Morgunblaðið - 17.04.2004, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. APRÍL 2004 37
jóðanna.
rður Ís-
arsam-
starfs-
ð leitað
ríku, en á
rá ýms-
starfs-
kisráðu-
inheldur
g Jarð-
di eflist
ar, auk
þjóðanna,
Barna-
og Þró-
viði á sviði
mvinnu
óði í
við sér-
róun-
m tengj-
m í
ga hvernig
það í
érfræð-
Eins
ar og sam-
unarríkj-
é-
m
rn-
Íslend-
inga. Ótal tækifæri blasa við, hvarvetna bíða verkefni og
íbúar þróunarlandanna þurfa á slíkri samvinnu að halda.
En sú samvinna verður fyrst og fremst að vera á for-
sendum samstarfslandsins. Í gegnum tíðina hefur eitt
helsta vandamál þróunaraðstoðar verið að aðstoðin er
veitt á forsendum stuðningslandsins og fyrir vikið skap-
ast ekki sá vilji sem til þarf til að tryggja langvarandi ár-
angur. Þróunaraðstoð Íslands er unnin á forsendum
okkar samstarfslanda sem skapar traust og stuðlar að
bættum árangri.
En traustið dugar því miður ekki til eitt og sér, ekki
heldur þótt fjármunir liggi til grundvallar. Friður er
auðvitað ein forsenda þróunarsamvinnu en sjúkdómar
og örbirgð geta dregið verulega úr árangri af slíku
starfi.
Í mörgum ríkjum sunnanverðrar Afríku vofa afleið-
ingar eyðnifaraldurs yfir öllu lífi. Í þorpi eftir þorp eru
einungis börn og gamalmenni – heilu kynslóðirnar hafa
orðið eyðni að bráð og heimsókn á barnaheimili fyrir
munaðarlaus börn í Afríku líður manni aldrei úr minni.
Aldrei.
Það er slæm tilhugsun að þetta þarf ekki að vera
svona og þetta á auðvitað ekki að vera svona. Með bættu
aðgengi að lyfjum og forvörnum gætu sjúkir alið önn
fyrir börnum sínum og færri sýkst. Eðlilegt er að Ísland
verji meira fé til þessa málaflokks og til þess verður ekki
síst litið í stefnumótun um þróunarsamvinnu Íslendinga
sem í hönd fer á næstunni.
Með henni gefst okkur Íslendingum tækifæri til þess
að sýna fram á að undanförnum árum og áratugum höf-
um við ekki aðeins komist frá örbirgð til allsnægta, held-
ur einnig og um leið til aukins þroska. Og þá er ekki til
lítils unnið.
til þróunarsamvinnu
Höfundur er formaður stjórnar Þróunarsamvinnustofnunar
Íslands og aðstoðarmaður utanríkisráðherra.
hafi
m-
æri
erk-
na
Þróunarsamvinna í Mósambík. Heimamenn grafa brunn fyrir fé frá Hjálparstarfi kirkjunnar.
prósenta eignarhlut og sterkar raddir voru um
að ganga lengra. Þannig sagði í nefndaráliti
efnahags og viðskiptanefndar sem ég var þá for-
maður fyrir:
„Ákvæði um yfirtökuskyldu aðila sem eignast
ráðandi hlut í hlutafélagi hefur einnig verið mjög
til umræðu. Hafa margir talið nauðsynlegt að
lækka það hlutfall atkvæðisréttar sem leiðir til
yfirtökuskyldu. Ljóst er að hluthafar eru í flest-
um tilvikum komnir með ráðandi hlut áður en
skylda til yfirtökutilboðs stofnast samkvæmt
gildandi reglum. Með lægra hlutfalli atkvæðis-
réttar sem leiðir til yfirtökuskyldu eru hagsmun-
ir hluthafa í yfirteknu félagi betur tryggðir. Þá
er talið að lækkun hlutfallsins leiði til skilvirkari
hlutabréfamarkaðar. Nefndin leggur af þessum
sökum til að hlutfallið verði lækkað niður í 40%.
Ljóst er að slíkt atkvæðamagn gerir hluthöfum í
flestum tilvikum kleift að hafa ráðandi áhrif á
stjórnun félaga. Jafnvel má leiða að því líkur að
ráðandi áhrif skapist oftast við enn lægra hlutfall
atkvæðisréttar. Ekki er gengið lengra í lækkun
hlutfallsins að þessu sinni en nefndin telur engu
síður ástæðu til að taka það til gaumgæfilegrar
skoðunar hvort rétt sé að lækka það enn meira.“
Gagnkvæmt traust
Það er því alveg ljóst í hvaða átt löggjafinn
hefur viljað ganga. Þróunin hefur verið merkj-
anleg og skýr. Um það hefur verið prýðileg sátt.
Fulltrúar allra þingflokka sem áttu sæti í efna-
hags- og viðskiptanefnd Alþingis skrifuðu undir
fyrrgreindan texta.
Það var því að vonum að við þingmenn úr öll-
um þingflokkum á Alþingi sammæltumst um tvö
frumvörp þar sem enn er gerð tilraun til þess að
styrkja stöðu minni hluthafa. Þetta er í samræmi
við þann þingvilja sem birst hefur ítrekað á Al-
þingi og hér hefur verið í nokkru rakin.
Enginn vafi er á því að mjög mikilvægt er að
hér á landi verði áfram starfandi öflugur hluta-
bréfamarkaður. Ein forsenda þess er að almenn-
ingur telji sér óhætt að festa hluta ævisparnaðar
síns í hlutabréfum. Til þess að svo megi verða
þarf fólk að vera visst um að það geti treyst leik-
reglunum og að þær séu skjól hinum almenna
hluthafa. Að fólk sem fjárfesti í hlutabréfum
upplifi sig ekki sem lítið síli í hákarlatjörninni.
Forsenda þess er að leikreglur séu skýrar,
verndi minni hluthafana, án þess að þær komi í
veg fyrir eðlilega þátttöku öflugra fjárfesta; fag-
fjárfestanna sem við höfum líka verið að setja lög
um. Þannig er líklegt að fleiri gerist hluthafar í
íslensku atvinnulífi og hlutabréfamarkaðurinn
verði lifandi og fái aðhald frá smáum hluthöfum
sem og hinum stærri.
Leið til að jafna og bæta lífskjör
Á þessu máli er líka önnur hlið, sem vænt-
anlega er umdeildari pólitískt. Það er sú rök-
semd að virk þátttaka almennings í hlutabréfa-
kaupum geti líka verið aðferð við að jafna kjör og
gefa almenningi ríkari þátt í hagnaði fyrirtækj-
anna. Á það hefur verið bent að margar tilraunir
til þess að jafna lífskjör með kjarasamningum,
skattalegum aðgerðum og félagslegum úrræðum
hafi runnið út í sandinn. Með því að almenningur
eigi hlut í fyrirtækjum njóti hann ábatans ef vel
gengur og eigi þess kost að auka eigur sínar. Um
slíkt verður þó tómt mál um að tala, nema fólk
telji sér óhætt að fjárfesta í fyrirtækjum. Þess
vegna þarf löggjafinn að búa til þær aðstæður að
fólk telji sér það óhætt. Löggjöf sem styrkir rétt
lítilla hluthafa enn frekar frá því sem nú er, leiðir
til slíks og er því ein mikilvægasta forsenda þess
að almenningur í þessu landi verði til frambúðar
reiðubúinn að festa fé sitt í atvinnurekstri. Ein-
mitt um þessar mundir er þörfin knýjandi.
Fréttir berast af óvenjulágu sparnaðarhlutfalli
almennings og því þarf að snúa við.
Þverpólitísk samstaða
Mikil þverpólitísk samstaða á Alþingi vekur
þær vonir að með lagasetningu verði staða hins
almenna hluthafa styrkt enn frekar en nú er. Í
þá átt hefur þróunin verið hingað til. Við vitum
að fullt tilefni er til frekari aðgerða. Þess vegna
meðal annars fluttum við sexmenningar, úr öll-
um stjórnmálaflokkum, á dögunum frumvörp
sem lúta að þessu. Góðar viðtökur almennings og
fjölmiðla, svo sem leiðari Morgunblaðsins er gott
dæmi um, eru sannarlega uppörvandi og sýna að
mikill vilji er til þess að löggjafinn bregðist við
og sýni hug sinn til málsins.
ur verndi minni hluthafa
Morgunblaðið/Þorkell
ndur segir að leikreglur verði að vera skýrar og vernda minni hluthafa.
Höfundur er formaður þingflokks Sjálfstæðisflokksins.
’Löggjöf sem styrkir rétt lít-illa hluthafa enn frekar frá
því sem nú er … er því ein
mikilvægasta forsenda þess
að almenningur í þessu landi
verði til frambúðar reiðubú-
inn að festa fé sitt í atvinnu-
rekstri. ‘
M
ikil er skömm Ís-
lands um þessar
mundir. Rík-
isstjórn lands
okkar hefur gert
Íslendinga ábyrga fyrir þeim
hörmungum sem yfir Írak ganga
í kjölfar árásarstríðs Bandaríkj-
anna og Breta. Innrásin var
ólöglegt athæfi að alþjóðalögum,
gerð í trássi við Sameinuðu þjóð-
irnar. Æðstu ráðamenn lands
okkar, formenn Sjálfstæðisflokks
og Framsóknarflokks, gerðu Ís-
land hins vegar að ábekingi að
innrásinni með því að lýsa yfir
fyrirvaralausu fylgi við hana. Um
leið gerðu þeir Ísland og Íslend-
inga samábyrga með innrás-
arríkjunum og afleiðingum her-
námsins. Þau óhæfuverk sem
hernámsliðið vinnur í Írak dag
hvern eru þannig á ábyrgð Ís-
lendinga sem þjóðar og breytir
þá engu að íslenska ríkisstjórnin
hafði ekki tök á að senda herlið á
vettvang.
Þúsundir óbreyttra írakskra
borgara liggja í valnum, þjóð-
argersemar hafa verið eyðilagð-
ar, ránshendi farið um söfn og
heimsminjum aftan úr forneskju
tortímt. Helstu náttúruaauðlindir
Íraka eru bakgrunnur þessarar
herfarar, sem knúin er fram af
stærstu olíuhringum Bandaríkj-
anna sem nú hafa undirtökin í
stjórnkerfi þessa heimsveldis
með Dick Cheney varaforseta
sem ódulbúinn fulltrúa sinn.
Í páskavikunni murkuðu
bandarískar hersveitir lífið úr
700 manns í Fallujah, að meiri-
hluta til konur og börn að því
virtar fréttastofur staðhæfa. Al-
þjóðleg mannréttindasamtök með
höfuðstöðvar vestanhafs hafa
krafist rannsóknar á þessum at-
burðum en tala fyrir daufum
eyrum. Æ fleiri spyrja sig hvar
upphafs þeirra hryðjuverkaógna
sem nú eru helsta umræðuefni á
Vesturlöndum sé að leita og
hverjir falli undir hugtakið
hryðjuverkamenn. Eru þeir sem
ráða yfir herjum og ráðast á
önnur þjóðríki í trássi við
alþjóðalög þar undan-
skildir? Og hver er hlutur
þeirra ríkja og valdsmanna
sem veita Bandaríkjunum
og Bretum stuðning til
óhæfuverkanna?
Undirrót þess ástands
sem nú ríkir í alþjóða-
málum og tengt er hryðjuverkum
liggur á Vesturlöndum. Á meðan
menn ekki horfast í augu við það
á ástandið aðeins eftir að versna.
Þeir sem ráku Palestínumenn af
landi sínu fyrir rösklega hálfri
öld og halda heilli þjóð fyrir
botni Miðjarðarhafs í herkví eiga
stóran hlut að máli, einnig við Ís-
lendingar. Það er skelfilegt til
þess að vita að á sama tíma og
forseti Bandaríkjanna slær ein-
hliða striki hugmyndir um frið-
arferli milli Ísraels og Palestínu
skuli íslenskir ráðamenn hjúfra
sig fastar en nokkru sinni fyrr
upp að valdsmönnunum í Wash-
ington.
Ábyrgð Íslands og
hryðjuverkaógnin
Eftir Hjörleif Guttormsson
’ Undirrót þess ástandssem nú ríkir í alþjóða-
málum og tengt er
hryðjuverkum liggur á
Vesturlöndum. ‘
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður og ráðherra.