Tíminn - 24.12.1969, Blaðsíða 31

Slitrin: Hér lá gömul alfaraleið, þegar far.ið var yfir Bitrufjörð. Nú liggja akfærar breiðgötur
liærra í hlíðinni.
ætlaðd ég ekki að hafa áhrif
á igang mála heLma fyrir, iþess
■vegna lét ég varamann niinn,
Bjarna Eysteinsson á Bræðra-
brekku, ágætan mann, 'koma
þar í minn stað. Það verður
ihver kynslóð að skapa sér ör-
iög. Vilji hún ekki líta um
öxl og byggja að einhverju á
aidagamaili reynslu feðranna,
þá verða afleiðingarnar henn-
ar höfuð'verkur.
í tuttugu ár, starfaði ég í
sýslunefnd, með Jóhanni Sal-
berg Guðmundissyni sem odd-
vita, tíu ár Björgvin Bjarna-
syni. Ef til vill sæki ég það til
afia míns og alnafna, að liafa
ekki skap sem styrjöld fylgir,
enda varð ég þess aldrei var
að fyrrnefndir oddvitar sýslu
nefndar hefðu tilhneigingu ti'l
áð láta mitt sveitarfélag
gjalda smæðar sinnar, né
ganga á rétt þess í neinu máli.
— Ég er gamall ungmenna-
félagi og tel, að sá .félagsskap-
ur hafi hjálpað mikið til að
vinna úr því félki, sem þar
skiipaði sér undir merki, það
jálkvæða í eðli þess og lífsvið-
diorfuimi.
Þú spurðir um samstarfs-
menn á sýslufundi og minnis-
stæðustu mál.
— J'ú, sjáilfsagt væri það eitt
hvað óeðlilegt ef þrjátíu ára
samfellt starf, hefði ekkert
minnisstætt eftir sfcilið.
Éig hafði marga góða sam
starfsmenn, sem ég man vel og
kynntist að öHu góðu, en
minnisstæðastur verður mér
þó Sigrvaldi Guðmundsson
bóndi á S'andnesi. Hann var
óvenjulega greindur maður,
víðlesinn og margfróður, og
sameinaði svo eftirminnilega í-
haldsemi og frjálslyndi, að ég
hygg, flestum miuni ógleyman-
legt er því fcynntust.
Af á'tatemálum finnst mér
héraðsskólinn á Reyfcjum og
byggðasafn Húnvetninga og
Strandamanna bera hæst.
Stofnun héraðsskólans var mik
ið átak á þeim tíma, en um
þáð viar þó algjör samstaða.
Ef tii vill hefur hin góða
reynsla alf unglingasikólaniuim
á Heydalsá að einhverju ieyti
mótað viðhorf hinna eldri
manna til málsins.
— Og hvað þá með byggða-
safnið. Voru Stnandamenn fús
ir að flytja sínar gömlu ættar-
minjar í annað hérað? Mér er
því hugleiknara áð fá vitn-
eskju um þeirra afstöðu, að ég
veit að í hópi Austur-Iiúnvetn
inga voru menn sem á þeim
tíma voru mjög andvígir því
að flytja sitt forna góss vest-
ur að R'eykjum.
— Þegar eftir þessu var leit
að við Strandamenn var þar
engin fyrirstaða. Auðvitað er
þeim ant um ailar fornar minj
ar síns heimahéraðs, og þeir
höfðu áður bundizt samtökum
við Húnivetninga um menning-
anmiðstöð að Reykjum í Hrúta
firði og virtist þá ekkert eðli-
legra en þar yrði einnig varð-
veittur sá aldaarfur sem þeir
sjálfir höfðu ekki tök á að
geyma svo vel sem vert var,
aufc þess sem æs'kan úr byggð
inni, sem í framtíðinni nýtur
þarna menntun'ar, fær jafn-
framt tækifæri til að kynnast
bæði af sjón og sögu lífshátt-
um feðra og mæðra aftur í
aldir,
— Hvað viltu svo segja um
fuiltrúa Strandamanna á Þjóð-
þingi íslendinga, sem framá-
maður þíns byggðarlags heí'ur
þú haft meira saman við 'þá
að sælda en all.ur fllmenning-
ur?
— Efcki veit ég, hvort það
er rétt hjá þér, að ég hafi
staðið þeim nokkru nær en
hver annar. Tryggvi Þórballs-
son hafði til þess sérstaka hæfi
leika að tjá sig sem einstak-
lingur og stjórnmálamaður og
þótti öilum gott að eiga við
hann samskipti.
Hermann Jónasson dæmdi
fólkið eftir verkum hans. Þar
af leiðandi varð hann sérstak-
lega vinsæll af fóikinu þar
norður frá, og hygg ég að
Sandliólar-
hans verði lengi minnzt.
Strandamenn hafa alltaf dænrt
sína menn eftir verkum. Ut-
sfcaga.búinn þarf þess með, að
heilt og heiðarlega sé að mál-
um hans unnið. — Frá feðr-
um vorum fengum vér Island
allt í arf. Ef tímabundin nauð-
syn er að grisja einhvers stað-
ar byggðina, verður að gera
það með mikilli varúð. f
— Þú spyrð um búskapar-
hætti í Bitru. Auðvitað ólst ég
upp eins og fiestir ' míhirSs’ani-
tíðarmenn, við þá lífshætti
sem þjóðinni voru tiltækir
langt framan úr öldum.
Fiskur gekk í Bitrufjörð ár
hvert fram til 1946 og var þá
hægt að afla nægilegra sjó-
fanga fyrir heimilið. Þurfti
sjaldan lengra að sæfcja en út
undir Krossárnes. Stundum að
eins stuttan spöl undan landi
inn við fjarðarbotninn.
Ég minnist þess, að einu
sinni lögðum við haukalóð
(lúðuióð). Þegar um var vitj-
að, voru á henni fimim lúður.
Tvær þeirra gátum við inn-
byrt, var önnur 220 pund, hin
200 — þrjár flutu af við borð-
ið. Lóðin var víst orðin forn
og ekki haldgóð. Önnur veið-
arfæri en lúðulóð og handfæri
voru aldrei notuð heima, og
aðeins veitt það sem heimilið
þurfti með.
Hrognkelsaveiði var fyrst
stunduð um 1920. Þá kom til
okkar Þórður Hjartarson
bóndi á Efri-Brunná í Saurbæ,
lét okkur hafa tólf faðma net-
stúf og kvað okkur hentast að
leggja. Þessu ráði hlýddum við
og vað strax talsverð veiði.
Ein:u sinni man ég að við feng
u.m 56 rauðmaga í netið. Sil-
ungsveiði í Tunguá var þá
einnig til talsverðra nytja.
Segja má að Þórustaðir séu
sæmilega góð bújörð. Búfjár-
hagar eru þar miklir og vaxn-
ir kjarngresi, sérstaklega fyrii
sauðfé. Þeg'ar ég var ungling-
ur og fram til þess að ég varð
fulltíða maður, var sá háttur
á hafður, að fylgja fé í haga
yfir veturinn, standa yfir því
og halda til beitar meðan dæg
ur 'liifði.
Þegar ég byrjaði búskap
minn, 1929, fóðraði túnið þrjár
kýr. Nú er það 18—20 hektar-
ar. En þess finnst mér vert
að geta, að taðan nú hefur
mun minna fóðurgildi, en af
gömlu túnunum á'ðUr. Ég held
hún sé litlu betri en gott út-
hey var þá.
— Það er sögn, kannski
sannindi. að bændur berji sér
flestum stéttum fremur? —
Barlómur er að mínu viti ekki
jákvæð baráttuaðferð fyrir
neina stétt. Það er að minnsta
kosti ekki líklegt til að laða
menn til staðfestu í búskap
að telja þeim trú um að ekk-
ert hlutskipti sé ómögulegra
en það að vera bóndi. —
Lægst laiunaða stétt þjóðfélags
ins, segir 'iagstofan. — Hins
vegar veit ég að ýmsir bændur
haía engu síður ástæðu til um-
kvörtunar en menn í öðrum
stéttum. Mín skoðun er sú, að
atvinnuvegir íslendinga þurfi
að standa svo föstum fótum að
opinber aðstoð verði ekfci til
að koma. '
Það er stundum talað um
niðurgreiðslu á búvörum sem
styrk til bænda. Ég vil orða
það þannig að þessi greiðsla
sé tilkomin vegna þess. að
neytendur þurfa að fá vöruna
á‘því verði, sem gerir þeim
kleift að nota hana og fram-
leiðendum að selja án þess að
stórkostlegt tap verði á fram-
leiðslunni. En þetta þarf að
breytast báðum a'ð’ilum í hag.
— Oft ei um það talað að
bóndastarfið e yfirþyrmandi
þraeldómur?
— Nei hóndastarfið í heild
31
er það frjálsasta sem ég þekki.
Það konua tíimar eins og sauð
burður og haiustsm'alanir, sem
binda mann. En fcannski fixm
ég það bezt nú, þegar ég er
horfinn að heiman, hve tfrjáls
ég var í raun og veru, og minn
eigin heiTa heima á Þórustöð-
um.
— Nú er talað um slæmt.
sumar og mifcla erfiðleifca hjá
bændum?
— Já, og það efcki að ástæðu
lausu, eins og öllu er til
bagað. En mér finnst ósfcap-
legt áð bændur skuli ekki bet
ur undir það búnir að mæta
votviðra sumri, þeg'ar reynsla
er fengin fyrir því, að hægt sé
að bjarga uppskemnni með
góðu móti, sem fullgildu fóðri
fyrir allar skepnur — og ekki
gott tii þéss að vita áð meðal
ábyrgra leiðbeinenda í búskap,
sfcu'li vera nienn, sem segja að
betra sé að gefa hrakinn radda
en vel verkað vothey. Sú er
efcki reynsla Strandamanna,
enda era þeir oft betar við-
búnir eftir ólþurnka sumar en
ýmsir aðrir.
Mitt mestá hugðarefni í líf-
inu utan þeirra verkefna sem
snertu mitt heimiii er sam
vinnuhugsjónin. Ég áitti nokfc-
urn þátt í því að stofnað var
fcaupfiélagsútibú á Óspakseyri
árið 1929 og síðan sjálflstætt
kaupfél'ag árið 1942 — fcaup-
félagsstjórastarfi gegndi ég frá
1964 og þangáð tdl á siðasta
ári að ég flutti að heiman.
Ég vil ieggja á það áherzlu,
að ég fór ekki frá Þórustöð-
um vegna þess að mér fynd-
ist líf sveitábóndans þjafcandi
eða ég teldi mig þurfa að
herða sultarélina öðrum frem
ur. En þegar konan mín hafði
misst heilsuna og börn mín
önnur en Kjartan ffiogin vdðs
fjarri eð'a hugsuðu ekki til
staðfestu þar heiima, fann ég
að mér var ekki mögule,gt að
halda uppi frjálshyggju og um
svifum islenzks sveitabónda,
sem mér alla ævi hefur verið
hugleikið. Og þótt Sandhólar,
býli Kjartans sonar míns, séu
ekfci Þórustaðir, þú eru þeir
hluti þess lands sem sú jörð
hefur haft yfir að ráða frá
öndverðu — nýr sproti vax-
inn frá rót gamallar greinar.
—■ Hvað svo um framtíð
byggðar á Ströndumi?
Ég tel mig ekki hafa ástæ'ðu
til neinnar svartsýni. Stranda-
menn eru ekki neinir eftirbát-
ar annarra hvað snertir fram
kvæmdir og félagshyggju. Og
að mínu viti er samvinna og
félagsihyggja sá undirstraumui'
seim hagnýtir orku hvers ein
slaklings í þágu eigin hags og ■
um leið heildarinnar. — Þær
eigindir sökkva engum græn-
um dal. . .
Nú er öllum opin leið til að
skoða þennan útkjálfca, sem
áður var utan alfaraleiðar. Má
vera að þeir sem að því hyggja
verði þess varir, að á Strönd-
um býr fólk. sem engu síður
en í þeim sveitum sem byggi-
legar þykja, ’ hefur búið í hag-
inn fyrir þá sem á eftir fcoma.
— Ég er orðinn roskinn og
get vel unað mínum hlut. Enn-
þá liggur leiðin oft heim. Þótt
ég þurfi nú að fara til viunu
eftir klukkunni og heim í sam
ræmi við liana, læt ég mér vel
líka. Ég samfagna ungum
mönnum, sem hyggja til bú-
skapar, þeirra bíður önnur og
betri ævi en feðurnir áttu við
að búa, en 'pá var ekki i tizfcu
að væla út af smámununum.
Þegar þreytan gerir vart við
sig s'vo ekki verður lengur
hægt að skila verki svo vel
gildi, sezt ég í hel-gan stein
og skoða lííið I ljósi minn
inganna.
Þorsteinn.