Pressan - 08.12.1988, Qupperneq 21

Fimmtudagur 8. desember 1988
21
sjúkdómar og fólk
Eintal reykingamanns
Alvarlegt heilbrigðis-
vandamál
Reykingar eru eitthvert alvarleg-
asta heilbrigðisvandamálið í vestur-
heimi. Árlega deyr fjöldi karla og
kvenna hérlendis vegna reykinga úr
krabbameini, lungnasjúkdómum
eða hjarta- og æðasjúkdómum.
Lífslíkur reykingafólks eru minni
en annarra: Þannig er fullyrt að
hver sígaretta sem reykt er stytti líf-
ið um u.þ.b. 5 minútur. Það er hægt.
að rekja fjölda sjúkdóma beint til
reykinga; lungnakrabba, krabba-
mein í barka og vörum og munni,
hjarta- og æðasjúkdóma og krans-
æðastíflu, svo og mikinn fjölda
lungnasjúkdóma; bronkítis,
lungnaþan og endurteknar sýking-
ar. Því miður láta margir læknar sig
þetta litlu varða. Sumir reykja sjálf-
ir og eru því algjörlega úr leik þegar
ráða á fólki heilt í þessum efnum.
Aðrir læknar virðast telja, að fyrir-
byggjandi læknisfræði sé á herðum
einhverra annarra og veigra sér því
við að taka á því alvarlega máli sem
reykingarnar eru. Þeir gefa því
óhikað fúkalyf og astmalyf við
fylgikvillum reykinganna, án þess
að ræða það við sjúklinginn að
hann verði að hætta reykingum ef
hann ætlar sér að fá einhverja
heilsu. En stundum getur verið erf-
itt að ræða við reykingafólk um
reykingar.
Tveggja pakka maður
Ingi B. var einn af þessum dæmi-
gerðu stórreykingamönnum. Hann
vann vaktavinnu, bjó í blokkar-
íbúð, tveggja barna faðir á miðjum
aldri. Hann kom stundum á stof-
una til mín vegna bronkítis og hósta
og streitueinkenna. Ingi var riðvax-
inn maður, frekar þéttholda, með
gula fingur af reykingum. Hann var
þrjóskan uppmáluð. — Mér finnst
gott að reykja og reykingarnar eru
að mínu viti skaðlausar fyrir mig,
ég hósta vegna þess að ég er með
ÓTTAR
GUÐMUNDSSON
LÆKNIR
kvef, og hvað með það? Þið lækn-
arnir kennið bara reykingunum um
allt sem þið getið ekki læknað eða
vitið ekki af hverju stafar. Við reyk-
ingamenn erum ofsóttir af ykkur
sem ekki reykið, og hafðu það. Þið
setjið upp öll þessi skilti sem segja
að reykingar séu bannaðar og eruð
með þetta endalausa röfl um að þið
fáið svo og svo mikinn reyk í ykkur
frá okkur sem reykjum. Ef þið þol-
ið svona illa reyk, af hverju i and-
skotanum hættiði bara ekki að
anda?
Hvað vœri lífið án reyks?
Ingi var nú orðinn heitur af vand-
lætingu. Hann hóstaði nokkrum
sinnum, ræskti sig síðan og sagði:
Nei, hvað væri lífið án 30—40 síg-
arettna á dag? Lífið er svo djöfull
leiðinlegt, að maður verður eigin-
lega að lífga upp á það með sígarett-
um. Hvað finnst þér eiginlega um
íslenska sjónvarpið, finnst þér það
skemmtilegt? Tómir helvítis sænsk-
ir vandamálaþættir og náttúrulífs-
viðundur frá Bretlandi. Er virkilega
hægt að ætlast til þess að maður
sitji og horfi á þessi skipulögðu
leiðindi kvöld eftir kvöld án þess að
fá sér reyk? Síðan er allur þessi
áróður, hversu dýrt það er að
reykja. Einu sinni hitti ég einhvern
andreykingapostula eins og þig og
hann tók fram litla reiknistokkinn
sinn og sagði: Þú ert búinn að
reykja í 25 ár. — Já, sagði ég. — Ef
þú hefðir aldrei reykt og alltaf lagt
peningana fyrir ættirðu núna ein-
býlishús og 2 BMW-bíla. — Jæja,
sagði ég þá, reykir þú? — Nei, sagði
Annad kvöld, föstudagskvöld, koma Bubbi og Megas fram
í Tunglinu. Þetta er ekki hugsað sem tónleikar heldur lidur i
beinni útsendingu á Stöð 2. Meistararnir koma aðeins tveir
fram að þessu sinni en þ. 15. desember verða útgáfutónieikar
þeirra i tengslum við útkomu breiðskifunnar Blárra drauma.
Þeir tónleikar verða á Hótel íslandi.
í kvöld, fimmtudagskvöld, heldur Hörður Torfason trúba■
dortónleika á Hótel Borg. Um daginn kom út tvöfalt albúm
með lögum Harðar sem ber heitið Rauói þráóurinn. Borgin
verður opnuð kl. 21.00 og miðaverð er 600 kr.
GHÁ
hann stoltur. — Att þú einbýlishús
og 2 BMW-bíla? Hann varð þögull,
eins og ég hefði stungið upp í hann
tappa.
Skattar og gjöld
— Svo verðurðu að athuga, að
við reykingamenn borgum alveg
ógrynni af peningum til ríkisins í
tóbaksskatt og tolla og allan djöful-
inn. Hvað yrði um allan opinbera
geirann ef við hættum að reykja,
kannski sumir fengju ekkert kaup
og opinberir starfsmenn yrðu enn
verr launaðir en nú? Þá yrði að fara
að drýgja tekjur fleiri en dómara
hæstaréttar með einni og einni
flösku af sterku. Svo allt þetta hel-
vítis kjaftæði um lífslikur og sjúk-
dóma. Ég þekki kall sem hefur
reykt í 45 ár og er í dag 86 ára gamall
og hann lifir enn. Eða allt bullið um
úthaldsleysi reykingamanna. Ég fer
allra minna ferða og ekkert mál, um
daginn gekk ég t.d. 400 metra í ein-
um rykk án þess að stansa. Ég gct
meira að segja gengið upp stiga og
reykt á meðan eins og ekkert sé. Það
þarf sæniilegt úthald aðgeta hóstað
svona mikið eins og ég geri, enda er
égalltaf með kvef, en það erekki út
af reykingum. Eða allir þessir vesal-
ingar sem hafa reynt að hætta og ég
þekki. Þeir fara að éta og éta og
verða feitir eins og Ameríkanarnir
uppi á velli. Svo eruð þið alltaf að
segja að maður verði frískur og lifi
lengur ef maður hættir. Einn vinur
minn hætti að reykja og veistu hvað
gerðist? Þegar hann var búinn að
vera hættur í 3 vikur lenti hann í bíl-
slysi og dó. Ekki hafði hann mikið
upp úr því að hætta, maðurinn sá.
Ingi hóstaði nú nokkrum sinnum
og tók sér síðan málhvíld. — Ann-
ars reyndi ég einu sinni að hætta að
reykja og það var engin kúnst. Ég
var orðinn svo þreyttur á öllu röfl-
inu um veikindi, úthaldsleysi og
peningaeyðslu ég ákvað bara að
hætta. Eftir 4 klukkutíma uppgötv-
aði ég að þetta var allt til einskis og
bölvað rugl, svo ég byrjaði aftur.
En þetta sannaði fyrir mér að ég gel
hætt hvenær sem ég vil. Við horl'ð-
umst í augu nokkrar mínútur og
Ingi brosti. — Þú vcrður að gefa
mér eitthvað við þessu kvefi og
hættu nú að tala um reykingar.
85% vilja hœtta
að reykja
Eins og sjá má á þessari orðræðu
er Ingi í sótsvartri afneitun á skað-
semi reykinganna og neitar að horl'-
ast í augu viðskaðsemi þeirra. Þetta
er rnjög venjulegt fyrir marga sem
eru í svipaðri stöðu. Þannig geta
alkóhólistar haldið endalausar
ræður um nytsemi alkóhóls og rétt-
lætt drykkjuskap fyrir sjálfum sér
út í það óendanlega. En hver einasti
læknir verður að vera meðvitaður
um það, að 85% þeirra sem reykja
vilja hætta og þurfa hjálp til þess.
Ef einhver ætlar að hætta verður
liann að sjá einhvern tilgang með
þvi. Nikótín er ákaflega sterkt eitur
og vanabindingin er mikil. Þegar
hætt er að reykja þarl' að skipu-
leggja það vel andlega og líkam-
Iega. Mín reynsla er sú að besla ráð-
ið sé að gefa reykingafólki nikótín-
tyggjó meðan það er að komast yfir
verstu fráhvarfseinkenni, Nicor-
clle. Það cr hægt að láta al' reyk-
ingum, en til þess þarl' ákveðinn
vilja og trú á sjállan sig. Árangur-
inn lætur ekki á sér standa og flest-
um skaðlegum áhrifum reyking-
anna má snúa við ef hætt er. Þannig
aukast lifslíkurnar aftur og hættan
á alvarlegum æða- og hjartasjúk-
dómum og lungnakrabba minnkar
verulega. Við Ingi kvöddumst og
hann tók upp sígarettupakkann í
dyrunum og lékk sér reyk. — Þú
getur ekki læknað allan heintinn,
sagði ég spekingslega við sjálfan
mig, sumt er ekki á þínu valdi.
bækur
Einlæg — og furðu áleitin
Titill: Mín káta angisi
Höfundur: Guðmundur Andri
Thorsson
Útg.: Mál og menning 1988
Guðmundur Andri Thorsson
nýtur þess bæði og geldur að les-
andi fyrstu skáldsögu hans væntir
ósjálfrátt mikils af honum, þótt
skriftir hans til þessa séu ekki mikl-
ar að vöxtum. Þess vegna verð ég að
viðurkenna að smáhrollur fór um
mig þegar ég las fyrstu síðurnar í
bókinni: M in káta angist. Æi, nei,
ekki enn ein bókin um lífsreynslu
drengja á aldrinum sjö til tuttugu
og sjö, var fyrsta fordómafulla við-
bragðið sem ég tók. Það næsta: Og
frásögnin með yfirlætisblæ unga
menntamannsins sem fyrirlítur
bólugrafna stráka og kennslukon-
ur.
En ótti minn reyndist ástæðu-
laus. Vissulega er sögumaður Guð-
mundar Andra, „Ég“, drengur á
aldrinum sjö til tuttugu og sjö. En
honum tekst, eins og reyndar flest-
um fyrirrennurum sínum sem fjalla
um sama efni, að vinna úr efniviðn-
um á nýjan hátt og að rnörgu leyti
óvæntan, þrátt fyrir látleysi frá-
sagnarinnar. Og þetta með yfirlæt-
ið, ekki til baga og hverfur með öllu
þegar líður á söguna. Sjálfsháðið
sem á að réttlæta yfirlætisfullar lýs-
ingar gerir það meira að segja að
hluta.
Ég nenni ekki að tíunda í smá-
atriðum hvers vegna mér finnst efni
og viðhorf höfundar skipta meira
máli en frásagnartæknin og frá-
sagnaraðferðin. Best að afgreiða
það með einni setningu: Formið
skiptir ekki meginmáli, né einstök
stílbrögð og aðferð, svoframarlega
sem allt þetla uppfyllir lágmarks-
kröfur. Þessar lágmarkskröfur
■ verður hver að setja fyrir sig, aðeins
örfáar nýjar íslenskar skáldsögur
hafa uppfyllt þær á undanförnum
árum, í allri nýju gróskunni t ís-
lenskum skáldsögum. Bók Guð-
mundar Andra gerir það.
Þá eru það efnið, innihaldið og
viðhorfin. Þar finnst mér styrkur
Guðmundar Andra mestur. Frá-
sögn sem fjallar nánast um ekki
neitt: strákur fer í skóla, er ástfang-
inn, sæll, sorgbitinn, er með nógu
mikilli undiröldu til að hræra les-
andann og hrífa. Atburðir utan
meginefnisins, jafnvel dauðsföll og
niðurlæging vinar, renna áfram
samhliða aðalefninu án þess að
trufla það. Andrúmsloftið í sög-
unni minnir mig svolítið á Alfrúnu
Gunnlaugsdóttur, þótt aðferð
hennar sé ólík þeirri næstum of lát-
lausu mynd sem Guðmundur Andri
dregur upp.
Styrkur bókar Guðmundar
Andra felst i að geta miðlað sinni
kátu angist af nógu miklum þunga
til að hreyfa við lesanda, án þess að
hverfa frá næstum nöturlegri ein-
feldni, sem bæði birtist i frásögn-
inni og myndinni sem höfundur
dregur upp af söguhetju sinni. Veik-
leiki kannski helstur að nokkur skil
eru í frásögninni frarnan til og sú
einlægni og mátulegi sálarháski
sem einkenna bókina mestalla
mættu að mínu mati gjarnan vera
komin fram áður en maður setur sig
í fordómastellingarnar. Sé þetta
stílbragð er það varla nógu mark-
visst.
Þessa bók á ég áreiðanlega eftir
að lesa oftar. ■
Anna Ólafsdóttir Björnsson