Pressan - 08.10.1992, Blaðsíða 18

18
FIMMTUDAGUR PRÆSSAN 8. OKTÓBER 1992
E R L E H I
Ju, það er rétt
v\ð erum að ðkilja...
ág sótti um skilnað
frá grislingnum
i í -fyrradaq.
iEíintíie
Brasilía ergott
fordœmi
~ Ákvörðun brasilíska þingsins um að setja Fernando Collor de Mello
forseta af er líklega mikilvægasti atburður í sögu landsins síðan herfor-
ingjastjórnin lét af völdum árið 1985. Þingmennirnir 441 sem greiddu
tillögunni atkvæði hafa gert landi sínu og lýðræðinu stóran greiða.
Spilling var harðlega fordæmd, sem er ekkert nýtt, en það var líka
refsað fýrir hana, sem er athyglisverðara. Collor var einmitt kjörinn árið
1989 til að beijast við spillinguna.
Þetta er gleðiatburður í heimshluta sem er þekktari fýrir valdarán og
virðingarleysi fýrir stjórnarskrárbundnu stjórnarfari.
Brasilía á enn við að etja skuldavanda, sem illa gengur að vinna á, og
geysistór hluti þjóðarinnar býr við mikla fátækt. Landið er enn risi á
brauðfótum.
En sú pólitíska kreppa, sem skapaðist vegna græðgi Collors forseta og
fjölskyldu hans, var farsællega leyst. Lög og regla höfðu yfirhöndina.
Brasilía hefur kennt nágrönnum sínum lexíu og kannski allri heims-
byggðinni um leið.
Havel: Langþráðri bið að Ijúka?
höfundarnir V.S. Naipaul, sem
fæddur er á Trinidad en býr á
Englandi, og Joyce Carol Oates
ffá Bandaríkjunum. Þá hafa nöfh
Japanans Kenzaburos Oe, Belg-
ans Hugos Klaus, Þjóðverjans
Peters Handke, Mexíkóbúans
Carlos Fuentes, Pólverjans
Zbigniews Herbert og Albanans
ísmafls Kadare heyrst nefnd í
þessu sambandi.
Sem fyrr fara fundirnir fram í
algerri leynd og nefndarmenn í
norsku nóbelsnefndinni og
sænsku akademíunni greina ekki
einu sinni frá tilnefningum til
verðlaunanna. Á hinn bóginn
hafa þeir, sem tilnefna viðkom-
andi, gjarnan greint frá því, þann-
ig að menn renna ekki alveg blint í
sjóinn þegar rýnt er í nóbelsum-
ræðurnar.
Nóbelssjóðurinn var stofnaður
samkvæmt erfðaskrá Alberts
Nóbels, hins sænska uppfmninga-
manns dýnamítsins. Öll verðlaun-
in eru veitt í Svíþjóð nema friðar-
verðlaunin, sem nóbelsverðlauna-
nefnd norska Stórþingsins úthlut-
ar, en þegar sjóðurinn var stofn-
aður laut Noregur sænsku krún-
unni. Tilkynnt verður um önnur
Nóbelsverðlaun — í læknisffæði,
eðlisffæði, efnaffæði og hagffæði
— í Stokkhólmi nú þegar eftir
helgi.
Það er gífurleg gróska í nóbels-
iðnaðinum um þessar mundir.
Hinir heimssögulegu atburðir síð-
asta árs hafa orðið til þess að
aldrei hafa fleiri verið tilnefhdir til
ffiðarverðlauna Nóbels, en kand-
ídatarnir eru alls 115 — bæði ein-
staklingar og samtök.
Fyrrum forseti Tékkóslóvakíu,
Vaclav Havel, er talinn með
þeim líklegri til að hljóta verð-
íaunin, sem verða afhent í Ósló á
föstudag í næstu viku. Hann hefur
reyndar verið á blaði yfir senni-
Iega Nóbelsverðlaunahafa undan-
farin þrjú ár, en árið 1990 veittu
norsk samtök honum sérstök
verðlaun til þess að mótmæla val-
De Klerk og Mandela: Þröngt
mega sáttir sitja.
inu á Míkhaíl Gorbatsjov Sovét-
forseta sem friðarverðlaunahafa.
Havel stakk hins vegar sjálfur upp
á Aung San Suu Kyi, stjómarand-
stöðuleiðtoganum í Búrma, sem
fékk verðlaunin í fýrra, en hún er
enn í stofufangelsi í Búrma.
En Havel er engan veginn einn
um hituna. Frönsku samtökin
Læknar án landamæra hafa einn-
ig oftlega verið nefnd til sögunnar
undanfarin ár. Stungið hefur verið
upp á að Gareth Evans og Sidd-
hi Savetsila, utanríkisráðherrar
Ástralíu og Thaílands, deili verð-
laununum fýrir þátt sinn í að
koma á ffiði í Kambódíu og eins
F.W. de Klerk, forseti Suður-
Jeltsín: Hafa menn gleymt hetjunni í Moskvu?
Affíku, og Nelson Mandela, leið-
togi Afríska þjóðarráðsins, fýrir að
binda enda á aðskilnaðarstefn-
una. Meðal annarra tilnefndra
ríkjaleiðtoga eru þeir George
Bush Bandaríkjaforseti, Borís
Jeltsín Rússlandsforseti, Helmut
Kohl Þýskalandskanslari og Yitz-
hak Shamir, fýrrverandi forsætis-
ráðherra ísraels.
Oyvind Johnsson, erlendur
fféttastjóri Arbeiterbladet, minnir
hins vegar á að vel komi til greina
að veita óvæntum og tiltölulega
óþekktum aðila verðlaunin, lfkt
og gerðist þegar móðir Theresa
fékk þau. Hann telur að Rigo-
berta Menchu, leiðtogi indíána í
Guatemala, sé ekki ólíkleg til að
hljóta verðlaunin, sem þá slægi
nýjan tón í 500 ára affnælishátíð
uppgötvunar Kristófers Kólumb-
usar á Ameríku.
Bókmenntaverðlaunin eru líka
langt í ffá ffágengin. Það er meira
að segja ófrágengið hvenær til-
kynnt verður um þau. Fram til
þessa hafa þau verið veitt á
fimmtudegi og í dag er fyrsti
mögulegi dagurinn til þess.
Sænska vísindaakademían
veitti Suður-Affíkananum Nadine
Gordimer verðlaunin í fyrra, en
það var í fýrsta sinn sem kona ffá
Affíku fékk bókmenntaverðlaun-
in. Talsmenn akademíunnar segj-
ast velja verðlaunahafann eftir
verkum, ekki eftir kynferði, kyn-
þætti, tungu eða ríkisfangi. Á hinn
bóginn má minna á einstæða yfir-
lýsingu ffá nokkrum akademíker-
um í fýrra, þar sem þeir játuðu að
þeir væru beittir nokkrum þrýst-
ingi til þess að finna hæfan kven-
rithöfund.
Átján manna nefnd akadem-
íunnar hefur fundað stíft að und-
anförnu, en meðal þeirra, sem til
greina koma, eru ljóðskáldin De-
rek Walcott frá Jamaíka og Se-
amus Heaney frá írlandi og rit-
JMiaður
vikunnar
Ross Perot
Algengasta kenningin um Ross
Perot er sú að hann sé haldinn
athyglisþörf sem hann verður að
svala hvað sem það kostar. Þess
vegna leið honum illa að horfa
upp á Bush og Clinton í forseta-
framboði þegar hann vissi að
hann gat verið á senunni með
þeim. Og þegar honum tókst að
kalla til sín helstu pótintáta
beggja flokka fýrir rúmri viku
með því einu að smella fingri
fann hann hversu mikil áhrif
hann hafði enn. Það kitlaði hé-
gómagirndina meira en allt ann-
að. Auk þess var hann búinn að
eyða tugmilljónum í sjónvarps-
auglýsingar sem hann langaði að
sýna. Þess vegna ákvað hann að
fara í ffamboð og njóta sviðs-
ljóssins. Þessi hernaðaráætlun
hefur brugðist. Ross Perot hefur
ekki stolið senunni — fær yfir-
leitt undir tíu prósentum í skoð-
anakönnunum. Kjósendum
fannst Perot spennandi í vor,
þegar hann virtist vera ekta um-
bótamaður, en nú grunar of
marga að það sé hans eigið egó,
en ekki umhyggja fyrir landinu,
sem knúði hann í ffamboð. Auk
þess getur hann ekki unnið. Það
er ekki möguleiki. Hann hefur
ekki tíma til að fara þangað sem
þarf að fara, halda fundina sem
þarf að halda, hitta fólkið sem
þarf að hitta og skipuleggja starf-
ið sem er nauðsynlegt. Hann á
hins vegar fullt af peningum og
getur notað sjónvarpið til að ná
til fólks. Hann kemst ekki langt á
því, en er þó búinn að tryggja sér
stól í kappræðum frambjóðend-
anna. Þar reynir á hversu mikla
þolinmæði kjósendur hafa til að
hlusta á líkingamál úr sveitinni
og hernum, um ráðsmanninn
sem ætlar að moka flórinn eða
liðþjálfann sem kann að losa
þjóðina við aumingjaskap og
agaleysi. En Perot fær væntan-
lega líka spumingar um það sem
margir óttast í fari hans: leyndar-
hyggjuna, ofsóknaræðið og fas-
ískar tilhneigingar. Fjölmiðlar
voru farnir að skoða þá hlið
grannt í sumar þegar hann hætti
við ffamboðið. Perot notaði hlé-
ið til að hugsa upp mótleiki, en
fann bara einn: hann neitar að
svara spumingum um allt nema
efnahagsmál, ríkisfjármál og
önnur „alvömmál“. Það hefur
ekki reynt á það enn, en ffétta-
menn og kjósendur láta hann
varla komast upp með þetta.
Þeim er nefnilega ennþá ekki al-
veg sama hvaða mann sá hefur
að geyma sem verður yfirmaður
öflugasta herafla heims eftir
kosningamar í nóvember.
Hver vinnur
Nóbelslottóið I
bókum og friðl?