Pressan - 08.12.1988, Side 26

26
Fimmtudagur 8. desember 1988
er jafnstór
n œringarþörfin n i
Danski rithöfundurinn
VITA ANDERSEN
í viðtali við PRESSUNA
„Þegar á leið var ég orðin svo föst í sögunni að mér fannst ég alltaf
vera að mæta einhverju i fari persónanna í vegfarendunum úti á '
götu — handahreyfingu, nefi, göngulagi, alls konar smáatriðum."
Pressumynd/Magnús Reynir.
VITA ANDERSEN kom til íslands fyrir sex árum þegar
verið var að sýna leikrit hennar Elskaðu mig og verk
hennar I klóm öryggisins og Haltu kjafti og vertu sœt
höfðu komið hér út og margir voru að lesa þau og lána
hver öðrum bækurnar. í fyrra kom út í Danmörku fyrsta
skáldsaga hennar, Hvora höndina viltu, sem er jólabók
hér í ár og Vita kom aftur til íslands í nokkra daga í til-
efni útkomu hennar. Aðspurð segir Vita að Hvora hönd-
ina viltu sé ástarsaga. „Það er ekki rauð ástarsaga þar
sem allir finna alla í lokin og vonda fólkið fer í fangelsi.
Það er ástarsaga barns og móður, föður og barns. Sam-
band foreldranna og barns þeirra er alltaf ástarsam-
band,“ segir Vita.
Sagan fjallar um níu ára stelpu,
Önnu, einkabarn hjóna sem elska
ekki hvort annað og eiginlega
þola ekki hvort annað. Pabbinn
vill ala barnið upp í festu og regl-
um, borða á réttum tíma, eina
heita máltíð á dag o.s.frv. Mamm-
an liggur í himnasæng og lætur
sig dreyma. Dag einn hverfur
mamman og barnið Anna leggur
af stað í leit að henni.
Sagan gerist jafnt í hugum sem
á götum og í herbergjum. Þar er
barnshugur með nornum og
galdrasteinum og öllum þeim ráð-
um sem barn finnur upp á til að
fá athygli og ást. Þar er bíðandi
kona og hugur hennar sem fyllist
og tæmist á víxl af vellystingum
tilfinninganna. Og svo er pabbinn
sem kann ekki að hegða sér í hug-
arveislum konu sinnar, skilur ekki
himnasængurþörf né fína kjóla
og þekkir aðeins óbreytt líf.
EINMANA BÖRN
Vita segir: „Bernskan getur ver-
ið einmanalegasti tíminn í lífi
manns og það er vont að vera ein-
mana barn. Börn verða að vera
elskuð mikið og börn eiga að hafa
möguleika á að efska. Hæfileikinn
— og þörfin — til að þykja vænt
um aðra, það byrjar allt þegar
maður er barn. Og það er hæfi-
leiki að geta þótt vænt um mann-
eskju. Ég vona að hann sé með-
fæddur, í öllu fólki.
í hugum okkar látum við ástar-
sögur okkar gjarnan byrja á ungl-
ingsárunum eða um tvítugt. En
fái maður ekki tækifæri á að sýna
væntumþykju sína og fá væntum-
þykju, elska og vera elskaður
strax og maður er barn, trúi ég
ekki að framhaldsástarsögurnar
verði glaðlegar.
Ég held að það sé algengt að
börn séu einmana. Það er alltaf
hægt að skutlast með börn, láta
þau bíða eftir manni endalaust.
Við tökum tillit til fullorðins fólks
af því við erum svo kurteis, en
það er alltaf hægt að sleppa því
að taka tillit til barna og segja
bara: Á morgun, það er ekki hægt
fyrr en á morgun. Og börn verða
að láta sér allt lynda, beygja sig
undir allt og bíða, þangað til á
morgun. Ég vil ekki að börnin
mín þurfi að beita alls konar til-
tækjum svo ég taki eftir þeim, og
börn, eins og allt fólk, ganga sí-
fellt lengra til að ná í þá athygli
sem þau þurfa. Og í athyglisleit-
inni er oft gengið hættulega langt.
Ég vil heldur ekki að börnin mín
fari að bíða eftir því með óþreyju
að verða stór: Þegar ég verð stór
ætla ég . . . Þá hafa þau gefist
upp á því að vera börn og fara á
ntis við bernskuna, sem er sá tími
sem fylgir hverri manneskju ævi-
langt. Tíminn þegar maður verður
til.
Þegar ég byrjaði á bókinni var
ég ekki með niikið af efni í hönd-
ununt, fyrir utan eldiviðinn, sem í
þessu tilviki er einmanaleiki barns
og þörf þess fyrir ást. Það kom
svo í ljós að sá eldiviður nægði
mér og er alls ekki uppurinn enn.
Bókin átti að enda þegar Anna
væri orðin tvítug og eignast sitt
fyrsta barn. Hún endar þegar hún
er tíu ára og ég er byrjuð að
skrifa seinni hlutann.
Hvora höndina viltu fjallar ekki
um það að verða fullorðinn.
Margir höfundar í Danmörku
skrifa um hvernig það er að verða
stór eða skrifa út frá því barni
sem er sérstakt á einhvern hátt,
kannski mjög gáfað eða mjög list-
rænt. Anna er ekki sérstakt barn.
Hún er einmana. Og ég held að
það sé ekkert sérstakt, miklu
fremur ansi almennt. Hún vill líka
að sér sé sýnd ást og hún þarf að
fara langar og krókóttar leiðir til
að ná í skottið á ást og væntum-
þykju. Og hún lætur ekkert aftra
sér í leit sinni að móður sinni,
hvorki dimmar nætur né skólann
eða pabba sinn. Hún er sterk.
Hún vill og hana langar og hún
hættir ekki fyrr en hún fær það
sem hún þarf, — ást. Hún er til-
búin að gera sig asnalega, fífla-
lega, verða afneitað, ganga í sitt-
hvorum skónum, allt, fyrir athygli
og ást. Ástarþörf barns er jafn-
stór næringarþörfinni. Barn þarf
meira að sér sé sýnd ást en að
vera þvegið.
Saga móðurinnar er líka stór
þáttur í sögunni. Hún hefur ekki
fengið neitt af neinu í æsku og
hún leggst í algjöra bið eftir
manni og einhverju og öllu sem er
fallegt. Hún er alveg glorsoltin og
aðframkomin af þorsta í ást. Það
er eins og hún hafi verið í ástar-
eyðimörk lengi. Og það hefur
hún. Allt sitt líf.
Svo er það pabbinn og amman
og afinn. Og sagan . . .
í KLÓM ÖRYGGISINS
— Mig hefur alltaf langað til
að skrifa skáldsögu. Mér þykir
sjálfri mjög gaman að lesa skáld-
sögur. Ég veit ekki hvernig ég
hefði getað komist í gegnum lífið
án bóka.
Bækur eru næstum því eini
staðurinn þar sem maður getur
skyggnst inn í huga og líf ann-
arra, líf ókunnugra persóna sem
verða manni kunnugar, hvort sem
þær eru illmenni, góðmenni og
hvað sent þær nú taka til bragðs.
Maður kemst í samband við eitt-
livað, eitthvað annað en mann
sjálfan og allt það í kringum
mann. í góðri sögu snertir maður
eitthvað sem samtímis snertir
mann og getur stundum hreyft
ntann úr sporunum. Maður festist
\
■\
\
svo oft í sömu sporunum dag eftir
dag. Skáldsögur hafa verið mér
góður skóli og mig hefur alltaf
langað til að skrifa skáldsögu.
Áður en fyrsta bók mín, ljóða-
bókin í klóm öryggisins, köm út
var ég óþekkt nafn. Allt í einu
fékk ég alla þá athygli sem höf-
undur getur fengið. Það var
ánægjulegt. Það var gaman. En
það var líka ógnvekjandi. Ég er
engin stjarna að eðlisfari.
Það er gott að fá mikla athygli,
góðar viðtökur, mörghundruð
bréf í viku hverri, — það besta er
að finna það áþreifanlega að verk
manns er lesið. Ljóðabókin seldist
í hundrað þúsund eintökum og
það þykir óvenjulegt þegar ljóða-
bók á í hlut. Þetta gerðist allt
frekar hratt, bókin breiddist út,
og hún var mitt fyrsta verk, skúff-
urnar ekki fullar af öðrum verk-
um. Maður er ekki viðbúinn
slíku.
Síðan fóru að heyrast raddir
sem sögðu: — þetta getur ekki
verið góð bók fyrst hún selst
svona vel! Háskólamenn fóru að
skoða verkið og komust að þeirri
niðurstöðu að þetta væru ekki
„góðar“ bókmenntir. Það væri
ekki verið að takast á við tungu-
málið sem slíkt, orðaforðinn ekki
auðugur, orð notuð ómeðvitað og
orð sett saman sem áttu ekki vel
saman.
Ég skrifaði í klóm öryggisins
frekar hratt og fyrir mig var það
líkast kraftaverki, — að ég skyldi
geta skrifað. Það var mér mikill
léttir. Ég var ekki að vinna með
tungumál, var alls'ómeðvituð um
það. Bókin var á talmáli og ég var
að lýsa tilfinningum sem síðan
margir virtust þekkja.
Ég hugsa vel til í klóm öryggisins
fyrir það eitt að hún fékk fólk,
alls konar fólk, til að lesa, fara út
í búð, kaupa bók og lesa og þá
líka fólk sem venur ekki komur
sínar í bókabúðir. í Danmörku
eru margir alveg hættir að lesa.
MÚSÍK í STÍLNUM
— Undanfarin ár hef ég ein-
beitt mér að tungumálinu, „æft
mig í orðum“, skrifað upp aftur
og aftur og leitað og fundið og
týnt og skrifað og skrifað. Það er
hægt að skrifa upp prósa hundrað
sinnum og samt verður viss músík
í stílnum. Þegar ég umskrifa Ijóð
deyr það. Ljóðið kemur, svona,
án viðbúnaðar, án þess að boða
komu sína. Stundum rétt áður en
maður sofnar á kvöldin. Stundum
allt í einu þegar maður stendur og
er að hengja upp þvott. Það er
ekki hægt að bíða eftir ljóðum.
Það er annað með prósa. Mér
finnst ég geta skrifað prósa upp,
aftur og aftur, án þess maður
upplifi hann deyja fyrir framan
sig. Hvora höndina viltu er til í
mörgum mörgum handritum.
í tvö ár fór ég á fætur klukkan
fimm á morgnana til að skrifa
þessa bók. Eg á þrjú lítil börn og
verð að nota tímann mjög vel. Ég
var ekki viss um, í upphafi, hvort
ég gæti sett mig inn í huga níu
ára barns. Börn eru svo hrein og
ímyndunaraflið svo sterkt. Þegar
á leið var ég orðin svo föst í sög-
unni að mér fannst ég alltaf vera
að mæta einhverju í fari persón-
anna i vegfarendunum úti á götu,
— handahreyfingu, nefi, göngu-
lagi, alls konar smáatriðum. Ég
hitti oft Önnu á götum Kaup-
mannahafnar.
Að skrifa skáldsögu er eins og
að hafa verið langtímum saman
með einhverri manneskju.
Þegar bókin kom út var sagt
við mig: — Já, nú veistu hvernig
maður fer að. En það veit ég ein-
faldlega ekki. Ég veit aldrei hvern-
ig maður gerir, hvernig maður
skrifar, þegar ég byrja á nýju
verki. Veit aldrei hvernig ég á að
fara að. Og heldur ekki hvernig ég
fékk skrifað verkið á undan.
Hvernig maður fer að því að
skrifa, það veit ég barasta ekki.
Að skrifa það er eins og að vera
sífellt að læra. Maður er aldrei
búinn að læra. Aldrei.
Það krefst ofsalegrar orku að
skrifa. Það krefst alls sem maður
á til.
Maður kannast við og þekkir
flestar tilfinningar manneskjunnar
og maður verður að þekkja þær.
Þegar maður er i miðri tilfinn-
ingu, kannski mjög sorgmæddur
eða mjög glaður, getur maður
ekki skrifað. Það er betra að vera
dálitið fyrir ofan tilfinningarnar
um leið og maður er að vinna.“ ■
Kristín Óinarsdóttir