunda, enda á slíkt verk
ekkert skylt við rithöfund-
arstarfsemi.“ Í árslok skrifaði Hall-
dór: „Viðureign mín við kvikmynda-
félögin hefur fylt mig slíkri
andstygð, að ég á bágt með að koma
nærri þeim óþverra framar.““
Ástarsorg ástæða fyrir klausturdvölinni
Halldór, fyrsta bindi
ævisögu Halldórs
Kiljans Laxness eftir
Hannes Hólmstein
Gissurarson, kemur
út hjá Almenna bóka-
félaginu í dag. Þar er
fjallað um fyrstu þrjá
áratugina í ævi
nóbelsskáldsins.
Halldór Laxness árið 1928.Hannes Hólmsteinn Gissurarson. Helga Jóhannsdóttir.
HÉRAÐSDÓMUR Reykjaness hef-
ur dæmt 17 ára stúlku í fjögurra mán-
aða skilorðsbundið fangelsi fyrir fjög-
ur þjófnaðarbrot, nytjastuld,
skjalafals og akstur án ökuréttinda.
Ákærða var rétt tæplega 17 ára
gömul þegar hún framdi brot sín og
þar sem hún hafði ekki áður sætt
refsingu þótti hæfileg refsing fjög-
urra mánaða fangelsi á skilorði.
Ákærða var sakfelld fyrir að hafa í
sumar, í félagi við aðra, farið inn í
íbúðarhús á Flúðum og stolið þaðan 7
áfengisflöskum og 38 vindlingapökk-
um. Einnig fyrir að hafa í apríl sl. stol-
ið úr kennslustofu í Austurbæjar-
skóla í Reykjavík tösku með ýmsum
hlutum að verðmæti um 114 þús. kr.
Einnig var ákærða sakfelld fyrir
skjalafals með því að hafa framvísað
greiðslukorti og falsað nafnritun eig-
anda kortsins vegna 3 þúsund króna
úttektar, fyrir að hafa stolið farsíma í
mars úr íbúð í Reykjavík, geislaspil-
ara, geisladisk og peningaveski úr
íbúð í Kópavogi og fyrir nytjastuld og
umferðarlagabrot með því að hafa í
stolið bíl og ekið honum án ökurétt-
inda úr Kópavogi til Reykjavíkur.
Málið dæmdi Þorgeir Ingi Njáls-
son héraðsdómari. Verjandi ákærðu
var Lára V. Júlíusdóttir hrl. Sækjandi
var Karl Ingi Vilbergsson fulltrúi
sýslumannsins í Kópavogi.
4 mánaða fangelsi fyrir
þjófnaði og skjalafals
FJÁRHAGSÁÆTLUN Akranes-
kaupstaðar og stofnana var lögð
fram í fyrri umræðu bæjarstjórnar á
fundi hennar í fyrradag. Í ræðu
sinni á þeim fundi sagði Gísli Gísla-
son bæjarstjóri m.a. að helstu verk-
efni ársins yrðu að ljúka fram-
kvæmdum við byggingu þriggja
deilda leikskóla við Vallarsel í byrj-
un næsta árs, en til þess verkefnis
er varið 40 millj. kr. Eiga þá öll
tveggja ára börn að fá dagvistun á
leikskólunum. Er þá liðlega ein deild
til viðbótar til reiðu þegar bæjar-
stjórn ákveður að taka hana í notk-
un.
Bundið slitlag verður lagt á götur
í nýjasta hverfi bæjarins við Smára-
flöt og einnig verður sett bundið slit-
lag við heimkeyrsluna að Byggða-
safninu. Gestum hefur fjölgað mikið
á safnasvæðinu undanfarin ár og
heimsækja um 25 þúsund gestir
söfnin á ári en það er ekki langt síð-
an að gestirnir voru aðeins um 3
þúsund á ári hverju.
Aðalskipulag endurskoðað
Gísli sagði að áhersla yrði lögð á
að leggja slitlag á nokkra göngu-
stíga svo sem göngustíga í Flata-
hverfi, göngustíg milli Þjóðbrautar
og Dalbrautar og Esjuvalla og Kal-
mansbrautar, en nýr göngustígur
með slitlagi verður lagður með Vík-
urbraut milli Innnesvegar og Garða-
grundar. Þá er lögð áhersla á skipu-
lagsmál m.a. endurskoðun
aðalskipulags og gerð deiliskipulaga
m.a. endurskoðun deiliskipulags á
Akratorgsreit og Arnardalsreit í
samræmi við úttekt Gylfa og félaga,
sem kynnt var á opnum fundi ný-
lega.
Áætlað er að skatttekjur bæjarins
hækki um 3,5% á milli ára og verði
samtals rúmlega 1,4 milljarðar kr. á
árinu 2004. Gert er ráð fyrir að af-
borganir lána aðalsjóðs verði 130,9
millj. kr. og nýjar lántökur aðalsjóðs
þær sömu þannig að jafnvægi er
haldið milli nýrrar lántöku og af-
borgana lána.
Í ræðu bæjarstjóra kom m.a. fram
að tekjuþróun ársins 2003 hefði ekki
verið eins hagstæð og búist var við
en á næsta ári sé gert ráð fyrir hóf-
legri aukningu tekna bæjarins.
Fjárhagsáætlun Akraneskaupstaðar fyrir árið 2004
Öll tveggja ára börn fá
aðgang að leikskóla
Akranes. Morgunblaðið
Morgunblaðið/Sigurður Elvar
Nemendur úr 7. bekk Brekkubæjarskóla spókuðu sig um á smábátabryggj-
unni við Akraneshöfn á dögunum og að sjálfsögðu var boltinn með í för.