Morgunblaðið - 25.03.2004, Blaðsíða 28

LISTIR
28 FIMMTUDAGUR 25. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í MARSLOK kemur út hjá PP-
forlagi í Danmörku bókin
Hólmanespistlar eftir Stefán
Sigurkarlsson í danskri þýð-
ingu Björns
Sigurbjörns-
sonar.
Í bókinni eru
10 samtengdar
sögur úr ís-
lensku sjáv-
arþorpi og
spanna þær
tímabilið frá
því snemma á
19. öld fram til nútímans.
Dönsk áhrif á líf þorpsbúa eru
umtalsverð, einkum framan af,
og í nokkrum sagnanna eru
Danir aðalpersónur. Hólma-
nespistlar komu fyrst út hjá
Máli og menningu 1995 og
hlutu á sínum tíma mikið lof
gagnrýnenda.
Hólmanes-
pistlar
koma út í
Danmörku
Stefán
Sigurkarlsson
Hér eru endurútgefnarfræðigreinar BjörnsSigfússonar (1905–1991) um sögu og forn-
íslenzkar bókmenntir auk nokkurs
úrvals tækifærisgreina eftir hann
um margvísleg efni, íslenzkt mál,
stjórnmál, menn og málefni líðandi
stundar o.s. frv. Að lokum er langur
kafli um ævi höfundarins og ættir,“
segir Ólafur Grímur Björnsson sem
hafði aðalumsjón með verkinu.
Ritaskrá Björns er prentuð og er
hátt á sjötta hundrað greina. Nafna-
skrár með skýringum fylgja báðum
þessum bindum og viðamikil heim-
ildaskrá ásamt ítarefni. Ritið er vel
myndskreytt en rúmlega 800 mynd-
ir eru í ritinu, og alls eru bindin tvö
rúmlega 1.600 bls. Erfingjar Björns kosta ritið, en
það naut einnig styrks úr Menningarsjóði. Þetta
mun vera stærsta ritverk, sem Háskólaútgáfan hef-
ur gefið út, en fyrir nokkrum árum kom út á vegum
útgáfunnar heiðursrit Davíðs Davíðssonar prófess-
ors, sem var tæplega 1.300 bls.
Hlaut hæstu ágætiseinkunn
„Björn Sigfússon tengdist Háskóla Íslands á
einn eða annan hátt áratugum saman. Árið 1929
innritaðist hann í heimspekideild Háskólans og
lauk þaðan magistersprófi í norrænum fræðum
vorið 1934 með hæstu ágætiseinkunn, og var hann
sá fyrsti, sem hlaut svo lofsamlegan vitnisburð á því
prófi. Næstu árin vann Björn ásamt öðrum störfum
að fornritarannsóknum undir leiðsögn prófessors
Sigurðar Nordal, aðalkennara síns úr norræn-
unáminu, og birtust rannsóknir hans í X. bindi
Fornritaútgáfunnar 1940. Árið 1944 varði Björn
doktorsrit sitt við Háskóla Íslands (um Íslend-
ingabók Ara Þorgilssonar), og árið eftir gerðist
hann háskólabókavörður og var það í 29 ár, eftir
það í eitt ár almennur bókavörður. „Orðinn sjötug-
ur innritaðist hann í hagræna landafræði og lauk
BA-prófi í þeirri grein ásamt sænsku 1978. Fræði-
störf iðkaði hann síðan til æviloka og hafði þá ótak-
markaðan aðgang að Háskólabókasafninu, sínum
gamla vinnustað. Björn hafði lykil að
safninu og 24 klst. aðgengi að því allt
árið um kring eins og það er orðað, en
enginn nýtur núna. Gamall bókavörður
eins og Björn vissi vel, að gott aðgengi
að bókasafni var rannsóknarmönnum
nauðsynlegt,“ segir Ólafur Grímur.
„Björn bjó lögbókina Járnsíðu til
prentunar og samdi langan fræðilegan
inngang að verkinu, gaf út ljóð föð-
ursystur sinnar í Vesturheimi, Jak-
obínu Björnsdóttur Fáfnis, og ritverk
séra Björns Halldórssonar í Sauð-
lauksdal ásamt Gísla Kristjánssyni rit-
stjóra, sem var aðalmaður í þeirri út-
gáfu, ritgerðir birti hann í
heiðursritum kollega sinna og í tímarit-
um og blöðum.“ Að Birni látnum var
greinasafn hans, Klofinstefja, gefið út
(1992), og í handriti liggja eftir hann athuganir á
kirkjusögu miðalda.
Sérkennilegur gáfumaður
„Háskóli Íslands var áttræður árið, þegar Björn
Sigfússon lézt, og að framansögðu sést, að þá hafði
Björn verið tengdur þessari stofnun í yfir 60 ár.
Alla tíð þar var hann samferðamönnum sínum eft-
irminnilegur. Björn var harðduglegur og iðjusamur
í starfi, stakur bindindismaður á vín og tóbak og
önnur vímuefni, sem hafa orðið mönnum að falli;
líkamlega og andlega var hann manna hraustastur,
svo að forföll í starfi voru fátíð, og ósýnt var honum
um að taka að sér aukastörf óviðkomandi sínu að-
alstarfi. Í allri sinni stjórnsýslu og fjársýslu sem yf-
irmaður bókasafns var hann hinn samvizkusamasti.
Í námi hafði hann verið afburðamaður, og oftar en
einu sinni var hann talinn hæfastur umsækjenda
um kennarastöðu við Háskólann. Það var ekki auð-
velt að koma á Björn höggi sakir ávirðinga í starfi.
En maðurinn var sérkennilegur og af honum voru
óspart sagðar sögur, sumar ýktar og mikið hlegið.
Hann þótti lítt gæta virðingar sinnar og hjólaði um
götur bæjarins, þegar orðið var broslegt, að aðrir
væru á hjóli en unglingar og börn. Hann hljóp með
stóra póstpoka í eftirdragi um ganga Háskólans í
stað þess að láta menn koma með þetta til sín og
stökk uppá ruslatunnurnar í kjallarakróknum og
hossaði sér þar til þess að troða ruslinu niður, þeg-
ar tunnurnar voru orðnar yfirfullar, og þetta gerði
hann að nemendum og starfsfólki ásjáandi... já,
hann kunni sig ekki maðurinn, að hlaupa svona og
hoppa svona.
En þetta plægði jarðveginn fyrir áróðri gegn
honum á bak við tjöldin og kom berlega fram 1961–
1964, þegar Björn sóttist eftir kennarastöðu í bók-
menntum og svo embætti landsbókavarðar, en þá
beitti heldra fólk í bænum sér gegn honum. Nú
heitir þetta víst ein tegund af einelti, siðfáguð
heimska gegn hæfileikafólki sem sker sig úr, og þar
er oft byggt á smæstu atvikum daglegs lífs, sagði
Ólafur Grímur Björnsson.
Sérkennilegur afburðamaður
Björn Sigfússon
(1905–1991).
Björn Sigfússon og Jökull Jakobsson tóku
þátt í fornleifagreftri í Skálholti sumarið 1954.
Á þessari mynd höfðu þeir tekið sér helgarfrí
og voru á leið í Kerlingarfjöll.
Nýlega kom út tveggja binda ritsafn sem heitir Úr ritverkum
Björns Sigfússonar háskólabókavarðar. Útgefandi er Háskóla-
útgáfan en aðalumsjón með verkinu hafði Ólafur Grímur Björnsson.
V
erk þeirra Sjostakovits,
Tsjajkovskíjs og Strav-
inskíjs hljóma á tón-
leikum Sinfón-
íuhljómsveitar Íslands í
kvöld kl. 19.30. Arvo Volmer stjórn-
ar flutningnum á Hátíðarforleik eft-
ir Sjostakovitsj, Petrúsku eftir
Stravinskíj og Píanókonsert nr. 1
eftir Tsjaíkovskíj, en einleikari í
honum er Denis Matsuev. Fyrsti pí-
anókonsert Tsjaíkovskíjs er eitt vin-
sælasta tónverk allra tíma, og
kveðst Matsuev muna það vel ennþá
þegar hann heyrði verkið fyrst á
tónleikum, aðeins fimm ára gamall;
– og ást hans á því kviknaði. Það
liðu ekki nema sjö ár, þar til hann
lék konsertinn sjálfur í fyrsta sinn á
tónleikum.
„Ójá, ég man sko vel eftir því
þegar ég heyrði konsertinn fyrst, –
ég varð alveg gagntekinn. Og alla
tíð síðan hefur hann verið minn
uppáhaldskonsert. Ég var tólf ára
þegar ég spilaði hann svo sjálfur á
sinfóníutónleikum í heimaborg
minni Irkútsk í Síberíu, nálægt
Baikalvatninu. Ég spilaði hann líka
þegar ég sigraði í Tsjaíkovskíj-
keppninni, og hef örugglega spilað
hann meir en þúsund sinnum síð-
an.“
Matsuev segir að það geti vissu-
lega verið erfitt að spila verk sem
allir þekkja og allir hafa skoðun á
hvernig á að vera leikið. „Það er
mjög erfitt að spila konsertinn
tæknilega séð, en það er líka erfitt
að spila hann vegna þess hve vel
þekktur hann er. Þegar ég sest nið-
ur og spila hann reyni ég að hugsa
mér að ég hafi aldrei spilað hann áð-
ur, og reyni að láta stemmninguna
og tilfinninguna hverju sinni fanga
mig, þótt auðvitað byggist allt á því
að ég kunni verkið fullkomlega. Ég
er búinn að spila konsertinn ótal
sinnum í Bandaríkjunum, Japan,
Evrópu og í Rússlandi, og áheyr-
endur eru misjafnir hvað sem hver
segir. En þessi konsert virðist höfða
til allra, alls staðar. Hann er al-
gjörlega sígildur, og þess vegna er
hann meðal fimm vinsælustu tón-
verka allra tíma. Þegar ég geng inn
á sviðið er ég fyrst og fremst að
hugsa um verkið, og áheyrendurna.
En það er líka mikilvægt fyrir mig
að ég geti skilað til áheyrenda þeirri
stemmningu og þeim tilfinningum
sem bærast með mér við túlkun
verksins hverju sinni.“
Á síðustu misserum hefur Mats-
uev æ oftar leikið annan og þriðja
píanókonsert Tsjaíkovskíjs, sem
hafa á margan hátt fallið í skuggann
af risanum, númer eitt. „Ég hef líka
gert það nokkuð oft að undanförnu
að spila alla þrjá konsertana á einu
kvöldi, og það er erfitt. En áhugi
minn beinist að því að þeir sem
elska fyrsta konsertinn læri líka að
meta hina tvo, því þeir eru báðir
meistarverk, þótt þeir hafi ekki orð-
ið jafn vinsælir.“
Þegar Matsuev er spurður að því
hver galdurinn að baki vinsældum
stóru rússnesku konsertanna sé fer
hann að hlæja. „Þetta er hræðilega
erfið spurning, og það er erfitt mig
sem Rússa að svara henni. Það sem
ég finn í þeim er einfaldlega hjarta
Rússlands; tilfinningarnar, kraft-
urinn og rússneska sálin. Ég get
ekki útskýrt það öðru vísi; – þeir
eru mjög sterkir og áhrifamiklir.“
Fyrir þremur árum lék Matsuev
hér síðast með Sinfóníuhljómsveit-
inni; – þá Píanókonsert Rakhman-
inovs númer þrjú, undir stjórn Ricc-
os Saccanis. „Þegar ég var á leiðinni
hingað í fyrradag með flugi frá
Kaupmannahöfn gerðist svo nokkuð
mjög merkilegt. Ég var að hlusta á
tónlistina í flugvélinni, – og heyri þá
allt í einu sjálfan mig að spila
Rakhmaninov með Sinfón-
íuhljómsveitinni undir stjórn Sacc-
anis. Það kom mér skemmtilega á
óvart. En mikið er nú gott að vera
kominn aftur. Sinfóníuhljómsveitin
ykkar er alveg frábær; – hún er í
besta flokki og mjög gaman að spila
með henni. En svo eru það íslensku
áheyrendurnir. Þeir eru mjög sér-
stakir, – þekkja verkin vel og ég
finn sterkt fyrir kraftinum og til-
finningunum sem streyma frá þeim,
– og mér líkar það vel.“
Denis Matsuev leikur fyrsta píanókonsert Tsjaíkovskíjs með Sinfóníuhljómsveit Íslands
Skemmti
sjálfum sér
í flugvélinni
Morgunblaðið/Ásdís
Rússneski píanóleikarinn Denis Matsuev segir píanókonserta Tsjaíkovskíjs mjög sterka og áhrifamikla.
Norræna húsið kl. 13–17
Fata- og textílmenntun frá
grunnskóla til háskóla er yf-
irskrift málþings sem haldið
verður á morgun.
Markmið og umfjöllunarefnið er
markviss tenging og uppbygg-
ing fata- og textílmenntunar á
öllum skólastigum, staða og
framtíðarsýn. Erindi verða flutt
af fulltrúum frá Félagi text-
ílmenntakennara í grunn-
skólum, FATEX – Félagi fata-
og textílkennara í framhalds-
skólum, Kennaraháskólanum
(textíldeild), Listaháskólanum
(fata- og textílhönnun) og
menntamálaráðuneytinu.
Þátttökugjald er 500 kr. Allir
velkomnir.
Á MORGUN