Morgunblaðið - 02.04.2004, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. APRÍL 2004 39
ristinn.
mikið,
dregist
ð sveit-
nnt lög-
onandi
upp,“
nga al-
við Ak-
gerast.
alaust,
ja okk-
hætta
nn, en
ðu ekki
eyinga
.
da 100
rið út-
002, en
væru
ækt í
Norð-
að fá
fyrir-
amt að
nn.
til
hefur
sey um
978 og
ð vitum
ur, bíð-
kemur
ð verð-
n á að
þetta gangi upp, ég heyri ekki ann-
að en fólk sé það almennt. Enda
verðum við að vera bjartsýn ef við
ætlum okkur að búa hérna.“
Hanna sagði að vissulega hefði
margt gerst á umliðnum árum og
áður komið til uppsagna. „Þær
fylgja þessu. Það eru miklar sveifl-
ur í sjávarútvegi.“
Höfum misst alltof
marga í burtu
Smári Thorarensen skipstjóri á
ferjunni Sævari sagði íbúana
treysta því að fyrirtækið yrði end-
urreist, „og miðað við það sem ég
heyri sýnist mér að svo verði,
þannig að menn eru almennt ekki
svartsýnir þótt komið hafi til þess-
ara uppsagna,“ sagði Smári.
„Við höfum misst alltof marga
burt og megum ekki við því að
missa fleiri,“ sagði hann. Um 100
manns hafa flutt í burtu frá eynni
á síðustu 6–8 árum og búa þar nú
um 175 manns. „Það seljast öll hús
sem sett eru í sölu, það er mikil
eftirspurn eftir þeim,“ sagði
Smári, en meðal kaupenda er fólk
á Akureyri og höfuðborgarsvæð-
inu sem sækist eftir kyrrðinni í
eynni. Hann sagði að metár hefði
verið í farþegaflutningum árið
2002, tæplega 60 þúsund farþegar
og þeir litlu færri á síðastliðnu ári.
„Það dregur ekkert úr umferð
út í eyju þó íbúum fækki. Ferða-
mannastraumur er töluverður yfir
sumarið en ferðaþjónusta er þó
ekki eitthvað sem við getum byggt
á, hún er bundin við þrjá mánuði á
ári eins og víðast annars staðar.“
Stjórnvöld hafa
ekki sýnt skilning
Smári sagði stjórnvöld ekki hafa
sýnt eyjaskeggjum skilning og
þeim vanda sem samfélagið hefði
glímt við á liðnum árum. Í því sam-
bandi mætti nefna kræklinga-
ræktina sem íbúar gerðu sér vonir
um að gæti með tímanum orðið
arðvænleg atvinnugrein.
„Þessir strákar hafa alfarið
fórnað sér í þetta verkefni, þeir
hafa dregið fram lífið í 3–4 ár og
virðast ekki fá mikla aðstoð frá op-
inberum aðilum til að byggja
þessa nýju atvinnugrein upp. Hún
lofar þó góðu.“
Smári nefndi líka að íbúar Hrís-
eyjar teldu sig eiga eitthvað upp í
bakhöndinni hjá KEA. Sveitarfé-
lagið hefði á sínum tíma átt kvóta,
sem hefði horfið inn í það félag
sem nú væri svo búið að færa allan
rekstur frá eynni. Þá taldi hann
einnig að staða sveitarfélagsins
myndi batna ef af sameiningu
Hríseyjar og Akureyrar yrði en
viðræður standa nú yfir þar um.
„Við höfum í raun ekki um neitt
að velja. Mér sýnist flestir hlynnt-
ir sameiningu. Sumir eru hræddir
við að tapa einhverju, en við höfum
engu að tapa.“ Smári sagðist svo
sannarlega vona að sameiningin
yrði samþykkt og að tækist að
endurreisa Íslenskt sjávarfang
sem fyrst. „Annars yrði þetta síð-
asta rothöggið,“ sagði hann.
Smári Thorarensen.
Íslenskt sjávarfang
ugast
r að
ks
rra-
að
ta
ins.
án
r og
ristján
a
Þ
að er ekki auðvelt að gera sér í
hugarlund hvernig söngmenn-
ingu í henni Reykjavík var í
raun og veru háttað fyrir einni
og hálfri öld síðan. Það er í það
minnsta óhugsandi að ímynda
sér að fólk hafi ekki sungið.
Rímur voru kveðnar, og þótt
kveðskapur flokkist ekki sam-
kvæmt ströngustu skilgreiningum til söngs, eru
skilin milli hans og söngsins oft óljós og víst að
góðir kvæðamenn og -konur hafi jafnframt sungið
þau lög sem þá þekktust, – bæði sálmalög, þjóðlög
og erlend lög. Það er vart hægt að tala um tón-
skáld á Íslandi í okkar tíma merkingu þess orðs,
en meir en líklegt að einhverjir hafi haft af því
gaman að setja saman stef og hendingar, – búa til
lög, og syngja þau. Orðsins list kallar á tónlist, og
þjóð með ríka hefð í kvæðagerð hlýtur að hafa
sungið talsvert.
Rétt fyrir miðja nítjándu öld, gerðust þeir at-
burðir er hrundu af stað örri þróun í söngmenn-
ingu þjóðarinnar. Það er sérstakt að þar réð til-
viljun talsverðu.
Þegar barnaskóli var stofnaður í Reykjavík, árið
1830, náði íbúafjöldi bæjarins ekki einu þúsundi.
Þar var þá kennari Ólafur Hjaltested guðfræð-
ingur, vinsæll maður og mikils metinn. Þegar Ólaf-
ur ákvað að taka prestvígslu til Saurbæjar á Hval-
fjarðarströnd var sóst eftir Pétri nokkrum
Guðjónssyni, ungum manni að norðan, til að taka
starfið að sér. Pétur var útskrifaður frá Bessa-
staðaskóla og hafði starfað um hríð sem versl-
unarmaður í höfuðstaðnum. Pétri leist ekki vel á
að taka að sér kennslustörf, enda ómenntaður á
því sviði. Hann afþakkaði starfið á þeim for-
sendum. Sá metnaður sem Pétur sýndi með því,
varð þó til þess að bæjaryfirvöld ákváðu að senda
Pétur utan til að fullnema sig í kennslufræðum.
Það varð úr að haustið 1837 hélt Pétur Guð-
jónsson utan, í kennaraskólann í Jonstrup á Sjá-
landi, með það fyrir augum að snúa heim að þrem-
ur árum liðnum til að sinna barnakennslu.
Í Jonstrup komst Pétur í kynni við það fag, semátti eftir að móta líf hans, og marka um leið ný
spor í íslenskri menningu. Þetta var tónlistin. Í
Jonstrup fékk hann tækifæri til að nema söng,
tónfræði og orgelleik. Hann kynntist tónlistar-
menningu Dana og um leið og hann heillaðist af
því sem hann heyrði þar, sá hann að mikilla úrbóta
var þörf í tónlistarmálum heima á Íslandi. Hann
hófst handa, taldi fyrsta skrefið hljóta að vera að
Dómkirkjan eignaðist boðlegt orgel, og úr varð að
nýtt orgel kom til Reykjavíkur um svipað leyti og
hann lauk sjálfur kennaranáminu vorið 1840.
Pétur, sem nú kallaði sig Guðjohnsen, var gerð-ur að skólastjóra Barnaskóla Reykjavíkur, en
tók jafnframt að sér aukastörf sem tónlist-
armaður. Hann var skipaður dómorganisti, og
strax til óspilltra mála við að bæta úr tónlistar-
starfi kirkjunnar. Hann fékk danska tónskáldið
Ernst Peter Weyse til að útsetja íslensk sálmalög
til samsöngs og leiks fyrir Dómkirkjuna, enda
taldi hann ekki vanþörf á að leggja gamlar for-
söngvarahefðir í sálmasöng til hliðar, og taka upp
nútímalegri söngmennt hér á landi. Þegar starf-
semi Lærða skólans var flutt frá Bessastöðum til
Reykjavíkur, og nýtt skólahús vígt, haustið 1846,
var Pétur gerður að söngkennara skólans. Þar
nutu hæfileikar hans sín ekki síður en í Dómkirkj-
unni. Hann hóf að æfa skólapilta í söng og sam-
söng í fjórum röddum, sem þá hafði ekki tíðkast
hér, þótt sú hefð stæði þá á aldagömlum merg á
meginlandi Evrópu. Skólapiltar sungu á skóla-
skemmtunum, þar sem einnig voru sýnd leik-
þættir og önnur skemmtan við höfð. Tveimur ár-
um síðar urðu þau tímamót í sönglífi
höfuðstaðarins að skólapiltar, undir stjórn Pétur
sungu margraddað við minningarguðsþjónustu
um Kristján áttunda konung, og svo síðar sama ár
við endurvígslu dómkirkjunnar. Um sönginn var
fjallað í Þjóðólfi, og þótti mikið til hans koma. Eftir
tveggja ára söngnám hjá Pétri virtust skólapiltar í
Lærða skólanum orðnir burðugir kórsöngvarar og
tilbúnir að takast á við stærri verkefni.
Sá merkisviðburður varð svo tveimur árum síð-ar, þann 2. apríl 1854, eða fyrir réttum 150 ár-
um, að skólapiltar efndu til opinbers samsöngs
undir stjórn Péturs Guðjohnsens. Það má því
segja, að það hafi verið fyrstu opinberu kór-
tónleikar sem haldnir voru hér á landi. Sungið var
á Langaloftinu sem kallað var, í skólanum, og bæj-
arbúum boðið að koma og hlýða á.
Ekki er vitað hvað skólapiltar sungu á þessum
fyrstu karlakórstónleikum, né hve margir voru í
kórnum, en vitað að um var að ræða margradda
kórsöng, sem þótti takast með mestu ágætum.
Vera má að skólapiltar hafi sungið eitthvað af
þeim sálmalögum sem Pétur hafði fengið Weyse
til að raddsetja fyrir dómkirkjuna, en þó er ekki
síður líklegt, að þeir hafi sungið eitthvað af þeim
veraldlegu lögum danskra og þýskra tónskálda
sem þá voru vinsæl í Danmörku. Þá var Pétur góð-
vinur danska tónskáldsins A.P. Berggrens sem
gefið hafði út 14 hefti sönglaga fyrir kóra á ár-
unum 1834– 76, og afar sennilegt að þar hafi karla-
kór Lærða skólans fundið viðfangsefni við hæfi.
Það má því fullyrða að kórsöngur í þeirri myndsem við þekkjum hann í dag, eigi rætur sínar
til söngæfinga Péturs Guðjohnsens með nem-
endum Lærða skólans um miðja 19. öldina. Áhugi
á kórsöng varð eins og vakning og breiddist ört út
um landið. Árni Thorsteinsson tónskáld segir frá
því í minningabók sinni Hörpu minninganna, að
með þeim nemendum sem útskrifuðust úr Lærða
skólanum og urðu embættismenn víðs vegar um
landið, hafi áhuginn breiðst út, og að hvarvetna
hafi þessari menningarbót og nýjung verið tekið
með fögnuði.
Árið 1862 stofnaði annar brautryðjandi, Jónas
Helgason tónskáld, Söngfélag Reykjavíkur, sem
var kór iðnaðarmanna í Reykjavík. Árið 1875 var
kórnum gefið nafnið Harpa og kórnum breytt í
blandaðan kór. Skólapiltar í Lærða skólanum
héldu kórsöng sínum áfram og sungu oft undir
stjórn einhvers músíkalsks efnispilts úr hópnum.
Þjóðhátíðin 1874 hafði sitt að segja um söngvakn-
inguna á Íslandi. Þar var þjóðsöngur Íslendinga
frumfluttur, Lofsöngur Matthíasar Joch-
umssonar, við lag Sveinbjörns Sveinbjörnssonar
var frumfluttur á hátíðinni, en Sveinbjörn var
fyrsta tónskáld okkar í þeirri merkingu sem lögð
er í orðið í dag, en hann var jafnframt einn af
nemendum Péturs Guðjohnsens.
Í dag, einni og hálfri öld eftir fyrsta opinberakórsöng á Íslandi, eru kórar í landinu vel á
þriðja hundraðið, og kórtónleikar sem haldnir
eru á ári hverju nálgast fimmta hundraðið. Það
segir sína sögu um þá þróun sem orðið hefur í
söngmenntamálum þjóðarinnar frá því að Pétur
Guðjohnsen stýrði samsöngnum á Langaloftinu
forðum.
Til langs tíma voru það karlakórarnir sem báru
þennan nýja sið uppi, en blandaðir kórar bættust
við og nutu mikilla vinsælda á velmektardögum
ungmennafélaganna í landinu. Kvennakórar
bættust við, og loks barnakórar. Kirkjukórar
fengu nýt og betra hlutverk með söngsiðbót Pét-
urs Guðjohnsens, enda hafði það verið eitt hans
meginmarkmið að bæta kirkjusöng.
Fyrir síðustu aldamót voru taldir 220 kórar á
Íslandi, og þeim hefur trúlega fremur fjölgað en
fækkað. Flestir þessara kóra eru skipaðir fólki,
sem alla jafna iðkar ekki aðra tónlist en kórsöng-
inn. Í svo fámennu landi er þetta gríðarlegur
fjöldi, og óhugsandi að aðrar þjóðir standi Íslend-
ingum á sporði hvað sönggleðina snertir. Íslensk-
ir kórar hafa lagst í víking árum saman og sungið
á hátíðum með kórum þjóða sem eiga sér miklu
lengri kórsöngshefð. Í þeim samanburði hafa ís-
lensku kórarnir sýnt og sannað að þeir eru ekki
bara margir, heldur einnig góðir. Fjöldi íslenskra
kóra sem sækir sér verðlaunapeninga fyrir söng
á slíkum hátíðum er óvenju hár. Það má því segja
að íslenskir kórar hafi haldið á lofti þeim metnaði
sem Pétur Guðjohnsen lagði upp með, þegar
hann tókst á hendur það brautryðjandastarf að
betrumbæta söngmenningu okkar.
Þess stórviðburðar í íslensku menningarlífi erPétur Guðjohnsen stjórnaði fyrstu opinberu
kórtónleikum í landinu verður minnst í dag. Ís-
lenskir karlakórar heiðra minningu Péturs Guð-
johnsens sérstaklega með því að leggja blóm-
sveig að leiði hans í Suðurgötukirkjugarði kl. 18 í
dag og syngja. Þaðan ganga karlakórarnir fylktu
liði með Lúðrasveit Reykjavíkur í fararbroddi,
niður Suðurgötu og inn Vonarstræti að Lærða
skólanum – Menntaskólanum í Reykjavík, þar
sem sameiginlegur kór sjö karlakóra syngur.
Klukkan 20 í kvöld verður svo efnt til hátíð-
artónleika í tilefni dagsins, í Langholtskirkju, þar
sem Karlakór Keflavíkur, Karlakór Selfoss,
Karlakórinn Stefnir, Karlakór Reykjavíkur,
Karlakór Hreppamanna og Karlakórinn Fóst-
bræður syngja. Í lok tónleikanna syngja kórarnir
saman nokkur ástsælustu lög sem íslenskir
karlakórar hafa haft á sínum efnisskrám á liðnum
árum.
Við fráfall Péturs Guðjohnsens sumarið 1877skrifaði Matthías Jochumsson: „Með Pjetri
Guðjohnsen er fallinn frá einn af merkismönnum
þessa lands og þessarar aldar. Hann var sann-
nefnt mikilmenni jafnt að atgjörvi sem í athöfn-
um, en mestan og beztan orðstír hefur hann
áunnið sér hjá öldum og óbornum með sínu langa
og alvarlega starfi fyrir söngmenntina hér á landi
og verður hans nafn ávallt uppi, sem hins fyrsta
endurbætara þessarar listar á Íslandi.“
„Endurbætari“ söngmenntarinnar
begga@mbl.is
Pétur Guðjohnsen fæddist
á Hrafnagili í Eyjafirði 29.
nóvember 1812
og lést í Reykja-
vík 1877. Berg-
þóra Jónsdóttir
segir frá því
hvernig Pétur
breytti íslenskri söngmenn-
ingu til frambúðar, en í dag
eru 150 ár liðin frá því að
hann stjórnaði fyrstu kór-
tónleikum sem haldnir voru
á Íslandi.
Pétur
Guðjohnsen