Vísir - 29.06.1981, Síða 9

Vísir - 29.06.1981, Síða 9
VÍSIR Mánudagur 29. júní 1981 Þá er komin upp hugmynd um aö steypa listamönnum, málur- um, I ein samtök og vinna m.a. aö höfundarrétti. Sporgöngu- maöur um höfundarrétt er eink- um Björn Th. Björnsson, sem er sagöur hafa unniö þaö frægöar- verk aö segja sig úr nefnd vegna þess aö greiöslur komu ekki fyrir upphengd verk lista- manna. Þetta er auövitaö mál fyrir ríkiö, ríkisfjölmiöla og aöra fjölmiöla, sem hafa i lang- an tima greitt fyrir birtingu á Ijósmyndum, enda er litiö á ljósmyndun sem atvinnu en ekki list, nema i undantekningartil- fellum. Fréttaljósmyndir eru t.d. undantekningarla ust greiddar af blööum og sjónvarpi og þykir ekki tiltökumál. Aftur á móti eru myndir af listaverkum háöar þeim annmörkum, aö um birtingu á þeim er yfirleitt ailtaf beöiö af viökomandi listamanni eöa umboösmanni hans, svo sem eins og i kringum sýningar, og þykir heldur ófint sé ekki viö þeim tilmælum oröiö. Svo visaö sé til rithöfunda, þá er umgetn- ing um listamann meö mynd- birtingu samsvarandi umgetn- ingu með ritdómi, en þótt rithöf- undar þykir harðir i réttinda- málum er enn ekki runnin upp sú stund, aö þeir æski greiöslna fyrir þá ritdóma, sem birtast um verk þeirra. Aö hluta til er krafan um greiöslu fyrir mynd- birtingu af listaverkum rétt- mæt, en aö hluta til hættuleg, og veröur auövitaö aö greina þar mjög á milli i allri hugsanlegri kröfugerö. Höfundaréttur lista- manns hefur bundist viö sölu myndverks, en kaupandi hefur siðan haft umtalsveröan rétt til aö fara meö eign sina aö geö- þótta. Myndbirtingar á óseld- um myndverkum eru auðvitað mál, sem þarf aö eiga um viö höfund, en þá veröur hann sjálf- ur aö lúta markaöslögmálum, vegna þess aö mjög mun fækka myndbirtingum bæöi i sýning- arsölum og i blöðum og sjón- varpi, ef greiöslur eiga aö koma fyrir — nema rikiö komi til, en þar mun greiöslubyröin lenda aö lokum veröi úr samningum um þessi mál. Vitnaö er til þess, aö á öörum Noröurlöndum séu þess dæmi, aö greitt sé fyrir myndbirtingar á listaverkum. Gott telst, ef hægt hefur veriö aö koma þess- um málum þannig fyrir, aö list- maöurinn hafi ekki skaöa af, þ.e. aö ekki skuli vera dregiö úr myndbirtingum á verkum hans og annarri umgetningu. Hér er mikil gróska i myndlist og kem- ur þar margt f dagsins Ijós, sem þarf aö erfiöa viö aö kynna i fjölmiölum, vegna þess aö eng- inn fáránleiki eöa frumleiki þykir lengur frásagnarveröur. Liösoddar mikillar nýbreytni þykja aö visu áhugaveröir innan þröngs sviös, en sölumál þeirra eru eöli málsins samkvæmt i töluveröum ólestri. Þaö er ekki nema eölilegt. Séu þeir boöber- ar framtiöar er sú framtiö ein- faldlega ekki gengin i garö og ekki séö aö hún komi á þeirra vettvangi. Krafan um höfundar- rétt stendur aö þessu leyti höll- FJARFEST I HÚFUNDARRÉTTI um fæti. Aftur á móti hlýtur öll- um heilvita mönnum aö vera sárt um höfundarrétt, hvort sem á i hlut listamaöur — mál- ari, eöa hver sá annar, sem fæst viö hugsmiöar. En peningahliö þessara mála hefur ætiö verið vafa undirorpin, og fyrr eöa siö- ar lent sem rikisframlag i hönd- um tilraunamanna. Meö þeim hætti hefur fólki þótt sem þaö væri aö fjárfesta i framtiöinni, en ekki i umdeildum verömæt- um samtiöar. Listamenn leiddir út úr frumskóginum Samtök rithöfunda, svo dæmi sé tekiö af höndundarrétti, sem oft er vitnaö til, hafa á undan- förnum áratugum fengiö miklar lagfæringar á málum sinum, og notiö i þvi efni alþjóölegra viö- horfa, sem hér hafa m.a. veriö sett i lög. Sala bókar, eins og sala málverks væntanlega, er þó enn helzta tekjulind rithöf- undar. Þar fær aö ráöa sú venja um framboö og eftirspurn, sem af ákveönum aöilum hefur veriö kennd viö lög frumskógarins. 1 vel siöuöum vinstri samfélögum þykja þetta ófin lög og vinstri talsmenn vilja eftir megni fria listamenn sem aðra við þau. Samkvæmt þvi væri eöli- legast aö rlkiö eöa rikisstofnan- ir keyptu hverskonar listafram- leiöslu, sem ekki færi á fyrsta og öörum degi á almennum mark- aöi, og losaöi þannig listamenn viö frumskóginn. Hér hefur ver- ið tilhneiging til aö fara eins- konar milliveg og stiga hægt til jarðar, þvi enn er langt i land að sjálfsagöur og viöurkenndur höfundarréttur, sem er i gildi annars staöar, sé i gildi hér, og má i þvi efni minna á Rithöf- undasjób. Hann er eitt af börn- um Björns Th. Björnssonar, sem nú hefur snúiö sér aö þvi aö bjarga málum listmálara. Meö tilkomu Rithöfundasjóös var efnislega viðurkennt aö höfund- um bæri greiðsla fyrir bækur I bókasöfnum. Þeir sem réöu þá fyrir málum rithöfunda, en þar var B. Th. B. fremstur i flokki, ákváöu að skeröa þennan höf- undarrétt ab þvi leyti, aö hluti tekna var látinn renna til eins- konar félagsmálapakka, sem siöan var úthlutað úr til verö- ugra. Þannig átti aö fást jöfnuö- ur á milli t.d. ljóöskálda, sem voru kannski litið lesin, og höf- unda eins og Guörúnar frá Lundi, sem var mikið lesin. //Fyrirfinninst einhver lýðræðissinnaður mynd- listarmaður skal reka hann í hjörðina, þar sem hægt er að bera hann of- urliði í atkvæðum, semja um höfundarrétt honum til handa, en taka hann siðan aftur undir yfirskin jafnaðar, semekkier til á sviði lista meöan einn listamaður er meira virt- ur en annar", segir ind- riði G. Þorsteinsson með- al annars í grein sinni um höfundarrétt listamanna. Þessi jafnaöarkenning var skiljanleg, en hún kom höfund- arrétti ekki hiö minnsta viö. Þannig brutu forustumenn rit- höfunda fyrsta boðorð alls höf- undarréttar. En þeim þótti ekki nóg aö gert, og ákváöu, aö jafn- framt skyidi ekki greitt sam- kvæmt fjölda útlánaðra bóka heldur samkvæmt bókareign hvers höfundar á söfnum. Þaö var líka stórfelld skerðing á höf- undarrétti. Bækur Guörúnar frá Lundi hafa ekki verib fáanlegar i langan tina, en sjálfsagt mikiö lesnar i söfnum. Þær hafa þvi gengiö úr sér og týnzt. Eintaka- fjöldi bóka hennar hefur þvi minnkaö stööugt og greiðslur hennar vegna dregist saman. Hins vegar hafa þeir, sem eng- inn spyr um á söfnum, aukið hlutdeild sina i eintakafjölda miðað við Guörúnu, jafnvel þótt þeir hafi ekkert skrifaö siðustu árin. Þeir ólesnu fara þvi bráð- lega aö ná mest lesna höfundi landsins i stofnunum, þar sem lesning á aö vera eini mæli- kvarðinn á notagildiö og greiöslurnar. Þannig tókst nú- verandi forustumanni listmál- ara um höfundarrétt að fá viö- urkenndan rétt rithöfunda i bókasöfnum um leið og hann sá svo til, að sá réttur væri ekki virtur nema aö hluta i þágu jafnaöar, sem i þessu tilfelli er látinn ganga gróflega út yfir eignaréttinn. Þeir verða að ráða öllu Þó eru þessi mál aðeins smá- vægileg hjá þeim félagslega ó- rétti, sem fylgt hefur i kjölfar samruna tveggja rithöfundafé- laga i Rithöfundasamband ís- lands. Alkunna er aö gamla rit- höfundafélagið klofnaöi i tvö fé- lög út af peningamálum. Fyrir atbeina vinstri manna og þeirra, sem þeir fengu til libs viö sig, voru þau tvö félög, sem um tima höföu haft nokkra sam- vinnu, sameinuöi* aftur meö þeim árangri, aö stórum hópi rithöfunda hefur verið ýtt til hliöar. Þeir sem ráöa samband- inu nú fara með mál aö geö- þótta, fundir eru fámennir og spurning hvort aöalfundir eru löglegir. Þaö skiptir út af fyrir sig engu máli, vegna þess ab vinstri menn eru þaö fjölmennir á fundum yfirleitt, aö þeir ráöa þvi sem þeir vilja. Og spurning er raunar hvort vinstri menn yfirleitt nenni aö taka þátt I fé- lagsstarfi nema ráða þar öllu. Úthlutunarkerfi þaö, sem reist hefur veriö á brotnum höfund- arrétti, hefur um tima veriö I höndum þessara aöila. En þar eru veitingar pólitiskar i hæsta máta og miðast viö aö halda nú- verandi stjórn viö völd. Væntan- lega veröur breyting á þessu bráölega, þar sem snúiö veröur tilfyrra horfsi þessum málum enda engin ástæöa til að veita vinstri mönnum aukiö gildi I rit- höfundastétt með þvi aö sam- þykkja geröir þeirra meö þögn- iimi. Hiö gamla félag lýöræöis- sinna veröur endurreist aö nýju, en þaö er önnur saga. Réttarbætur að yfirvarpi Hin nýrri saga er hins vegar á þá leib, aö nú á að steypa mynd- listarmönnum i ein samtök. Blásiö er i lúöra til samstööu i höfundarréttarmalum. Allt ber þaö svip af heilindum og sjálf- sögöum mannrétti. En sporin hræöa. Hin nýrri saga er ekki annaö en gömul tugga valda- baráttu vinstri manna i félags- málum sem öörum málum. Fyrirfinnist einhver lýbræöis- sinnaöur myndlistarmáöur skal reka hann i hjöröina, þar sem hægt er aö bera hann ofurliði i atkvæðum, semja um höfundar- rétt honum til handa, en taka hann siöan aftur undir yfirskin jafnaðar, sem ekki er til á sviöi lista meöan einn listamaöur er meira virtur en annar. Góöir lýðræöissinnaöir listamenn eiga meö nöfnum sinum aö veita vinstra liöinu styrk til aö fá viö- urkenndar hugmyndir sinar um höfundarrétt, sem veröur tekinn aftur i einhverju formi. Og þaö er táknrænt aö mitt i öllu bessu málþófi stendur krafa um að fella listamannalaunin niöur. Hún hefur heyrzt áöur. En hvers vegna vill Björn Th. og félagar fella listamannalaunin niöur? A þvi er einföld skýring. Lista- mannalaunin eru ákveðin af al- mannavaldinu hverju sinni, þ.e. Alþingi. Þaö er eina viöurkenn- ingin, sem enn er ekki komin i hendur vinstri manna. Þetta er auövitað blóöugt. Þess vegna kemur árlega fram krafa um aö leggja þau niöur. A Alþingi hef- ur Alþýðubandalagiö ekki nema ellefu þingmenn. Og þótt þaö ráöii menningarmálum.eins og þaö heföi þrjátiu og fimm þing- menn, koma þeir engu tauti viö listamannalaunin enn. En nú á aö þústa myndlistarmenn undir yfirskini réttarbóta. Það yfir- varp mun fá kúnstugan endi. IGÞ

x

Vísir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.