Morgunblaðið - 12.12.2003, Blaðsíða 44

44 FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Eftirlaunaréttur forseta Ís-lands, ráðherra, alþingis-manna og hæstaréttar-dómara er rýmri en
almennt tíðkast, að því er segir í
greinargerð frumvarpsins um eftir-
laun þessara æðstu embættismanna
og þingmanna, sem þingmenn úr
öllum flokkum lögðu fram á Alþingi
í fyrrakvöld.
„Á það sér þá skýringu að þetta
eru æðstu opinber embætti og störf
í þjóðfélaginu og vandasöm eftir
því. Forseti Íslands og alþingis-
menn þiggja umboð sitt til starfa
beint frá þjóðinni í almennum kosn-
ingum og sækja endurnýjun þess á
a.m.k. fjögurra ára fresti. Sama
gildir í raun og veru um ráðherra.
Það er því lýðræðisleg nauðsyn að
svo sé búið að þessum embættum
og störfum að það hvetji til þátttöku
í stjórnmálum og að þeir sem verja
meginhluta starfsævi sinnar til
stjórnmálastarfa á opinberum vett-
vangi og gegna þar trúnaðar- og
forustustörfum geti dregið sig í hlé
og vikið fyrir yngra fólki án þess að
hætta fjárhagslegri afkomu sinni.
Það er líka mikilsvert í lýðræðis-
þjóðfélagi að ungt efnisfólk gefi
kost á sér til stjórnmálastarfa og
þurfi ekki að tefla hag sínum í tví-
sýnu með því þótt um tíma bjóðist
betur launuð störf á vinnumarkaði.
Á þessum sjónarmiðum er það fyr-
irkomulag lífeyrisréttinda stjórn-
málamanna byggt sem nú er í gildi.
Svo virðist sem starfstími manna í
stjórnmálum sé að styttast eftir því
sem samfélagið verður opnara og
margþættara og fjölmiðlun meiri og
skarpari. Við því er eðlilegt að
bregðast, m.a. með því að gera þeim
sem lengi hafa verið í forustustörf-
um í stjórnmálum kleift að hverfa af
vettvangi með sæmilega örugga af-
komu og án þess að þeir þurfi að
leita nýrra starfa seint á starfsæv-
inni,“ segir í greinargerð þar sem
gerð er grein fyrir ástæðum helstu
breytinga sem frumvarpið kveður á
um.
Í frumvarpinu er m.a. kveðið á
um að réttur fyrrverandi ráðherra
til eftirlauna skuli rýmkaður. Skv.
gildandi lögum eiga þeir ráðherrar
fyrst rétt til eftirlauna er þeir verða
65 ára, enda hafi þeir gegnt emb-
ætti í a.m.k. eitt ár. Í frumvarpinu
er þetta aldursmark lækkað fyrir þá
sem hverfa beint úr ráðherraemb-
ætti af vettvangi stjórnmála. Þann-
ig á ráðherra rétt á eftirlaunum er
hann er 65 ára eða eldri eða ef hann
lætur af ráðherrastörfum
fullra 60 ára að aldri. Því til
getur ráðherra öðlast rétt
launa ef hann hefur gegnt r
störfum í sex ár samtals eð
og lækkar þá aldursma
fimm ár og síðan til viðb
þann tíma sem hann er í
umfram sex ár en getur
lækkað meira en tíu ár, þ
ára aldur að lágmarki.
Í skýringum segir að m
ákvæði sé opnuð leið fy
menn til að hætta stjórnm
töku nokkru fyrr en nú er
gegnt ráðherrastörfum í a
efu ár. Ráðherra sem geg
embætti í átta ár á þá slíka
58 ára aldur. Ráðherra nær
um réttindum til eftirlaun
embættisári skv. frumvarp
Hámark eftirlaun
miðist við 70%
Þá er lagt til að réttinda
ráðherra til eftirlauna auki
sem verið hefur. Í skýringu
varpsins segir að réttindaá
sé sú sama og í gildandi lö
Breytingum á eftirlaunum æðstu ráðama
Eldri þingmönn
á að hefja tök
8  9
'
&'



  ) *
(

 .

 
,/- 
'/0 
,/, 
,&/,- 
,'/,+ 
,0/, 
/' 
/* 
&#1
-#1
&#&1
&#&1
,#(1
,#(1
#1
"





,1
&1
*1
-1
--1
'1
(1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
+1
2 


  2 


 
Ari Edwald, framkvæmda-stjóri Samtaka atvinnu-lífsins, segir enn erfiðaraað ná samningum í kom-
andi kjaraviðræðum hækki laun-
þegahreyfingin kröfugerð sína.
Grétar Þorsteinsson, forseti ASÍ,
segir það verða gert verði frumvarp
um eftirlaun æðstu embættismanna
ekki dregið til baka. Ögmundur Jón-
asson, formaður BSRB og þingmað-
ur Vinstri grænna, segir að þing-
menn eigi að vera í almennum
lífeyrissjóðum eins og annað fólk.
Halldóra Friðjónsdóttir, formaður
BHM, segir þingmenn taktlausa og
ekki skynja vilja almennings og for-
ystu launþega.
Slæmt innlegg í kjaraviðræður
„Það liggur fyrir að af hálfu við-
semjanda okkar hefur þetta sett við-
ræður um næstu kjarasamninga
upp í loft. Þeir hafa tilkynnt okkur
um frestun á viðræðum sem voru
hafnar,“ segir Ari og á við Starfs-
greinasambandið, Flóabandalagið
og Samiðn. Jafnframt hafi Rafiðn-
aðarsambandið og verslunarmenn
aflýst fyrstu fundum um kröfugerð
sem hefðu átt að vera í dag. Þessar
samningaviðræður eru því í bið-
stöðu.
Ari segir þetta mál ekki koma upp
á heppilegum tíma. „Það blasir við
að þetta mál, sem og nokkur önnur
sem hafa komið upp undanfarið, er
slæmt innlegg í kjaraviðræðurnar.
Það má augljóslega sjá af viðbrögð-
um okkar viðsemjendum við þessum
fréttum.“ Forystumenn launafólks
hafi sagst vilja fresta viðræðum
þangað til það komi í ljós hvort þetta
frumvarp verði dregið til baka.
Verði það ekki gert muni þeir skoða
sína kröfugerð í kjaraviðræðum til
hækkunar.
Bilið milli við-
semjenda breikkar
„Það er hins vegar alveg ljóst að
aðkoma okkar að þessum kjara-
samningum byggist á því svigrúmi
sem til staðar er í atvinnulífinu og
samkeppnisstöðu þess. Þær for-
sendur breytast ekkert við uppá-
komu af þessu tagi. Ef kr
verða endurskoðaðar til h
leiðir það til þess að bilið m
og viðsemjanda breikkar
verður erfiðara að ná sam
Eins og við höfum skýr
kröfugerð launþegasam
sem við höfum séð, þegar
hærri en þær launakostna
ingar sem við sjáum í viðsk
um Íslands,“ segir Ari.
Ari segir Samtök atvin
ekki hafa frestað neinum v
og verði að bíða þangað til l
hreyfingin sé tilbúin að s
samningaborðinu. „Það þa
að funda og eins og saki
hafa forystumenn launþ
anna frestað þeim fundum
fyrirhugaðir með okkur.“
ur hvort þetta setji tímara
ræðnanna í uppnám segir
snemmt að segja til um þa
ingar Starfsgreinasamban
Flóabandalagsins verði lau
áramótin en aðrir samning
til tveimur mánuðum síð
sjáum hverju fram vindur
Forseti ASÍ segir stjórnarandstöðuna breg
„Viðræður um n
kjarasamninga up
KJÖR OG EFTIRLAUN
STJÓRNMÁLAMANNA
Frumvarp þingmanna úr öllumflokkum um breytingar á kjörumog eftirlaunum æðstu handhafa
löggjafar-, framkvæmda- og dómsvalds
hefur vakið hörð viðbrögð. Stærstu lands-
sambönd innan Alþýðusambandsins hafa
ákveðið að draga nýlega kröfugerð sína
gagnvart vinnuveitendum til baka og í
gær mótmæltu hundruð manna við Al-
þingishúsið.
Þessi viðbrögð eru að mörgu leyti eðli-
leg og skiljanleg. Þetta er ekki í fyrsta
sinn, sem verkalýðshreyfingin andmælir
harðlega breytingum á kjörum þjóðkjör-
inna fulltrúa og æðstu embættismanna
þjóðarinnar – og væntanlega ekki það síð-
asta heldur. Það er óhjákvæmilegt að
deilur skapist um það, þegar Alþingi
sjálft tekur ákvarðanir, sem hafa með
einum eða öðrum hætti áhrif á kjör
þeirra, sem þar sitja, enda eru handhafar
fjárveitingarvaldsins í þeirri óvanalegu
stöðu að geta ákveðið eigin kjör. Slíkar
ákvarðanir eru því alltaf viðkvæmar og
raunar mjög erfiðar fyrir þingmennina
sjálfa. Fyrir rúmum áratug ákvað Alþingi
með lögum að fela Kjaradómi að ákveða
laun þingmanna, ráðherra, dómara og
annarra æðstu embættismanna. Það dró
úr gagnrýni á að þingmenn tækju ákvarð-
anir um eigin laun, en hins vegar hafa
ákvarðanir Kjaradóms iðulega verið
harðlega gagnrýndar, ekki sízt af verka-
lýðshreyfingunni. Þó liggur fyrir að kjör
þingmanna, ráðherra og þeirra embættis-
manna, sem um ræðir, jafnast ekki á við
t.d. launakjör stórra einkafyrirtækja eða
jafnvel forstjóra ríkisfyrirtækja og
-stofnana.
Kjaradómi ber að taka mið af almennri
launaþróun. Sú breyting, sem nú er lagt
til að verði gerð, er hins vegar stefnu-
markandi ákvörðun, sem ekki væri hægt
að fela Kjaradómi. Fyrir henni eru sterk
málefnaleg rök, sem m.a. Morgunblaðið
hefur lengi haldið fram, þótt blaðið hafi
jafnframt á stundum gagnrýnt ákvarðan-
ir, sem miðast hafa að því að bæta kjör
ráðherra og þingmanna umfram almenn-
ar launahækkanir í þjóðfélaginu.
Með frumvarpinu eru lagðar til þrjár
meginbreytingar. Í fyrsta lagi að hækka
það álag, sem forsætisnefndarmenn,
nefndaformenn, varaformenn nefnda og
formenn þingflokka fá á þingfararkaup. Í
öðru lagi að greiða formönnum stjórn-
málaflokka, sem ekki gegna ráðherra-
embætti, 50% álag á þingfararkaup. Í
þriðja lagi að gera forystumönnum í
stjórnmálum, ráðherrum og þeim, sem
lengi hafa setið á þingi, kleift að hætta í
stjórnmálum tiltölulega snemma, allt nið-
ur í 55 ára gamlir, með auknum rétti til
eftirlauna.
Síðastnefnda breytingin er veigamest
og rökin fyrir henni eru reifuð með op-
inskáum hætti í greinargerð með frum-
varpinu, en þar segir m.a.: „Það er … lýð-
ræðisleg nauðsyn að svo sé búið að
þessum embættum og störfum að það
hvetji til þátttöku í stjórnmálum og að
þeir sem verja meginhluta starfsævi sinn-
ar til stjórnmálastarfa á opinberum vett-
vangi og gegna þar trúnaðar- og forustu-
störfum geti dregið sig í hlé og vikið fyrir
yngra fólki án þess að hætta fjárhagslegri
afkomu sinni. Það er líka mikilsvert í lýð-
ræðisþjóðfélagi að ungt efnisfólk gefi
kost á sér til stjórnmálastarfa og þurfi
ekki að tefla hag sínum í tvísýnu með því
þótt um tíma bjóðist betur launuð störf á
vinnumarkaði. Á þessum sjónarmiðum er
það fyrirkomulag lífeyrisréttinda stjórn-
málamanna byggt sem nú er í gildi. Svo
virðist sem starfstími manna í stjórnmál-
um sé að styttast eftir því sem samfélagið
verður opnara og margþættara og fjöl-
miðlun meiri og skarpari. Við því er eðli-
legt að bregðast, m.a. með því að gera
þeim sem lengi hafa verið í forustustörf-
um í stjórnmálum kleift að hverfa af vett-
vangi með sæmilega örugga afkomu og án
þess að þeir þurfi að leita nýrra starfa
seint á starfsævinni.“
Jafnframt segir í greinargerðinni: „Þá
má nefna að það er reynsla sumra þing-
manna sem hætta á Alþingi eftir langa
setu þar og slík áberandi störf í þjóðfélag-
inu að erfitt getur verið fyrir þá að fá
vinnu á almennum vinnumarkaði, m.a.
vegna þess að þeir séu ekki taldir „heppi-
legir“ starfsmenn. Jafnframt hafa fyrr-
verandi alþingismenn, sem fengið hafa
góð störf að lokinni þingmennsku, oft
sætt ámæli og verið talið að þeir nytu
stjórnmálastarfa sinna á óeðlilegan hátt.“
Þetta eru gild rök. Það er almannahag-
ur að forystumenn í stjórnmálum geti
lokið ferli sínum með reisn, án þess að
þurfa að leita til gamalla samstarfsmanna
sinna um embætti á vegum hins opinbera
til að tryggja afkomu sína. Það er í raun
fagnaðarefni að þetta sé sagt með hrein-
skilnum og opinskáum hætti í greinar-
gerðinni með frumvarpinu. Breytingar
þær, sem lagðar eru til í frumvarpinu,
stuðla að því að fyrirkomulag afkomu-
tryggingar fyrrverandi stjórnmálamanna
verði gegnsærra; að þeir fái einfaldlega
greidd góð eftirlaun, í stað þess að verið
sé að útvega þeim stöður sem tryggja góð
laun.
Annað getur orkað tvímælis. Segja má
að í tillögunni um hækkun þingfarar-
kaups flokksformanna felist ákveðin við-
urkenning á mikilvægi hlutverks stjórn-
arandstöðunnar og það er vissulega mikið
álag að vera formaður í stjórnmálaflokki.
Hins vegar má draga í efa að greiða eigi
sérstaklega fyrir þau störf í gegnum
þingfararkaup. Líklega er nær að stjórn-
málaflokkarnir greiði formönnum sínum
laun samkvæmt eigin ákvörðun, en þeir fá
ríkisstyrk til starfsemi sinnar.
Stærsta álitamálið varðandi frumvarp-
ið er í raun tímasetning þess. Verkalýðs-
hreyfingin gagnrýnir að þessi breyting sé
lögð til, þegar almennir kjarasamningar
standa fyrir dyrum. Í því efni ber þó að
horfa til þess að ekki er lögð til almenn
breyting á þingfararkaupinu. Vissulega
er lagt til að bæta enn lífeyrisrétt, sem er
þegar betri en sá, sem almennir launþeg-
ar njóta, en á móti kemur sú sérstaða
starfs stjórnmálamannsins, sem áður er
nefnd. Þá má spyrja hvort ekki sé nær að
breyting sem þessi sé lögð til áður en
gengið er til samninga á almennum
vinnumarkaði en að upp komi svipuð
staða og 1992, þegar Kjaradómur úr-
skurðaði um miklar launahækkanir emb-
ættismanna, mánuði eftir að samið var
um sáralitlar kjarabætur á almenna
vinnumarkaðnum og verkalýðshreyfingin
taldi komið aftan að sér.
Í umræðum á Alþingi í gær var spurt
hvort ekki væri nær að þing, sem væri að
ljúka störfum, tæki ákvörðun sem þessa,
en að nýkjörið þing ákvæði hana. Í ljósi
þess að frumvarpið varðar einkum eftir-
launarétt breytir það ekki neinu – þing-
menn, sem nú sitja, eiga engu að síður
hagsmuna að gæta. Líklega væri heldur
ekki skynsamlegt að taka jafnviðkvæma
ákvörðun í því spennuþrungna andrúms-
lofti, sem jafnan ríkir rétt fyrir kosning-
ar.
Í raun er aldrei góður tími til að fram-
kvæma breytingu sem þessa. Sennilega
er þó betra að gera hana þegar kaupmátt-
ur hefur almennt batnað og von er á frek-
ari kjarabótum til handa almenningi, eins
og nú er. Æskilegast er að hún sé gerð í
sem beztri sátt við samfélagið.