Morgunblaðið - 25.03.2004, Blaðsíða 38

MINNINGAR
38 FIMMTUDAGUR 25. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
✝ GuðmundurPálmason fædd-
ist á Oddsstöðum í
Dalasýslu 11. júní
1928. Hann lést á
Landspítalanum við
Hringbraut 11. mars
síðastliðinn. For-
eldrar hans voru
Pálmi Skarphéðins-
son bóndi á Odds-
stöðum í Dalasýslu,
síðar búsettur í
Reykjavík, f. 28. okt.
1897, d. 23. júlí 1964,
og kona hans Guð-
rún Guðmundsdótt-
ir, f. 15. okt. 1901, d. 2. febrúar
1977. Bræður Guðmundar eru
Skarphéðinn menntaskólakenn-
ari, f. 7. júní 1927, og Ólafur safn-
vörður, f. 10. ágúst 1934.
Guðmundur kvæntist 21. júlí
1956 Ólöfu B. Jónsdóttur sjúkra-
liða, f. 24. sept. 1930 á Teyginga-
læk í V-Skaftafellssýslu. Foreldr-
ar hennar voru Jón Jónsson bóndi
á Teygingalæk, f. 25. júní 1884, d.
21. okt. 1961, og kona hans Guð-
ríður Auðunsdóttir, f. 31. ágúst
1887, d. 31. janúar 1975. Synir
Guðmundar og Ólafar eru: 1)
Magnús Atli kerfisfræðingur, f.
13. júlí 1958, kona hans er Guðrún
Torfhildur Gísladóttir borgarbók-
ari. Börn þeirra eru Guðmundur
Óli og Íris Dröfn. Guðrún átti fyrir
Gísla Rúnar og Sigríði Hrönn; 2)
Jón Pálmi viðskiptafræðingur, f.
2. maí 1961, kona hans er Þórhild-
ur Lilja Ólafsdóttir lögfræðingur.
starfi forstöðumanns tók hann að
sér að rita bók um jarðhita á Ís-
landi og þróun hans. Mun þetta rit
sem ber nafnið Jarðhitinn koma út
hjá Hinu íslenska bókmennta-
félagi í vor.
Guðmundur gegndi fjölda trún-
aðarstarfa bæði hérlendis og er-
lendis. Hann var m.a. í stjórn Nor-
rænu eldfjallastöðvarinnar,
formaður alþjóðlegs vinnuhóps
um rannsóknir á sprungu- og
gliðnunarbeltum jarðar, formaður
hafsbotnsnefndar iðnaðarráðu-
neytisins, í úthlutunarnefnd rann-
sóknarstyrkja hjá Vísindanefnd
NATO og í Geysisnefnd. Guð-
mundur var einn af hvatamönnum
að stofnun Jarðhitafélags Íslands
og Alþjóðajarðhitasambandsins,
IGA, og sat í fyrstu stjórnum
beggja. Hann var fyrsti formaður
Jarðhitafélagsins. Þá var hann
formaður tæknidagskrárnefndar
IGA fyrir alþjóðajarðhitaráðstefn-
una í Flórens árið 1995. Guðmund-
ur hlaut ýmsar viðurkenningar
fyrir störf sín. Hann hlaut verð-
laun dr. phil. Ólafs Daníelssonar
og Sigurðar Guðmundssonar,
heiðursverðlaun Ásu Guðmunds-
dóttur Wright og heiðursmerki
Verkfræðingafélags Íslands.
Hann var kjörinn félagi í Verk-
fræðivísindaakademíu Svíþjóðar
og heiðursfélagi í Jarðhitafélagi
Íslands.
Guðmundur var kunnur skák-
maður á yngri árum og keppti
m.a. á ólympíumótum í Amster-
dam árið 1954, München árið 1958
og Havana árið 1964. Guðmundur
var félagi í Oddfellowreglunni frá
árinu 1979.
Útför Guðmundar verður gerð
frá Dómkirkjunni í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
Börn þeirra eru Ólöf
Sunna og Kristófer
Máni.
Guðmundur lauk
stúdentsprófi frá MR
árið 1949. Hann út-
skrifaðist sem eðlis-
verkfræðingur frá
Konunglega tæknihá-
skólanum í Stokk-
hólmi árið 1955 og
lauk M.Sc.-prófi í eðl-
isfræði frá Purdue
University í Banda-
ríkjunum árið 1957.
Árið 1955 hóf Guð-
mundur störf á Jarð-
hitadeild raforkumálastjóra sem
síðar varð Jarðhitadeild Orku-
stofnunar. Hann varð forstöðu-
maður hennar árið 1964 og gegndi
því starfi til ársloka 1996. Sam-
hliða störfum sínum sinnti hann
m.a. ráðgjafarstörfum á vegum
Sameinuðu þjóðanna á Filippseyj-
um, í Malí, El Salvador, Taívan og
Norður-Kóreu. Á árunum 1973–74
var hann gistiprófessor við Col-
umbia University í New York.
Guðmundur varð mikilvirkur og
heimskunnur jarðvísindamaður.
Árið 1971 varði hann doktorsrit-
gerð við Háskóla Íslands um gerð
jarðskorpu Íslands út frá bylgju-
brotsmælingum. Þar skýrði hann
fyrstur manna megindrætti í gerð
jarðskorpu Íslands. Fáum árum
síðar þróaði hann reiknilíkan sem
skýrði megindrætti í jarðfræði Ís-
lands og úthafshryggjanna út frá
landreki. Þegar Guðmundur lét af
Elskulegur tengdafaðir minn er
látinn eftir skamma sjúkrahúslegu.
Enn einu sinni er ég minnt á það
hvað lífið er fallvalt og að enginn
ræður sínum næturstað hér á jörð.
Guðmundi kynntist ég fyrir rétt
tæpum áratug er ég og yngri sonur
hans felldum hugi saman. Það er þó
ekki langur tími af æviskeiði manns
en margs er að minnast á kveðju-
stund.
Guðmundur var einstakur maður.
Rólegt fas og fádæma yfirvegun ein-
kenndi hann ætíð og ávallt var gott
til hans að leita. Börnum mínum
reyndist hann besti afi og átti hann
stóran sess í hjarta þeirra. Hann gat
setið tímunum saman með þeim og
sýnt þeim framandi staði á hnattlík-
aninu og óþreytandi var hann að
miðla þeim af kunnáttu sinni við
taflborðið og hvetja þau til dáða. Ég
er óendanlega þakklát fyrir þann
tíma er ég átti með Guðmundi og
fyrir það dýrmæta veganesti er
hann gaf mér og börnum mínum.
Jarðvist hans er lokið og eflaust
er hann nú að hoppa um í skýjunum
með Óla Páli frænda eins og sonur
minn komst að orði eftir að hann
heyrði af andláti afa síns. Tengda-
móður minni og ástvinum öllum
sendi ég hugheilar samúðarkveðjur.
Minning góðs manns lifir um
ókomna tíð.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
(V. Briem.)
Þórhildur Lilja.
Guðmundur Pálmason, einn
þeirra manna sem settu hvað mest
mark sitt á þróun jarðvísinda og
jarðhitamála á Íslandi síðustu hálfu
öldina, hefur nú kvatt að loknu
löngu og árangursríku lífsverki.
Störf hans á Jarðhitadeild leiddu
hann fljótlega inn á brautir jarðvís-
indarannsókna. Honum varð fljótt
ljóst að greinargóð þekking á jarð-
fræði Íslands og þeim öflum sem
þar eru að verki væru forsenda fyrir
skynsamlegri nýtingu þeirrar miklu
auðlindar sem jarðhitinn gæti orðið
Íslendingum. Hann vissi að til þess
að ná árangri yrði að hafa gott sam-
starf við erlenda vísindamenn, hvað-
an svo sem þeir kæmu. Með því móti
myndi hraðast byggjast upp hér-
lendis sú þekking í jarðvísindum
sem okkur er nauðsynleg. Guð-
mundur átti árangursríkt samstarf
við vísindamenn víðs vegar að úr
heiminum, jafn bandaríska sem sov-
éska og forðaðist eftir megni að
blanda saman pólitík og vísindum
eins og því miður stundum var gert
á dögum kalda stríðsins. Hann vann
m.a. samtímis að landgrunnsrann-
sóknum við Ísland í tengslum við
rannsóknastofnun bandaríska sjó-
hersins og sovésku vísindaakadem-
íuna og naut trausts beggja.
Árið 1959 kom hingað leiðangur
frá Uppsölum undir stjórn Mark-
úsar Båth, sem var þekktur prófess-
or í jarðskjálftafræðum. Sá leiðang-
ur gerði í samvinnu við
Jarðhitadeild fyrstu mælingar á
gerð jarðskorpunnar undir Íslandi
með aðferðum jarðskjálftafræðinn-
ar. Skömmu seinna hóf Jarðhita-
deild slíkar mælingar á kerfisbund-
inn hátt af öllu Íslandi og stóðu þær
rannsóknir í áratug. Niðurstöðurnar
voru birtar í doktorsritgerð Guð-
mundar árið 1971 og mörkuðu þær
tímamót í rannsóknum á jarðskorpu
landsins. Um svipað leyti óx land-
rekskenningunni mjög fylgi. Þetta
var í árdaga tölvuvæðingar. Til að
skilja samhengið milli jarðfræði Ís-
lands og landreksins gerði Guð-
mundur ásamt samstarfsmönnum
sínum reikilíkan í tölvu af landreki
og áhrifum þess á jarðfræði við
gliðnunarbelti jarðar. Þetta líkan
olli straumhvörfum í skilningi
manna á jarðfræði landsins og út-
hafshryggjanna.
Guðmundur leiddi jarðhitarann-
sóknir á Íslandi á miklum uppbygg-
ingartímum og undir hans stjórn
varð Jarðhitadeild Orkustofnunar
að einu fremsta þekkingarsetri
heims á sviði jarðhitarannsókna.
Ávinningurinn af þeim rannsóknum
varð gríðarlegur sem lýsir sér best í
að um 87% landsmanna njóta nú
hitaveitna á mun lægra verði en
unnt hefði verið að útvega með öðr-
um hætti. Sjálfur reiknaði Guð-
mundur út fyrir fáeinum árum að
árlegur sparnaður þjóðfélagsins af
notkun jarðhita í stað olíu jafngilti
öllum bifreiðainnflutningi lands-
manna. Engu að síður var starf
Jarðhitadeildar ekki alltaf dans á
rósum og vaxtarverkir fylgdu þess-
ari hröðu uppbyggingu. Miklir erf-
iðleikar fylgdu byggingu Kröflu-
virkjunar, fyrstu umtalsverðu
jarðgufuvirkjunar á Íslandi. Þeir
komu til af stöðugum eldsumbrotum
í 9 ár, sem hófust meðan virkjunin
var í byggingu, reyndu mjög á þol-
rifin og skópu deilur í þjóðfélaginu.
Eftir stóð einstæð reynsla og þekk-
ing á samspili eldvirkni og jarðhita
en jafnframt landlæg vantrú á virkj-
un háhitasvæðanna til raforku-
vinnslu sem langan tíma tók að
vinna bug á. Gegnum þessi umbrot
stýrði Guðmundur Jarðhitadeild af
festu og rósemi sem óhjákvæmilega
hlýtur að hafa reynt mikið á. Þegar
hann lét af störfum árið 1996 var
nýtt framfaraskeið í jarðhitarann-
sóknum á Íslandi hafið.
Eftir að Guðmundur lét af störf-
um forstöðumanns Jarðhitadeildar
tók hann að sér að rita yfirgrips-
mikla bók um jarðhita á Íslandi og
þróun hans. Hann skilaði nær full-
búnu handriti til útgefanda um
tveimur vikum fyrir andlát sitt. Mun
þetta merka og vandaða rit, sem ber
nafnið Jarðhitinn, koma út hjá Hinu
íslenska bókmenntafélagi í vor í
samvinnu við Orkustofnun og Ís-
lenskar orkurannsóknir.
Guðmundur var hæverskur mað-
ur og barst ekki mikið á. Hann var
athugull og rólegur en gat verið
fastur fyrir ef á þurfti að halda. Sem
stjórnandi forðaðist hann að ofstýra
en gaf starfsmönnum sínum jafnan
mikið svigrúm og sjálfstæði sem
stuðlaði að því að mynda frjótt
rannsóknarumhverfi á Jarðhita-
deild. Hann var dulur og bar ekki
vandamál sín á torg. Jafnvel þótt
hann væri orðinn alvarlega veikur
tókst honum að láta á engu bera og
hélt sínu striki við gerð jarðhitabók-
arinnar fram undir það síðasta án
þess að samverkamenn hans gerðu
sér grein fyrir hversu veikur hann
var orðinn.
Kynni okkar Guðmundar hófust
fyrir 30 árum er ég hóf störf sem
sumarmaður á Orkustofnun. Guð-
mundur lét mér síðar í té öll gögn,
sem hann hafði safnað og notað í
doktorsverkefni sitt fáum árum áð-
ur, til frekari úrvinnslu með nýrri
tækni sem ég nýtti mér í prófverk-
efni mínu. Hann var alltaf fús að
ræða og ráðleggja mér faglega þótt
að sumu leyti væru niðurstöður
mínar á skjön við það sem fram kom
í doktorsritgerð hans. Eftir að ég
kom til fastra starfa á Orkustofnun
árið 1979 var samstarf okkar ávallt
mjög ánægjulegt og byggt á gagn-
kvæmu trausti. Ég minnist með
GUÐMUNDUR
PÁLMASON
S
tundum hefur verið rætt
um að Sjálfstæðisflokk-
urinn mælist jafnan
með meira fylgi í skoð-
anakönnunum, sem
teknar eru í aðdraganda þingkosn-
inga á Íslandi, heldur en raunveru-
lega skilar sér svo upp úr kjörköss-
unum á kjördag. Gott ef Davíð
Oddsson forsætisráðherra og for-
maður Sjálfstæðisflokksins hefur
ekki sjálfur haft orð á þessu.
Það kom mér af þessum sökum
nokkuð á óvart að heyra ummæli
sem forsætisráðherra lét falla eftir
þingkosningarnar á Spáni fyrir
nokkru. Þar fór hann mikinn, gaf
til kynna að ný stjórn á Spáni sæti
í „umboði hryðjuverkamanna“.
Var Davíð að
vísa til þeirrar
staðreyndar
að allar skoð-
anakannanir,
sem teknar
voru í aðdrag-
anda kosning-
anna, höfðu
sýnt að Þjóðarflokkur José María
Aznars myndi halda völdum.
Hryðjuverkið í Madríd og þó
einkum viðbrögð stjórnar Aznars
við því urðu hins vegar til þess að
kjósendur sneru baki við Aznar.
Mér finnst sjálfum að alger
óþarfi hafi verið af Davíð Oddssyni
að gera lítið úr spænskum kjós-
endum með þeim hætti sem hann
gerði. Þeir mega auðvitað gera það
sem þeim sýnist á kjörstað, við hin
erum ekki þess umkomin að segja
þeim að þeir hafi gert vitleysu. Þar
að auki er ekki einu sinni hægt að
segja að Spánverjar hafi skipt um
skoðun á endasprettinum, einu
skoðanakannanirnar sem skipta
máli, þegar öllu er á botninn hvolft,
eru jú kosningarnar sjálfar.
Hitt er annað mál að það er rétt,
sem bent hefur verið á, að ein af af-
leiðingum ákvörðunar kjósenda á
Spáni er sú að hryðjuverkamenn-
irnir telja sig líklega hafa unnið
nokkurn sigur, þeir hafi ráðið
miklu um úrslitin. Þetta er óheppi-
legt, svo ekki sé meira sagt, því
það eflir baráttuþrek þeirra. Ég er
samt ekki viss um að til að sporna
við þessu hefði átt að fórna lýðræð-
inu á Spáni (þ.e. rétti kjósenda til
að skipta um stjórn) eins og Davíð
Oddsson virðist hafa viljað.
Hvaða skoðun svo sem menn
hafa nú í þessum efnum er ljóst að
stríðið í Írak spilaði stóra rullu í
kosningunum á Spáni.
Athyglisvert hefur verið að
fylgjast með (algerlega fyrirsjáan-
legum) viðbrögðum eindreginna
stuðningsmanna Íraksstríðsins,
bæði hér heima og erlendis, við
niðurstöðum skoðanakönnunar
sem gerð var í Írak nýverið. Ég er
að vísa til könnunarinnar sem
sýndi að Írakar væru bjartsýnni á
framtíðina í dag en þeir voru fyrir
innrás Bandaríkjamanna og Breta.
Niðurstöður könnunarinnar
hvað þetta varðar eru auðvitað
ánægjulegar. Könnunin staðfestir
hins vegar líka þá tilfinningu sem
ég fékk í nýlegri heimsókn til
Íraks að íbúar landsins þjáist af
miklu öryggisleysi; 85% aðspurðra
nefna öryggisleysið sem helsta
vandamálið sem við blasi í áð-
urnefndri skoðanakönnun.
Og skyldi engan undra. Frá ára-
mótum hafa nefnilega a.m.k. 100
Írakar dáið mánaðarlega í ódæð-
isverkum andspyrnumanna, talan
er sennilega hærri enda aðeins hér
um tilkynnt dauðsföll að ræða. Alls
kyns glæpir þrífast einnig, til
dæmis eru nú framin að jafnaði tvö
mannrán á dag í Bagdad. Þannig
afla óbótamenn sér fjár, þeir ræna
venjulegu fólki, neyða ættingja
þess til að punga út háum fjár-
hæðum, meðaltalið er víst um 25
þúsund dollarar.
Ung írösk kona lýsir nýverið
(13. febrúar) á bloggsíðunni sinni,
www.riverbendblog.blogspot.com,
þeirri sálarangist sem hún og fjöl-
skylda hennar þurftu að þola þeg-
ar einum ættingja hennar var rænt
og lausnargjalds krafist. Frásögn-
in er áhugaverð, afar sterk, þeim
sem vilja öðlast innsýn í líf venju-
legra Íraka er bent á að kynna sér
þessi skrif og önnur sambærileg
(s.s. www.healingiraq.com, kurdo.-
blogspot.com, angryarab.blog-
spot.com, iraqibloggers.blog-
spot.com).
Riverbend skrifar sl. laugardag
nokkur orð í tilefni eins árs afmæl-
is innrásarinnar í Írak um síðustu
helgi. Hún segist illa upplögð og
reið, afmælið leggist þungt í fólk.
Það minni það á að svonefnd
„frelsun“ Íraks hafi í mörgum til-
fellum orðið þess valdandi að nánir
ættingjar séu ekki lengur á meðal
hinna lifandi; menn hafi verið
„frelsaðir“ undan návist þeirra,
eins og Riverbend kemst að orði.
Riverbend kvartar undan því að
ári eftir innrásina sé raf-
orkuskortur tilfinnanlegur, enn sé
erfitt að nálgast eldsneyti og ekki
sé hægt að ganga óhultur um göt-
ur Bagdad. „Og í hvaða sporum
stöndum við í dag, einu ári eftir
innrásina?“ spyr hún síðan.
„Jújú, við eigum gervihnatta-
diska og hinir efnameiri eiga jafn-
vel farsíma… en í hvaða sporum
stöndum við í raun og veru? Hver
er nú staða meirihlutans?
Við erum að reyna að berjast
gegn öfgunum sem virðast hafa
skollið yfir okkur eins og flóð-
bylgja; við spyrjum sjálf okkur í sí-
fellu þeirrar spurningar hvenær líf
okkar muni byrja að taka á sig
eðlilega mynd að nýju; við vonum
og biðjum þess að ekki komi til
borgarastyrjaldar,“ segir hún.
Riverbend fer síðan í framhald-
inu hörðum orðum um framferði
bandarískra hermanna, íraska
framkvæmdaráðið og íranska
klerkinn Sistani sem sé hægt og
sígandi að breyta Írak í annað Ír-
an, með meðfylgjandi klerkaveldi.
Ég er ekki að vitna til orða
þessa tiltekna bloggara til að geta
haldið því fram að gagnrýni and-
stæðinga stríðsins á Vesturlöndum
sé öll réttmæt og til að berja á
Bandaríkjamönnum og þeim sem
fylktu liði með þeim.
Mig langaði einfaldlega að leyfa
röddu Riverbend að heyrast, ljá
íröskum einstaklingi gjallarhorn til
að yfirgnæfa kliðinn í okkur hin-
um. Auðvitað hlýtur afstaða Íraka
að vera tvíbent, var hægt að ætlast
til þess að fólk – jafnvel fólk sem
hefur verið kúgað af vondum harð-
stjóra um áratuga skeið – fagnaði
stríði? Er hægt að ætlast til að það
fagni mjög frelsinu sem fylgdi í
kjölfar stríðsins þegar ljóst er að
það frelsi hafði í för með sér enda-
laus hryðjuverk?
Bloggað
frá Írak
Riverbend skrifar sl. laugardag nokkur
orð í tilefni eins árs afmælis innrásar-
innar í Írak […] . Hún segist illa upp-
lögð og reið, afmælið leggist þungt í fólk.
VIÐHORF
Eftir
Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is