Pressan - 15.06.1989, Blaðsíða 14

14
Hver tengir síma
við þráð?
Nú ítrekar Ævar við hlustendur
hvort þeir hafi ekki á takteinunum
snjalla þýðingu á kókslagorðinu.
En í símanum er Gísli sem ég hugsa
að sé á milli fertugs og fimmtugs.
Honum er enginn hlátur í hug —
það heyrist á öllu. „Þú varst að tala
um málhreinsun, ekki satt? Þá er
best að líta á það sem verst er, það
er fullorðna fólkið — og ekki eruð
þið betri þarna á útvarpinu...“
Eftir allnokkurt þjark við Ævar,
segir Gísli með þunga: „Enn eitt
sem fer í taugarnar á mér, það er að
„slá á þráðinn“. Þetta heyri ég á
hverjum einasta degi í útvarpinu."
„Hvað sérðu athugavert við það
að slá á þráðinn?"
„Þetta er danska... „Slaa paa
traaden“, segir Gísli upp úr kokinu
á sér og lætur þess getið að á ís-
lensku komi þetta orðatiltæk:
fyrst fyrir í skáldsögunni Gangvii ki
eftir Ólaf Jóhann Sigurðsson.
Ævari, hins vegar, þykir orðatiltæk-
ið alls ekki fara illa í tungu feðra
okkar þrátt fyrir hugsanlegan
danskan uppruna — er ekki verið
að slá á símaþráðinn? Og sími er
fornt orð um þráð.
„Jú, jú, ég veit það,“ segir Gísli,
„en hver tengir þar á milli? Hver
tengir „síma“ við „þráð“? Ég
meina þráður er þráður og sími...
Ókei, orðið simi þýðir það sem það
þýðir. En eftir stendur að við erum
með orðatiltæki sem kemur beint
úr dönsku." Og hana nú!
Martröð
stjórnandans
Eftir nokkurt japl og jaml spyr
Ævar: „Já, en hvernig á þá að taka
á þessu (íslenskun á erlendum slag-
orðum), Gísli? Af hverju ertu í þess-
ari fýlu?“ Rödd stjórnandans er
ekki lengur dimm heldur allt að því
skræk; og hætt er við því að fleiri en
Ólafur M. Jóhannesson á Morgun-
blaðinu hrökkvi í kút. En ekki okk-
ar maður, hann Gísli.
„Ég er ekkert fúll,“ segir hann
ofur rólega. „Ég held að það hefði
ekki átt að vefjast fyrir einum eða
neinum að snara þessu (enska kók-
auglýsingartextanum) yfir á svona
þokkalegt mál... þó slagorðasmíð
sé ekki mín besta grein.“
Ævar þakkar Gísla fyrir. „Og
Guðrún Bjarnadóttir... Guðrún?"
„Já?“
„Gott kvöld.“
„Sæll og blessaður,“ gellur kank-
víslega í II eða 12 ára gamalli
stelpu. „Bíttu í helv..!‘ o.s.frv. sem
er óþarfi að vera nokkuð að prenta.
Auðheyrilega er barnið búið að
læra orðið „melludólgur“ sem það
virðist nota í merkingunni „karl-
maður“; kynni það að segja ein-
hverja sögu um heimilisaðstæðurn-
ar? Hvað um það, atvik sem þetta,
þar sem klámi, níði og flími er hellt
yfir stjórnendur Þjóðarsálarinnar
og útvarpshlustendur, eru í raun-
inni merkilega fátíð þegar haft er í
huga að þetta er nokkurn veginn
beint útvarp. Stjórnendurnir eru þó
líklega oftar en ekki á varðbergi
þegar þeim er tilkynnt í heyrnartól-
ið að á línunni sé barn. Á hinn bóg-
inn er vitaskuld fremur erfitt að
gera sér grein fyrir því hvað „sími“
þýðir. Þetta er nú dregið af orðinu
varsími!1
„Ha?“
„Hefurðu ekki heyrt talað um
varsíma?... Það er sú lognrák sem
skip dregur á eftir sér þegar það
siglir. “
Var það í raun og sannleika sál ís-
lensku þjóðarinnar sem þannig
mælti á föstudaginn var? „Nei,
ekki alveg,“ segir Stefán Jón Haf-
stein, sem ætti að vita það; þetta var
ekki niðurstaða og þversumma af
öllum íslendingum, ekki sjálfur
meðaljóninn. „í Þjóðarsálinni
heyrist frekar rödd fólks sem á ekki
greiðan aðgang að fjölmiðlum og
tefur hingað til vantað vettvang til
tð koma skoðun sinni á framfæri
neð auðveldu móti,“ segir Stefán
Jón. „Þjóðarsálin er því angi af
auknu lýðræði. Þarna geta stund-
um skotið upp kolfihtfm athyglis-
verð mál sem annars hefði ekki ver-
ið veitt mikil eftirtekt opinber-
lega.“
Fyrir utan þetta er ekki með öllu
auðvelt að henda reiður á því ná-
kvæmlega hvers konar fólk hringir
í þáttinn og af hvaða hvötum það
gerir það. Einhver sagði að fólkið
sem hringir í Þjóðarsálina væru
þeir sem styðja Steingrím Her-
sólarinnar
Stöku sinnum heyrast dæmi um
mannlega eymd og niðurlægingu í
Þjóðarsálinni. „Stundum getur
maður orðið klökkur af því að
hlusta á fólk sem hringir og segir frá
miklum erfiðleikum sem það hefur
lent í,“ segir Stefán Jón. „Ég man
t.d. eftir því að það hringdi einu
sinni maður sem var öryrki og
skýrði æsingarlaust frá bágindum
sínum. Hann hafði minna en þrjá-
tíu þúsund krónur til að lifa af á
mánuði og hann lýsti því hvernig sér
gengi að framfleyta sér I verðhækk-
ununum sem dyndu yfir. Hann
rakti það hvernig hann hefði misst
heilsuna og skuldirnar hlaðist upp'
Fimmtudagur 15. júní 1989
þó ekki tekist að finna nógu grein-
argott svar við því hvers konar
skepna þessi Þjóðarsál er og því ráð
að leita til aðila sem er m.a. mennt-
aður i því að hafa áhuga á svona
fyrirbærum. „Þættir eins og Þjóð-
arsálin," segir dr. Þorbjörn
Broddason lektor, „eru ný tegund
af fjölmiðlun, þetta er skemmtileg
blanda af fjölmiðli og mannlegum
boðskiptum. Menn eiga þess kost
að hlera þarna símtöl annarra og
geta gerst þátttakendur í samtali
annarra í öryggi heimilis síns. Menn
ráða hvort þeir taka þátt í samræð-
unum og um hvað þeir ræða og hafa
þannig fullkomið vald á aðstæðun-
um.“ Þorbjörn leggur áherslu á
hvað fjölmiðlar á Íslandi séu allir
orðnir ,,afslappaðari“ en áður fyrr
og fólk umgangist þá af meiri léttúð
en urn leið á lýðræðislegri hátt en
tíðkaðist, og heldur áfram: „En
þetta er vitaskuld vandmeðfarið
form og veltur á miklu að umsjón-
armennirnir hafi tök á því og það
finnst mér þeir gera sem stjórna
Þjóðarsálinni,“ segir Þorbjörn
Broddason.
Ætli niðurstaðan verði þá ekki
þessi: Þjóðarsálin er lýðræðisein-
kenni og þar kemur að mörgu Ieyti
vel fram félagslegur þroski íslend-
ingsins. Að mörgu leyti...
Þjóðarsáluhjálparhellur: Stefán Jón Hafstein nýkominn af brosnámskeiði. En hvað
um Ævar Kjartansson?
áætla fyrirfram áfengismagnið í
fullorðnu fólki sem hringir í þátt-
inn...
Það er óhætt að segja að Ævar
Kjartansson á ekki í neinum brös-
um með að bjarga sér úr þessum
nauðum. „Það er greinilegt að
föstudagseftirmiðdagur fer mis-
jafnlega í menn,“ segir hann sposk-
ur og þar með er það úr sögunni.
Páll Bergþórsson en
ekki Árni Bergmann
Þetta verður að duga sem handa-
hófskennt sýnishorn af því sem
fram fór í Þjóðarsálinni síðastlið-
inn föstudag. Þó get ég ekki stillt
mig um að tilfæra hér í lokin um-
mæli gamals uppgjafasjómanns,
Skúla að nafni:
„Maðurinn var þarna að minnast
á síma... Ég veit ekki hvort menn
mannsson en það er hreint ekki víst
að sá hafi endilega hitt naglann á
höfuðið; hins vegar þori ég að
hengja mig upp á það að Steingrím-
ur hefur einhvern tíma hlustað á
Þjóðarsálina. Talsvert ber á eldra
fólki og konum sem manni heyrist
hálfpartinn að séu einstæðar en líka
körlum á fertugs- eða fimmtugs-
aldri. Margir eru sjálfsagt einmana.
Börn og drukkið fólk eru svo í sér-
flokki, hlutfallslega þó ekki til
vansa. Einstaka er beðinn að
hringja ekki of oft. Ekki hringja
margir úr þeim þjóðfélagshópi sem
kalla má íslensku „intelígentsíuna",
þ.e.a.s. misjafnlega langskólageng-
ið fólk o.þ.h. Þó er það ekki algilt;
til dæmis lætur Páll Bergþórsson
veðurfræðingur, sem tvímælalaust
telst til þessa hóps, alloft í sér heyra.
Árni Bergmann Þjóðviljaritstjóri
hefur samt enn ekki hringt í Þjóð-
arsálina svo ég hafi tekið eftir, og
má undarlegt heita.
og sagði að eftir verðhækkunina á
bensíni hefði hann ekki efni á því að
reka bíl — sem væri sér lífsnauð-
sýnlegur, bæði til að komast ferða
sinna en ekki síður til að halda í síð-
asta snefilinn af sjálfsvirðingunni.
Honum fannst að ef hann, öryrk-
inn, missti bílinn ofan á allt annað
þá væri hann búinn að vera.“
Heyrði þessa sögu enginn pólitík-
us?
Dæmi um mál sem verða fyrir-
ferðarmikil í Þjóðarsálinni er verk-
fall BHMR-manna. Þar kom í ljós
að kennarastéttin í þessu landi nýt-
ur engrar sérstakrar virðingar, enda
var engu líkara en hún ein væri í
verkfalli miðað við ummælin sem
voru látin falla.
Ekki treysti ég mér til þess að
segja hvers vegna kennarar eiga lítt
upp á pallborðið meðal þeirra sem
hringja í Þjóðarsálina nema ef vera
kynni að fólki hafi gramist við
þessa stétt manna að valda því með
verkfallinu að það sæi helst til mik-
ið af afkvæmum sínum á daginn.
Annað dæmi er heimsókn Jóhann-
esar Pals páfa annars til íslands fyr-
ir skemmstu. Hefði Þjóðarsálin
ekki verið á sínum stað hefði það
líklega ekki farið hátt að mörgum
var páfi þessi síður en svo kærkom-
inn gestur og til er fólk sem fannst
fullmiklum fjármunum sóað vegna
heimsóknarinnar.
Og þannig mætti lengi telja (hval-
ir, mjólk, bensín...). Enn hefur mér