Morgunblaðið - 07.03.2004, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. MARS 2004 37
á meðal þær hugmyndir, sem urðu kveikjan að
sjálfstæðisbaráttu Íslendinga, eins og ýmsir
ræðumenn á ráðstefnunni í Kaupmannahöfn
urðu til að benda á.
Það er því löngu orðið eðlilegt að horft sé
með jákvæðum hætti til hinnar sameiginlegu
sögu Íslands og Danmerkur. Þorsteinn Páls-
son, sendiherra í Kaupmannahöfn, komst vel að
orði þegar hann sagði í ræðu sinni á ráðstefn-
unni að danska konungsmerkið á Alþingishúsi
Íslendinga sæti þar „sem einhvers konar tákn
um gamla sögu, sem stundum var súr eða bitur
raunveruleiki en er nú ljúf og kær fortíð, sem
nútíma Íslendingar eru stoltir af“.
Staða dönsk-
unnar
Eitt af því, sem snýr
að samskiptum Ís-
lendinga og Dana í
dag, er staða dönsk-
unnar á Íslandi, sem talsvert var til umræðu á
ráðstefnunni. Þar benti Auður Hauksdóttir,
dósent í dönsku, á að öldum saman hefði
danska verið lykill Íslendinga að umheiminum.
Hún er það enn að vissu leyti. Hún veitir okkur
aðgang að og skilning á samfélagi Norður-
landanna, sem er einstakt í heiminum vegna
hinna nánu stjórnmála- og menningarlegu
tengsla landanna, sameiginlegra gilda og gagn-
kvæms málskilnings. Það er hluti af því að vera
Íslendingur að vera Norðurlandabúi. Ef Íslend-
ingar hætta að geta talað við aðrar Norð-
urlandaþjóðir á norrænu tungumáli er það
skaði fyrir íslenzka menningu og dregur úr
henni kraft í baráttunni fyrir tilverurétti sínum
í heimi, sem æ oftar er kenndur við hnattvæð-
ingu.
Auður Hauksdóttir gagnrýndi þá trú
margra, að enskan væri eini lykillinn að sam-
skiptum við útlendinga í hnattvæddum heimi.
Það væri ekki endilega eftirsóknarvert að
fylgja straumnum. Að vera hluti af norrænu
mál- og menningarsvæði væri áhugaverð sér-
staða. Þessi sjónarmið eru mjög í takt við þá
afstöðu, sem Morgunblaðið hefur löngum haft
til dönskukennslu hér á landi. Blaðið hefur talið
að í því efni ætti að synda á móti straumnum
og sporna gegn yfirþyrmandi áhrifum ensk-
unnar, sem íslenzk börn læra orðið nær sjálf-
krafa af sjónvarpinu. Blaðið barðist gegn því að
danskan viki sem fyrsta erlenda tungumálið,
sem íslenzkum börnum er kennt, og heldur enn
fast við þá afstöðu sína. Það voru mistök að
setja enskuna í fyrsta sæti. Með því að danskan
skipaði þann sess undirstrikuðu Íslendingar að
þeir vildu rækta sameiginlegan menningararf
sinn og annarra Norðurlandaþjóða og stuðla að
hæfilegu jafnvægi milli hans og hinnar „hnatt-
væddu“ engilsaxnesku síbylju, sem dynur í eyr-
um allan sólarhringinn.
Danir hafa undanfarin ár staðið myndarlega
við bakið á þeim, sem hafa viljað efla dönsku-
kennslu á Íslandi, m.a. með því að fjármagna
stöður sendikennara. Íslenzk stjórnvöld eiga
líka að leggja sitt af mörkum og ítreka ræki-
lega markmiðin með því að kenna dönsku í
skólum landsins. Í því efni skiptir líka máli að
hin almenna afstaða sé sú, sem fjallað var um
hér á undan; að hin sameiginlega saga Íslands
og Danmerkur sé litin jákvæðum augum. Það
hefur áreiðanlega oft spillt fyrir dönskukennslu
á árum áður að sögukennarinn reif niður það
sem dönskukennarinn reyndi að byggja upp.
Ein forsenda þess að fólk læri tungumál er að
það hafi jákvæðan áhuga á menningu og lífs-
háttum þjóðarinnar, sem talar það, og hin
gamla söguskoðun, sem nú er reyndar á hröðu
undanhaldi, glæddi auðvitað ekki þann áhuga.
Bertel Haarder, ráðherra innflytjendamála
og fyrrverandi menntamálaráðherra Danmerk-
ur, sagði á ráðstefnunni á Norðurbryggju að
það væri hneyksli að norrænu þjóðirnar gætu
ekki í meira mæli séð hver annarrar sjónvarps-
efni. Hann hafði réttilega á orði að ein bezta
leiðin til að efla gagnkvæman skilning á nor-
rænu málunum væri að sýna norrænt sjón-
varpsefni á frummálinu með texta. „Þannig
læra börn ensku í Danmörku. Af hverju læra
þau ekki sænsku og norsku með sama hætti?“
spurði Haarder. Þetta er laukrétt hjá ráðherr-
anum. Svona læra íslenzk börn líka ensku. Af
hverju læra þau ekki dönsku og hin skandinav-
ísku málin þannig líka?
Svarið við þeirri spurningu er að hluta til það
að Ríkissjónvarpið hefur brugðizt menningar-
hlutverki sínu, með því að norrænt efni er nú
aðeins um 4% af erlendu efni þess, en var allt
að 16% á áttunda áratugnum. Norræna efnið
kann að vera dýrt, en það eru líka amerísku
þættirnir, sem Ríkissjónvarpið kaupir í harðri
samkeppni við einkareknu stöðvarnar, í þeirri
markvissu viðleitni sinni að verða næstum því
alveg eins og þær. Þessi þróun mála hjá Rík-
issjónvarpinu er partur af því hneyksli, sem
Bertel Haarder talar um.
Handrit og
forngripir
Á ráðstefnunni í
Kaupmannahöfn var
með réttu talað um
lausn handritamáls-
ins sem einstæðan atburð, sem bæði Danir og
Íslendingar geta með réttu verið stoltir af.
Engar hliðstæður er hægt að finna í sögu sam-
skipta annarra gamalla herraþjóða og fyrrver-
andi hjálendna þeirra. Afhending íslenzku forn-
ritanna á sínum tíma var einstakt vinarbragð af
hálfu Dana, sem Íslendingar gleyma aldrei, og
bezta staðfestingin á náinni vináttu þjóðanna.
Með undirritun samnings um handritin 1965
lauk kröfugerð Íslendinga á hendur Dönum, en
í samningnum var eftirfarandi málsgrein:
„Samningsaðiljar eru sammála um það, að með
þeirri skipan, sem hér er gerð, sé viðurkennt,
að fullkomlega og endanlega sé útkljáð um all-
ar óskir af íslenzkri hálfu varðandi afhendingu
hvers konar íslenzkra þjóðlegra minja sem í
Danmörku eru. Samkvæmt því skal af hálfu ís-
lenzka ríkisins eigi unnt í framtíðinni að hefja
né styðja kröfur eða óskir um afhendingu
slíkra minja úr dönskum skjalasöfnum eða
söfnum, opinberum jafnt sem í einkaeign.“
Þrátt fyrir þessa klausu hreyfði Tómas Ingi
Olrich, þáverandi menntamálaráðherra, því við
Brian Mikkelsen, menningarmálaráðherra
Dana, haustið 2002 að stofnuð yrði dansk-
íslenzk menningarstofnun á Íslandi, sem hefði
að markmiði að efla samskipti landanna og
fengi jafnframt til varðveizlu þá íslenzku forn-
gripi, sem enn er að finna í dönskum söfnum. Á
fundi þeirra Davíðs Oddssonar og Anders Fogh
Rasmussen í Kristjánsborgarhöll í gær kom
þetta mál á ný til umræðu. Davíð ítrekaði
reyndar á blaðamannafundi að Íslendingar
ættu enga kröfu á að fá viðkomandi gripi. Engu
að síður lýsti danski forsætisráðherrann sig
reiðubúinn að skoða málið. „Fyrst þurfum við
að athuga hvert vandamálið er, ef eitthvert
vandamál er yfirleitt til staðar. Svo finnst
örugglega lausn í góðri sátt milli Íslendinga og
Dana eins og venjulega,“ sagði Fogh Rasm-
ussen. Þetta svar af hálfu danska forsætisráð-
herrans – að Danir skuli yfirleitt reiðubúnir að
skoða málið þrátt fyrir skýran samningstexta
frá 1965 – sýnir enn og aftur að vinátta Íslands
og Danmerkur á engan sinn líka. Í henni felast
mikil verðmæti, sem við eigum að standa vörð
um.
Morgunblaðið /Ásdís
Steinunn og hundarnir Lubbi (stóri) og Kátur (litli) við Tjörnina í Reykjavík.
„Það er hluti af því
að vera Íslendingur
að vera Norður-
landabúi. Ef Íslend-
ingar hætta að geta
talað við aðrar
Norðurlandaþjóðir
á norrænu tungu-
máli er það skaði
fyrir íslenzka menn-
ingu og dregur úr
henni kraft í barátt-
unni fyrir tilveru-
rétti sínum í heimi,
sem æ oftar er
kenndur við hnatt-
væðingu.“
Laugardagur 6. mars