Tíminn - 24.12.1969, Blaðsíða 35

TÍMINN - JÓLABLAÐ
35
legt. Maður veit þó nokkurn
veginn, hvernig maður á að
kjósa í Þýzkalandi, bvað mað-
ur kýs. En hér . . .maður sér
ekki út úr augunum.“ Þessi
inaður talar þó íslenzku eins
og innfæddur, ef ekki betur en
allur almenningur, ekki er því
atm »3 Scenna. En hann kunni
reyndar aö hiusta á menn, þeir
þurftu alls e'kki að vera með
beljandi slagorð um ár og síð.
Þetta er allt um það einn
liður, sem menning getur ekki
verið án, sinhver heiðarleiki
og traust á milli manna. Raun-
ar má segja, að hér verði uipp-
haf allrar menningar, án
greiðni þessara kosta engin
menning. En Þjóðverjar eru
mú einu sinni þannig gerðir,
að þeir vilja endilega menn-
ingu. Meir sagt heimspeki!
Við tölum stundum nokkuð
digurbarkalega um bókmennt-
ir okkar, og það kemur kannski
til af því að við stöndum okk-
ur hvað bezt á sviði bók-
mennta. Við getum raunar ekki
hælt okkur af her okkar, sem
betur fer, heimspeki né vísind-
um. Við höfum raunar ekkert
annað, sem við gætum dirfzt
að hælast af, nema þá þorski.
Þar sem nokkrum fátæklegum
listum slep >ir, er svo að segja
tóm. Ekkert nema pólitík, slag-
orð. Hversu skiljanlegt! Hversu
frumstætt! Þvílík huggun að
hafa þó pólitík og hasafengin
slagorð, þar sem við á annað
borð höltrum alls staðar á eft-
ir, 30 til 100 árum að baki Mið-
Evrópuiþjóðum. Að visu er
þetta ekki nema skiljanlegt,
vegna sumra greina, sem of
viðamiklar eru og kostnaðar-
samar fyrir smáþjóð, en jafn-
vel þar sem við ættum að geta
staðið öðrum jafnfætis, virðist
ástandið ekkert betra. Þá kem-
ur bara drep því grimmari
alfturhaldisskoðana. Við kunn
um jafnivel ekki að elda hinn
gamla fræga meistara — þorsk-
imn.
VIII
Stjórnmál okkar eru ekki að
eins óábyggileg, þau eru hrein
og bein geggjun, og eru þau
þó hinn eini liður menningar
o'kkar, sem við metum, því þar
kemur vilji og skilningur til
greina — og enginn maður
með viti skilur þau, allir verða
stórlega svikndr nema hin leið-
inlegasta alvara og rífcasta
skopskyn.
Bókmenntirnar, önnur höf-
uðgreinin, er þó einhver stór
lega haltrandi vesalingur. Ef
bókmenntamaður heima dúllar
ekki í anda aldamótanna, er
einfaldlega þagað um það, eins
og um eitthverc vorkunnarmál
væri að ræða. Sem sagt, hver
sá maður, sem er sjálfum sér
trúr í. tímanum, verður ekki
aðeins árum saman að reyna
að drösla landinu eitthvað upp
á þurrt, heldur að því Loknu
að mæta þögn hins óþokandi
jafnaðargeðs landans, og jafn-
aðargeð okkar hefur ekki orð-
ið frægt að ástæðuiausu. Hér
er auðvitað mest um að kenna
þessum þrotlausu stjórnmála-
legu bókmenntakörlum, sem
einatt eru að snudda utan í
málum listamanna, ritdómur-
um flokksblaðanna og úthlut-
unarnefndum flokkanna. Þeim
er til daemis að kenna sú furðu-
lega þögn, sem ríkt hefur um
fyrsta nútímann okkar í Ijóða-
gerð, Jónas Svafár. Þeir miunu
sjálfsagt hafa reynt annað eins
við Guðberg Bergsson, ef al-
menningsálitið hefði ekki kom
ið honum til hjálpar með því
að verða á undan þeim, þving-
að þá til að taka undir. Eg get
áð vísu ekki neitað því, að
mér finnst þjóðin í mörgu Lagi
nókkuð frjáls og heilbrigð.
Verst af öllu er, að jafnvel
þótt einhver þessara karla
drepist, taka jafnan við af
þeim kai'lar. Karlar með ís-
lenzka menningu í blóðinu,
hina hnausþyikku pólitísku bil-
un.
IX
Diisseldorf er leiðinlegasta
borg í heimi, átti ég til að
hugsa, ekki sízt eftir að hafa
skroppið til Amsterdam í viku
lok, því viðbrigðin voru mikil.
En þó er ég farinn að efast
um það í seinni tíð Kannski
hataði ég hana of innilega í
byrjun? Ég veit ekki, bvað rétt
er. Það er víst enginn sann-
leikur, þegar um slíkt er að
ræða, ekki nema þá að manni
takist að búa til svo góðar lygá
sögur í frásögninni, að lýsing-
in verði sönn, en ég nenni
jafnvel ekki að hjálpa til
með lygasögum. Nenni heldur
ekki að andstyggjast öllu meir.
Það væri til einskis, hivort sem
er. Alia vega verður andstyggð
manns á hlutunum ieið á sjálfri
sér eftir svo og svo langan
tíma og það er afkáralegt að
bera svo langa andstyggð til
sama staðar, að hún króist inni
í sjálfri sér og verði gamal-
dags.
Ég þykist vita, að Þjóðverj-
ar, jafnvel hér í Diisseldorf.
séu fremur áreiðanlegt fólk.
Maður verður að kynnast þeim
með lagi, með reglu. Það er
hægt að skrifast á við Þjóð-
verja. Þeir anza alla vega bréf-
um. Ekki íslendingar. Um það
kvarta allir íslandingar erlend
is. Það skiptir engu máli, hve
rækilega maður biður um greið
svör, þótt maður skrifi mörg
bréf vegna eins erindis — þeir
hreinlega anza ekki, nema þá
af einhverri tilviljun, misskiln
ingi. Maður hrekkur við ef út
af þessu ber, það verður næst-
um því móðgandi. Alla vega
fær þetta svo á mann, að mað-
ur spyr sjálfan sig: Hvað hef-
ur komið fyrir!
Það er ósköp einfalt máL, að
hrópi einhver á hjálp, hang-
andi á hengibrún, gæti það
fcostað mann ómak að hlaupa
til og draga hann upp á brún-
ina. Það mundi ekki kosta
mann minnstu fyrirhöfn, iafn
vel ekki hreyfingu, að bara
þegja og standa kyrr þar til
náunginn hefur hrapað og
skræknum linnir. Hversu em-
falt, hvérsu frumstætt!
X
Þetta eru miklir glæpa- og
þvargtímar í pólitískum mál-
um, og stórir hiurir gerðust í
þeim löndum, sem ég hef djval-
izt í á einu og hálfu ári. Fyrst
í Portúgal, eftir um það bil
hálfs árs dvöl, að Salasar fell-
ur frá. Það var eins og ég hafi
komið þangað til að ráða
hann af dögum. Svo verð-
ur Þýzkalandsdvölin til að
Kiesinger dettur úr stóli og
við fcekur Brandt. Margir ótt-
uðust, að n ýnazistar mundu
vinna á, en það varð nú al-
deilis ekki. Ég sé heldur enga
ástæðu til að óttast Þjóðverja
á sama hátt og þjóðirnar hafa
gert. Þjóðverjar hafa sitt eig-
ið lag, og beztu nóturnar sem
þeir slá, hljóma fallega, eins og
vera ber. Það er bara um að
gera að efla skilning og treysta
vináttubönd við Þjóðverja, við
okkur, og hina, hvað sem þær
heita þessar þjóðir.
AHt um það gerast slSdr
hlutir ekki á íslandi í dag og
erum við þó villimenn, sem ég
var lengi að prísa hér í Þýzka-
landi, villimennskunnar vegna.
Þjóðverjar vita hvað þeir kjósa
stjórnmál þeirra eru ekki að-
hlátursefni, því þau eru ekki
firrt meiningu, en kannski
vegna þess að þeir eru ekki
villimenn?
Það er ekki nóg að vera villi
maður og hæla sér af því þeg-
ar villimennskan hefur sleppt
fram af sér beizlinu. Jafnvel
þótt landinn hafi nokkra dynti
villimenn'skunnar, svo sem þá
að svara ekki bréfum, þá er
jafnvel ekki hægt að brosa að
slíkum dyntum, ekki neipa
maður blefcki sjálfan sig því
meir og láist að sjá eðli þeirra
að þeir eru bara látalætisvilli-
mennska. Og það er í raun
og veru glæpur, því dyntir ættu
að vera heilagt mál. Þeir eru
ekki það margir í lífi nútím-
ans, að hann hafi efni á að
gera þá að einhverjum leiðinda
sníkjudýrum. Við þörfnumst
duttlunga allt hvað af tekur.
í raun og veru er lífinu ekki
lifandi án þess að kraumi og
sjóði af dyntum og músikölsk-
um undarlegheitum. En dynt-
ir okkar eru svo úr lagi færð-
ir, að manni stekkur ekki bros.
Gott og vel, Þjóðverjar eru
kannski þurrir af vísindalegri
skynsemi (borgarinn er í raun
og veru vísindalegur í hinum
daglegu háttum, hver athöfn
nokkurs konar lykill að lífinu)
og gatslitinni menningu. En
þeir standa þó langtum nær
framtíðinni. Dyrnar standa að
sjáLfisögðu opnar og við stönd-
um öLl á þröskuLdinum. Þjóð-
verjar munu ganga inn hvað
úr hverju, en við komumst ekki
fyrsta skrefið og verðum að
drattast langt á eftir þeim og
öðrum eins og vant er.
Nútíminn er kannski nokk-
uð þurr, kald-ur, ópersónuleg-
ur, en hann er sarnt sem áður
nútími. Hann leyfir ekkert
nema framtíð. Þjóðverjar eru
nær framtíðinni en við.
XI
Ég hef þegar skrifað sextán
vélritaðar síður og efcki komizt
að annarri niðurstöðu en
þeirri, að orð mín eru til einsk-
is. Mér hefur að minnsta kosti
ekki tekizt að sannfæra sjálf-
an mig um að ég hafi rétt fyr-
ir mér í einu eða neinu. Það,
hvernig maður lítur á menn
og borgir, fer að jafnaði eftir
persónulegum duttlungum í
það og það skiptið, svo að mað
ur talar langtum fremur um
sjálfan sig en það, sem maður
horfir á. Ég hefði auðvitað átt
að fara inn á einhverjar borg-
arskrifstofur og fá að líta á
reikninga, skýrslur og skjöl,
því þar felst aííur sannleikur-
inn. En sannleikurinn er bara
sá, að ég kann það efcki. Ég
veit jafnvel ekki, hvort ég
mundi svara nokkru, ef ein-
hver, sem betur er að sér um
Þjóðverja, yrði til að hneyksl-
ast. Líklega ekki. En ef eg
gerði það, mundi ég fúslega,
og af fullri sannfæringu, kom-
ast að allt annarri niðurstöðu
en áður, hafa á jafnrétitu eða
röngu að standa, því mér er
ljóst, að orð hafa ósköp litla
þýðingu, ef þau ætla sér að
segja eitthvað af viti um iif-
ið. Þess vegna skyldi enginn
taka hið minnsta mark á þess-
um orðum að því leyti sem
þau fella dóma. Það sem ég
hef sagt, er annað hvort sann-
leikur eða lygi, en hvort sem
heldur er, pá kemur það út á
eitt. Það skiptir bókstaflega
engu máli, sem maður segir, þvi
það er engan sannleika hægt
að skrá. Þegar allt kemur til
als, er pólitíkusinn hinn eini
sem segir sannleikann, og mátt
ur orða hans byggist fyrst og
fremst á því að hann er at-
orkumaður, en það þarf mikla
atorku til að flytja ræður (má
jafnveL reikna það í hestöfL-
um). Hann einn hefur efni á
því að tala. Hann er heldur
ekki einn á sama hátt og ve-
sæll greinarhöfundur eins og
ég, heldur hefur hann margs
með sér, og þeir flytja allir
sama mál, endurtaka orð sín
árum saman, án þess þau þynn
ist hið minnsta. Orð þeirra eru
kröftugur sannleikur. Þau
koma mönnum til að greiða at
kvœði, og atkvæði eru atkvæða
meiri en nokkur sannleikur, ef
þau eru ekki hinn eini sann-
leikur. Maður gengur þegj-
andi að einhverjum kassa og
kastar inn í hann miða. Þetta
er sannieikurinn. Maður þarf
ekki að segja aukatekið orð.
Jafnvel í einkalífinu er nóg
að segja Ha eða Jæja. Og hvað
þýðir fyrir mann að reyna að '
segja eitthvað eftir að hið póli-
tiska orð hefur verið sagt.
Ég hef ekkert að segja. Ég
pára þetta af þörf fyrir at- '
vinnu, hendur mínar finna '
vinnuþörfina og ráða varla við
sig fyrir atvinnuhasa. En samt
er þetta ekki nógu mikil at-
vinna. Þess vegna tekst mér
ekki einu sinni að búa til lyga-
sögur, nenni þvi ekki. Samt
mundu kannski nokkrar lyga-
sögur hafa orðið til að hressa
svo upp á greinina, að hún
yrði lesandi. Þó hefur það tek-
ið mig tvo daga að ganga frá
þessu, að því leyti göfugt,
minnir á atvinnu, og atvinnan
göfgar manninn, segja gömlu
mennirnir. Ég væri kominn til
Noregs, ef Norðmenn hefðu
þörf fyrir mig, þvi mig vant-"
ar tilfinnanlega atvinnu. Ef
þýðir eitthvað fyrir mig að
Ijúka við bók mína, skrifa ég ,.
bara næsta ár. Það er nógur
tíminn, segja gömlu mennirn-
ir, og það er satt, sem þeir
gömlu segja, maður er alLt sitt
líf að reka sig á vizku bless-
aðra gömlu mannanna. Ég
mundi sökkva mér í atvinnu-
lífið um leið og mér gæfist
tækifæri. En vonandi verður
lukkan með mér. Ef til vill
hækkar blý í verði um síðir,
ef til vill gefst manni kostur
á að vinna í kolanámum Græn
lands. Ég mundi vinna tólf til
sextán tíma á dag í von um .
að verða einhvern tíma sjálf-
stæður maður. Maður. Eða þá,
fiái ég ekki nema átta tíma •
vinnu á dag, setjast að í at-
vinnusfcúr fyrir fullt og allt, ef
Norðmenn eða Svíar geta ekki
notazt við mig. Maður skrifar
þá einhvern tíma seinna. Eða
hættir. Það er varla hægt að
kaila skriftir atvinnu. Að
minnsta kosti ekki skáldskap.
JÓLIN OG LJÓSIÐ
Kertaljósin eru fögur, en þau
geta einnig verið hættuleg. —
Foreldrar, leiðbeinið börnum
yðar um meðferð á óbyrgðu
Ijósi. Um leið og vér beinum
þessum tilmælum til yðar,
óskum vér yður öllum
GLEÐILEGRA JÓLA.
BRUNABÓTAFÉLAG ÍSLANDS
Laugavegi 103. Sími 24425
I
)