Pressan - 20.08.1992, Blaðsíða 16

16
FIMMTUDAGUR PRESSAN 20.ÁGÚST 1992
FRÉTTASKÝRING
Samningur um evrópskt efnahagssvæði
Qrðin ringluð á umræðunni um EES? Gamanið er rétt að bvria.
Þegar Alþingi hefur umræðu
um EES-samninginn á næstu
dögum munu andstæðingar hans
bera fram röksemdir sem í aðalat-
riðumeruþessar:
1. Mikill vafi er á að samning-
urinn standist stjórnarskrána.
Henni verður að breyta. Það verð-
ur aðeins gert með löggjöf sam-
þykktri á tveimur þingum með
kosningum á milli.
2. Jafnvel þótt stjórnarskránni
yrði breytt ber samt að leggja svo
veigamikið hagsmunamál undir
þjóðaratkvæði.
3. Efhisatriði samningsins, jafn-
vel þótt hann stæðist stjórnar-
skrána, eru slík að efnahagslegu
og pólitísku sjálfstæði þjóðarinnar
er stefnt í hættu. Við verðum háð
EB um mikilvægustu ákvarðanir,
útlendingar munu geta vaðið uppi
og ráðið lögum og lofum í at-
vinnu- og viðskiptalífi og Islend-
ingar yrðu eins konar hjáríki Evr-
ópubandalagsins. Hugmyndin öll
eryfirleittvond.
4. Eftir nokkur ár verða flest
EFTA-ríkin gengin í EB hvort eð
er. Það er eins gott fyrir Islendinga
að semja beint við EB án alls
stofnanafargansins í kringum
EES, þ.e. ef við ætlum okkur ekki
aðgangasjálfíEB.
Þessum röksemdum og öðrum
verður hrært saman í graut og í
hann blandað lýsingum á mið-
stýringarbákninu EB, Maastricht-
samkomulaginu, Vestur-Evrópu-
sambandinu, væntanlegum sam-
eiginlegum herafla EB og slagorð-
um um erlend yfirráð og landsölu.
Stuðningsmenn EES munu
segja á móti:
1. Samningurinn brýtur ekki í
bága við stjórnarskrána. Fyrir því
höfum við orð fjögurra lögfræð-
inga sem utanríkisráðherra spurði
um það. Þeirra röksemdir eru
betri en annarra.
2. Það er engin hefð fyrir þjóð-
aratkvæðagreiðslum á íslandi, síst
af öllu um fríverslunarsamninga
eins og þennan. Það nægir að Al-
þingi staðfesti milliríkjasamninga.
3. Það er lífsnauðsynlegt fyrir
íslenskt efnahagslíf, ekki síst sjáv-
arútveginn, að geta notið þess við-
skiptafrelsis sem samningurinn
færir okkur. Við undirgöngumst
engar reglur nema Alþingi sam-
þykki þær fyrst. EES tryggir að við
fylgjumst með pólitískri þróun
Evrópu og verðum ekki utangátta
í örum breytingum í alþjóðavið-
skiptum. Samningurinn skerðir
ekki ákvörðunarrétt okkar um-
fram samningsaðilana og inni-
heldur mikilvæga fyrirvara af okk-
ar hálfu.
4. Það liggur engan veginn fyrir
að EFTA-ríkin gangi inn í EB á
næstunni. Umsókn jafngildir ekki
aðild. Eftir eru samningaviðræður
og samþykkt í þjóðaratkvæða-
greiðslum. Sá ferill tekur nokkur
ár hið minnsta; á meðan tryggir
EES hagsmuni okkar. Auk þess er
alls óvíst að við fengjum allt það
fram einir sem EFTA-samflotið
skilaði okkur.
Þessu verður líka hnoðað sam-
an í eina köku og skreytt með
orðaleppum á borð við einangr-
unarhyggja og afturhald.
STAÐAN ER FIMM-ÞRJÚ
Fyrir kjósendur er vandinn við
þessa umræðu töluverður. Deil-
una um stjórnarskrána er ekki
hægt að útkljá endanlega fyrr en
eftir að búið er að samþykkja
samninginn. Þá fyrst getur viðeig-
andi stofhun, Hæstiréttur, tjáð sig
um málið. Á meðan vísa stjórn-
málamenn til skoðana einstak-
linga. Þar er staðan nú 5-3; ríkis-
stjórnin tekur undir skoðanir Þórs
Vilhjálmssonar, Gunnars G.
Schram, Stefáns Más Stefánsson-
ar, Ólafs Walthers Stefánssonar og
Davíðs Þórs Björgvinssonar.
Stjórnarandstaðan vísar í þveröf-
ugt álit Guðmundar Alfreðssonar,
Ragnars Aðalsteinssonar og
Björns Guðmundssonar. Fleiri
hafa ekki tjáð sig.
Þessi skipting bendir ekki til
þess að umhyggja fyrir stjórnar-
skránni ráði ferðinni hjá stjórn-
Framsókn bíður með nei-ið
Framsóknarflokkurinn hefur ekki gert upp við sig hvort hann styður
EES-samninginn. Miðstjórn flokksins setti í vor nokkur skilyrði fyrir
stuðningi sínum, sem flest virðast hafa verið uppfyllt. Tvennt stend-
ur út af: að samningurinn standist stjórnarskrána, sem enginn veit,
og að hann verði lagður í þjóðaratkvæði, sem aldrei verður. Endan-
leg ákvörðun bíður miðstjórnarfundar í haust. Að öllu óbreyttu má
búast við neikvæðu svari þaðan.
Útrætt mál hjá krötum
Krötum létti svo mikið þegar EES komst loks á koppinn að málið hef-
ur varla verið rætt í flokknum síðan. Flokksþingið í júní átti að snúast
að verulegu leyti um málið, en þingfulltrúar tjáðu sig ekki nema með
lófaklappi. Og samþykktu samhljóða að samningurinn stæðist
stjórnarskrána.
Konurnar eru herskáastar
Kvennalistinn hefur tekið eindregnasta afstöðu gegn EES. Þær hafa
haft frumkvæði að tillögu um stjórnarskrárbreytingu, vilja þjóðarat-
kvæðagreiðslu og finna auk þess fátt nýtilegt í samningnum sjálfum.
Rauður þráður í málflutningnum eru efasemdir um að „vestrænt
hagkerfi sé hið eina rétta" og áhyggjur af afkomu kvenna þegar sest
verður að „veisluborði fjármagnsins". Kristín Einarsdóttir er formað-
ur Samstöðu um óháð ísland.
Já og samt nei
Alþýðubandalagið hefur tekið undir öll meginatriði EES-samnings-
ins, en vill breyta honum í tvíhliða samning íslands og EB, á þeirri
forsendu að önnur EFTA-ríki séu á hraðferð inn í Evrópubandalagið.
Ólafur Ragnar lét meira að segja skrifa svoleiðis samning að EB for-
spurðu, án „stofnanabáknsins" í EES. Með öðrum orðum: fríverslun
er góð, en við getum gert betur en Jón Baldvin.
íhaldið skilar sér
Sjálfstæðisflokkurinn styður EES á forsendum fríverslunar. Þó hafa
nokkrir þingmenn efasemdir um EB-miðstýringu og fullveldisafsal.
Þeirra fremstur or Eyjólfur Konráð Jónsson, en aðrir eru til dæmis
Matthías Bjarnason og Ingi Björn Albertsson, sem enn hefurekki
gert upp við sig hvort hann styður samninginn. Ef hinir 23 skila sér
nær stjórnin 33 atkvæðum á móti 30. Það dugar.
málamönnum. Skýringin er Iík-
lega miklu jarðbundnari. Til að
breyta stjórnarskránni þarf al-
þingiskosningar. Þær vill stjórnar-
andstaðan fá, en ríkisstjórnin
ekki.
Leiða má rök að því að svipuð
sjónarmið ráði afstöðunni til
þjóðaratkvæðagreiðslu. Án henn-
ar samþykkir Alþingi samning-
inn; stjórnarandstaðan hefur engu
að tapa, ríkisstjórnin öllu. Það
verður seint sem upplýst skoð-
anaskipti breyta þeim staðreynd-
um.
VÖXTUR KARLVELDISIN S
Afstaðan til efnisatriða samn-
ingsins byggist heldur ekki á mis-
nákvæmum upplýsingum um
innihald hans, sem gæti breyst við
vitræna umræðu. I grundvallarat-
riðum er um að ræða afstöðuna til
vestræns hagkerfis, frelsis til við-
skipta með vörur, þjónustu, fjár-
magn og vinnuafl. Á meðan Jón
Baldvin Hannibalsson talar um
hindrunarlaus viðskipti sem
skapa ný • vaxtartækifæri, örva
tækniframfarir og hagvöxt, draga
úr atvinnuleysi og bæta lífskjör“
lýsir Kristín Ástgeirsdóttir sama
fyrirbærinu sem „gagnrýnislausri
markaðshyggju“ þar sem „neyslu-
hyggja, hagur fyrirtækjanna og
karlveldi ráða för“ og „lögmál
efnahagslífsins eru æðri lögmál-
um mannlífsins“. Þessi átök um
stjórnlyndi og frjálslyndi í efna-
hagsmálum eru eilífðarmál —
nema ef vera skyldi í Austur-Evr-
ópu — og verða ekki útkljáð á
þessu hausti.
Af þessum atriðum — pólitísk-
um hagsmunum annars vegar og
hins vegar niðursúrruðum hug-
myndafræðilegum sjónarmiðum
— mun umræðan um EES mót-
ast. Þeir hlustendur, sem telja sig
af hvorugu bundna, geta huggað
sig við að stjórnmálamenn ætla
ekki að halda uppi þeim skoðana-
skiptum nema í nokkrar vikur í
þetta skiptið._______________
Karl Th. Birgisson
Nokkrar staðreyndir um EES
Framsal á fullveldi. Fullyrð-
ing: „EES felur í sér stórfellt valda-
afsal, stórfellda skerðingu á sjálfs-
ákvörðunarrétti þjóðarinnar og
EFTA-ríkin verða nauðug viljug
að taka við nýmælum í löggjöf frá
framkvæmdastjórn Evrópu-
bandalagsins." Staðreyndir: f 6.
grein samningsins segir að dómar
og úrskurðir EB-dómstóIsins hafi
fordæmisgildi íyrir íslenska dóm-
stóla, ef um er að ræða sambæri-
leg mál og reglur sama eðlis.
Þessir dómar, sem geta haft bein
réttaráhrif, liggja hins vegar ekki
fyrir á íslensku. Samkvæmt Bók-
un 34 getur íslenskur dómstóll
beðið EB-dómstólinn að skera úr
um túlkun á vafaatriðum. Sá úr-
skurður yrði bindandi fyrir ís-
lenska dómstólinn. Frumkvæði
um nýjar reglur innan EES getur
aðeins komið frá EB, en þær taka
ekki gildi hér fyrr en sameiginleg
EES-nefnd hefur samþykkt þær
(og þar hefur ísland neitunar-
vald) og Alþingi sömuleiðis. Regl-
ur sem ganga í gildi vegna EES-
samningsins hafa forgang fyrir
eldri íslenskum lögum. Sam-
kvæmt 110. grein eru ákvarðanir
eftirlitsstofnunar EFTA um brot á
samkeppnisreglum aðfararhæfar
gagnvart einstaklingum og fýrir-
tækjum á íslandi.
Eignarhald á landi. Fullyrð-
hiff „Með aðild að EES getur opn-
ast leið fyrir útlendinga til að
kaupa upp jarðir og hTunnindi
hér á Iandi.“ Staðreyndir: EES úti-
lokar alla mismunun á grundvelli
þjóðernis — sömu lög og reglur í
viðskiptum eiga að giTda um alla.
Innan EES gildir þó að krefjast
má þess að kaupandi jarðar búi á
henni, þegar urn bújörð er að
ræða, eða hafi búið fimm ár í
landinu, ef annars konar jörð er
keypt. Fyrri regluna staðfesti EB-
dómstóllinn 1983 og hina síðari
ákvað framkvæmdastjórn EB árið
1987 að væri ásættanleg. Utanrík-
isráðuneytið hefur nefnt sjö ára
búsetuskilyrði í þessu sambandi,
en á þá reglu hefur aldrei reynt
innan EB. íslendingar geta þess
vegna sett lög sem takmarka fast-
eignakaup útlendinga og einnig
gripið til öryggisráðstafana sam-
kvæmt sérstakri yfirlýsingu ef al-
varleg röskun verður á fasteigna-
markaði.
Eignarhald í sjávarútvegi.
Fullyrðmg: „EES mun leiða til
þess að útlendingar eignist smám
saman stóran hluta í sjávarút-
vegsfyrirtækjum á íslandi.“ Stað-
reyndir: Ákvæði í 12 viðauka
hljóðar svo: „Tslandi [er] heimilt
að beita áffarn þeirn höftum sem
eru í gildi við undirritun samn-
ingsins um eignarrétt erlendra
aðila [. . .] á sviði fiskveiða og
fiskvinnslu.“ Áfram mega útlend-
Ltl
ingar þó eiga í félögum sem eiga
aðeins óbeina aðild að fiskveið-
um eða vinnslu, en íslensk stjórn-
völd geta þó skipað þeim að losa
sig við þá fjárfestingu.
Atvinnuréttindi. Fullyrðing:
„Vinnumarkaðurinn verður gal-
opnaður fyrir öllum þegnum EB
og EFTA.“ Staðreyndir: Með fá-
einurn undantekningum verður
öllum innan EFTA og EB frjálst
að vinna hvar sem þeir vilja innan
EES. Vegna fámennis og einhæfs
atvinnulífs áskilja fslendingar sér
þó rétt til þess að hefta innflutn-
ing vinnuafls ef af því leiðir „al-
varlega röskun jafnvægis á vinnu-
markaði vegna meiri háttar flutn-
inga starfsfólks sem beinast að
einstökum svæðum, störfum eða
atvinnugreinum.“
Eignarhald á orkuauðlind-
um. Fullyrðing: „Útlendingar geta
náð tangarhaldi á íslenskum
orkuauð!indum.“ Staðreyndir: í
EES er ekkert minnst á sameigin-
lega orkustefnu, enda er sam-
vinna á því sviði mjög skammt á
veg komin innan Evrópubanda-
lagsins. f tengslum við EES mun
ríkisstjórnin leggja fram tvö
frumvörp til að tryggja að auð-
lindir í jörðu og virkjunarréttur
fallvatna verði áffam þjóðareign.
Hið fyrra er tilbúið og til af-
greiðslu í ríkisstjórn; hið seinna
enn í vinnslu.