Tíminn - 24.12.1969, Blaðsíða 40

40
TÍMINN JÓLABLAÐ
G-einmundur heljarsikinn átti
ríki á Rogalandi, en þegar
Haraldur liifa hafði lagt und-
ir sig ríkið allt, sá hann sinn
kost vænstan að ráðast brott,
því hann fékk þar engar sæmd
ir.
Tók hann það ráð að leita til
íslands, sigldi skipi sínu inn
Breiðafjörð og lagðist við Ell-
iðaey. Spurði hann að fjörður-
inn væri fullbyggður að sunn-
an en lítið eða ekki vestra.
Héílt hann þá inn að Meðal-
fellsströnd og nam Iand frá
Fábeinsá að Kloíasteinum.
Ifann var hinn fyrsta vetur á
Búðardal en bjó síðan á Geir-
mundarstöðum undir Skarði.
Geirmundur var mikill höfð-
ingi og hafði rausnarbú fjöi-
mennt. Þótti honum því land-
nám sitt lítið um of, fór vest-
ur á Strandir, nam þar land
og setti upp fjögur bú. Eitt
þeirra fékk hann til varðveizlu
Atla þræili sínum og einnig
fjórtán þræla, er hann skyldi
hafa forráð fyrir.
Þegar Vébjörn Sygnakappi
braut skip sitt undir hömrum
þeim, er síðan heita Sygna-
bleif, bauð Atli honum vetur-
setu, ásamt systkinum og fylgd
arliði, bað hann þau engu
launa vistina, sagði Geirmund
eigi skorta mat.
Hella-Björn fór til íslands og
kom í Bjarnarfjörð með al-
skjölduðu skipi. Síðan var
hann Skjaldar-Björn kallaður.
Hann nam land frá Straum-
nesi til Dranga og í Skjalda-
bjarnarvik bjó hann, en átti
bú í Bjarnarnesi.
Geirólfur braut skip sibt við
Geirólfsgnúp. Hann bjó þar
síðan undir gnúpnum. Er ekki
ólíklegt að skáli hans hafi stað-
ið í Sigluvík.
Þorvaldur, faðir Eiríks
rauða, bess er fann Græníand,
nam Drangaland og Drangavík
til Enginess og bjó á Dröng-
um alla ævi.
Þrir synir Herröðs hvítaskýs
námu land á Ströndum. Ey-
vindur Eyvindarfjörð, Ófeigur
Ófeigsfjörð og Ingólfur Ing-
ólfsfjörð. Þeir bjuggu þar síð-
an.
Þannig eru fornar sagnir
skráðar um upphaf þeirrar
byggðar, sem síðan hélzt nær
óslitið fram yfir miðja þá öld,
er við lifum, en sú byggð er
nú ekki tengur tli.
Allt frá Bæjarhverfinu á
Snæfjallaströnd, landnámi Þór
ólfs fasthalda, til Ingólfsfjarð-
ar er nú aðeins eitt byggt
ból, heimkynni vitavarðarins á
Horni. Er jwí augljóst, að nú-
tímafólki, kvnslóð tæknimennl
aðrar aldar. sýnist ekki jatn
fýsilegt að hafa barna stað-
festu og forfeðrum og for-
mæðrum fyrir því nær hálfri
elleftu öld. En erfitt er að trúa
því. að þeir, sem komu þá nm
langvegu austan yfir haf, hafi
af ráðnum bug viljað dæma
sig og niðja sína til eymdar-
lífs á hala veraldar.
Ekki verður dregið í efa, að
ósnortin náttúra hefur um
margt boðið betri kosti til
lands og sjávar fyrstu byggj-
endum landsins, en þeir síðar
máttu við búa. En fullvíst er
þó, að enniþá eru útstrandir
ekki svo rúna - öllum nytjum
eða náLtúran naumgjöful, að
Fjöllin eru brött og torgeng.
þær orsakir einar hafi til þess
dugað, að fólkið braut áttbaga
böndin og lét byggðina auða
eftir standa.
Af fornum jarðalýsingum
má sjá, að þarna hafi verið
gagnsöm býli og hótt metin.
Fylgdu þeim margs konar
hlunnindi, t.d. eggver í eyjum
og björgum, silungur í ám og
lónum, selveiði, viðarreki og
góðir möguleikar til útræðis,
auk þess, sem þar voru einnig
grösug og víðlend engi. Á flest
um býlum austan Horns, sem
nú eru í eyði, var á fyrri hluta
aldarinnar rekinn myndar-
búskapur og sums staðar stór-
búskapur, þegar öll föng eru
til tínd.
A Hesteyri voru um skeið
miklar athafnir, meðan h.í.
Kveldúlfur haíði þar síldar-
stöð. Þá höfðu útvegsbændur í
Aðaivík, sérstaklega á Sæbóli
og Látrum, mikil umsvif og
gerðu 'sinn Mut góðan margt
ár.
Kirkjan á Hesteyri var byggð
af Norðmönnum 1899 og þjón-
að af prestum í Aðalvík eins og
um útkirkju væri að ræða. Þar
var séra Jónmundur Ilalldórs-
son síðast preslur.
Öll bygigðin austan Horns,
að Geirólfsgnúp, tilheyrði
Grunnavíkurprestakalli og eru
um það fornar heimildir, að
kirkja hafi staðið í Kirkjubóli
í Reykjarfirði — annexía frá
Stað — þá voru einnig bæna-
hús í Bolungarvík og Furu-
firði. Bænahúsið þar endur-
byggt 1899 og skyldi sóknar-
presturinn fllytja þar tíðir tvisv
ar á ári.
Um Furufjörð er sagt, að
hann sé ágætis bújörð, dalur-
inn fagur, breiður og grösug-
ur, enda var þar jafnan fjöl-
býli. í Jarðabók Árna Magnús-
sonar og Páls Vídalín, segir,
að þar sé „óbærilegur troðn-
ingur og kostnaður af gest-
bvæmd þeirra, er úr Jökul-
fjörðum koma þangað með
hesta eftir viði vetur og sum-
ar og verða þar að dvelja með-
an trén eru löguð á hestana“
Þessu mun jafnan hafa ver-
ið svona farið meðan byggð
hélzt í Furufirði, að bændur
komu vestan yfir Skorarheiði
og sóttu trjávið til Stranda-
manna. Þá mun einnig hafa
átt sér stað, að bændur vestan
frá Djúpi fóru austur um Jök-
ul og sóttu rekavið að Dröng-
um.
Þær fornu heimildir, sem
greina frá búsetu manna og
lífsháttum á Ströndum bæði
austan og vestan, telja að ó-
blíð veðrátta hafi þrengt mest
kosti fólksins. Þokur og regn
á sumrin, svo hey urðu ekki
þurrkuð, og ísalög á vetrum
og fram eftir vori, svo ekki
varð komizt til miða og jarð-
bönn og gróðurleysi stefndi bú
stofni í voða.
Þessu lögmáli hnattstöðunn-
ar hefur byggðin orðið að lúta
á öllum öldum og fólkið að búa
sig undir að mæta þeim erfið-
leikum, eftir því sem það á
hverjum tíma hafði tök á. Og
ekki er eðlilegt að álykta, að
maður tæknialdarinnar hafi til
þess lakari skilyrði að bregð-
ast við og forða áföllum, en
hinir, sem fyrr voru á ferð.
Þótt Mt árferði kreppti mjög
kjör fólks fyrr á tímum og
geri, að því er virðist, ennþá,
flutti hafísinn stundum tiappa-
feng á fjörur útskagabúanna
Árið 1817, lá hafís með öll-
um Ströndum austan Ilorns og
ve?ían' ^a kom inn á Aðalvík
grúi af vöðuselskópum, svo fyllt
ur var hver báturinn eftir ann-
an. Og árið 1837 komu þar á
land ellefu stórhveii undan
hafís.
Árið 1876, kom Þorvaldur
Thóroddsen inn á Aðalvík með
danska eftirlitsskipinu Fyllu,
hafði það hrakizt þangað und-
an ís. Hann getur þess, að
meðan þeir lágu inn á víkinni.
þrjá daga, kafi verið dreginn
þar óþrjótandi fiskur, þorskur,
ýsa og lúða. Getur hann þess
sérstaklega, að veiðzt hafi 80
punda lúða á þrítugu dýpi.
Enda þótt oft vœri hart í
ári á 19. öld, verður ekki séð,
að lífisb j argar vegir Stranda-
manna hafi verið lakari en í
öðrum byggðarflöaum. Árið
1838 ganga til dæmis tuttugu
róðrarskip frá Gjögri.
Þegar Þorvaldur Thór-
oddssen fór um Strandir árið
1886 og með honum Ögmund-
ur Sigurðsson, síðar skóla-
stjóri í Hafnarfirði, var mjöig
illviðrasamt sumar, enda virð-
ist honurn ekki greiðar götur
þar um byggð, né mildur út-
hafsandinn, sem inn yifir land
ið blœs. Og án þess þó að
draga á nokkurn hátt í efa,
sannleiksgildi þeirra sagna, er
hann síðar skráir um lands-
hætti þar og lífsbjargarvegi,
gæti maður þó látið sér koma
til huigar, að nokkru mildara
hefði verið með farið, ef glað-
ir sunnan vindar hefðu leikið
um ibyggðina og sófl Ijömað yf-
ir hafi.
Það var víðar en á Strönd-
um, sem óruddir og fáfarnir
götutroðningar urðu ógneiðfær
ir eftir langvarandi regnveð-
ur í byggð og krapahríð á fjöll
um, ekbi sízt þar sem leiðin
liggur um brattar skriður og
grýtt fjallaskörð. Ekki verður
þó sagt annað, en landið þar
norður frá eigi tiil nokkra
mýikt, þar sem eitt burðar-
hross þeirra flélaga hrasar í
Barðsvíkursbörðum og tek-
ur marg^r veltur og boflilsteyp-
itr því nær niður á jafnsléttu
án þess að saka að öðru en
því, að af sprettur reiðingur og
baggarnir losna.
Um búskap í Bjarnarnesi
norður undan Homi, seg-
ir^ Þorvaldiir: „Á Bjarnamesi
býr Jón bóndi Guðmundssoin,
sá eini, sem heldur fróttablliað
á norðurströndum. Fól&ið
á Bjarnarnesi lifír einuagis á
sjávarafla, káili (sennilega
.skarfabáli), fjallagrösuim og
fugilatekju í Hornbjangi“. Um
annan bónda, Guðanund Óllafs-
son í Smiðjuyík, getur hann
þess, að hann sé í Þjóðvinafé-
laginu. Að öðru leyti lætur
hann flítið yfír bókakosti heim-
ilanna eða möguleikum fófks-
ins til samskipta við umheim-
inn, enda hefur einangrun sem
afleiðing erfiðra samgöngu-
hátta, verið Mutskipti út-
strandahúans um afllar aidir.
Þessir annmarkar byggðar-
innar munu þó fyrst hafa orð-
íð fólkinu fiyllilega Ijósir.' þeg-
ar læknaþjónusta barst ís-
lendingum og Strandamenn
urðu 'þar öðrfumi afskipítari.
f miðborginni í Reykjaivík
eru búsettir fcveir rosknir
menn úr hópi þeirra síðustu
sem yfirgáfu byggð sína á
Hornströndum. Sigurður Finn
bogason frá Sæbóli í Aðaiivík
og Sumariiði Betúelsson frá
Höfn í Hornavík.
Sigurður átti heima á Sæ-
bóli í 54 ár og áður höfðu þar
búið foreldrar hans, Finnbogi
Finnbjörnssón og Hansína
Bæringsaóttir. Þau undu þar
vel hag sínum og börn þeirra
liðu ekki skort.
Engin haíði orð á. því eða
taidi, ti-1 tíðinda, þótt nobkuð
þyrfti á sig að leggja til þess að
ná lífsbjörginni. Fjöllin eru
brött og torgeng og brimlend-
ing víða viðsjál þeim er sjó
sækja. En þessum kosti varð
fólkið að sæta. Það þckkti ekki
annan betri sér til handa. í
byggðinni voru sterkar og ó-
slitnar taugar át.thagatryggðar
og ættarerfða.
Þeir voru engir stórbændur
Sæbólsmenn. Fimmtán til tutt
ugu kindur, ain til tvær kýr