Pressan - 08.10.1992, Blaðsíða 31

Pressan - 08.10.1992, Blaðsíða 31
FIMMTUDAGUR PRESSAN 8. OKTÓBER 1992 31 PRESSAN/JIM SMART „Guðbergur Bergsson metsölu- bók“. Titill bókar sem hann vill láta heita „Þetta er ekki ævisaga... og þó“ — ekki eftir hann heldur um hann. Viðtalsbók þar sem maðurinn er á eintali, ræðir við sjálfan sig, ræðir við höfundinn. Engin venjuleg bók. Engin ætt- fræði, engin játning, ekkert kvart og ekkert kvein. Einungis hann, án upphafningar, án niðurlæging- ar, nánast heimildarmynd. Það hefst ekkert viðtal á heimili Guðbergs án þess að búið sé að hella upp á kaffi handa gestinum. Þegar það er komið má fara að ræða saman um tilvonandi ritverk og hvað annað sem verða vill. Maðurinn fer hægt af stað, er ekk- ert að flýta sér og tekur sér skáld- legar pásur þegar hann talar. Þeg- ar á líður eykst samband hans og blaðamanns og undir lokin er Guðbergur kominn á flug — hann er staðinn upp, farinn að spássera fram og aftur um stofu- gólfið. Engin venjuleg viðtalsbók Það var Þóra Kristín Ásgeirs- dóttir sem hringdi í hann og bar upp það erindi hvort hún mætti skrifa viðtalsbók, „...ég sagði já og hélt að þetta væri bara venjuleg íslensk della“. Það kom hins vegar á daginn að Þóru var alvara. „Þetta er engin venjuleg íslensk viðtalsbók. Hún er ekkert um það hvenær ég er fæddur, hver móðir mín hafi verið eða faðir og í henni er engin viðkvæmni gagnvart sjálfum mér. Sagan er ekki játning á borð við ævisögur heilags Ág- ústínusar eða heimspekingsins Rousseaus. Ég gef innsýn í h'f mitt en ekki í þeim smáatriðum sem sjálfsævi- sagan segir frá. Mikill munur er á sjálfsævisögu og ævisögu, sem annar skrifar. Ævisaga kemst aldrei inn í manns eigið tilfinn- ingalíf, hversu góður sem blaða- maður eða bókmenntafræðingur er, á sama hátt og sjálfsævisaga. Fólk fær að vita um líf mitt á Spáni, þar sem ég hef búið mikið í rúm þrjátíu ár, og þar sem ég hef aldrei rætt um það býst ég við að það geti vakið áhuga einhvers.“ Eru menn trúir sjálfum sér í viðtalsbókum? „Ég veit ekki vel hvað er að vera trúr sjálfum sér eða hvað ég er. En ég lýg ekki. Þetta er engin sálar- kreppubók þar sem einstaklingur- inn er haldinn þeim veikleikum sem vekja einfaldar eða auðveldar tilfinningar. Þetta er ekki heldur efni uppblásið af frægð eða orðstír. Þetta er ekki um líf manns í gerviheimi sem er ímyndun hans og hann reynir að þröngva upp á eða lætur aðra dást að eða öfunda. Ég er engin Halla Linker. Bókin er um íslending sem stendur andspænis stóru samfé- lagi innan um einstaklinga sem eru meiri en hann og hvernig hann, úr sínu litla samfélagi, reyn- ir að standa jafnfætis þeim.“ Þetta hljómar nánast sem heimildarmynd þar sem þú leikur sjálfan þig. „Þetta er heimildarmynd að því leyti að ég nálgast mig á hlutlaus- an hátt, eins og venjulegur evr- ópskur listamaður en ekki út- kjálkalistamaður sem er að reyna að gera sig stóran innan síns litla samfélags. Ég reyni að setja fram kenning- ar mínar í bókinni og ef fólk vill aðgang að mér þá getur það gert það þarna. Ef þú vilt fá mig ímyndaðan geturðu farið í skáld- verk mín. Ég skipti sjálfum mér vandleganiður." Bókin er semsagt dyr að Guð- bergi Bergssyni? „Þetta eru einu dymar sem eru til að mér. Fyrir utan þær sem eru í verkum mínum.“ Er enginn skáldskapur í bók- inni? „Nei, enginn.“ Fámenni þarf ekki að vera fátæklegt Líka þérfrumdrögin? „Ég er mjög sáttur við samstarf okkar Þóru Kristínar, þar sem hún var tilbúin að fara nýjar leiðir. Sú fátækt sem ríkt hefur á sviði ævisagna hér stafar af því hvað við erum einhliða, það virðist ekki vera nema ein hlið á þeim persón- um sem fjallað er um.“ Er þetta ekki bara staðlaðform sem menn hafa ekki áttað sig d að breyta? „Að vissu leyti, en líka af því við íslendingar erum staðlaðir í sam- félaginu, það staðlar okkur. Að auki erum við hræddir við að fara út fyrir hefðbundnar brautir og kunnum heldur ekki almennilega að ganga á brautum af því við höf- um verið svo mikið í þýfi.“ En viljum við ekki útskýra slíka stöðlun, eins og annað, með fámenninu? „Fámenni þarf ekki að vera fá- tæklegt. Samfélagið sem við búum í er ekki margbrotið en þyrfti að vera djarft til að fá fjölbreytni, sem fólk hér kallar rugling. Þetta er líkt og í einræðisríkjunum.“ Ertu hjátrúarfullur? „Nei. Ég er venjulegur maður að öllu leyti. Svo venjulegur að Ameríkani mundi kalla mig „completely plain“. Venjulegur maður sem ekki er haldinn vand- ræðum eða vandamálum. Bara eins og maðurinn á götunni sem enginn mundi taka eftir, því hann sker sig ekki úr á neinn hátt.“ Venjulegur. En hvaðan kemur dýptin hjá manneskjunni? „Þú finnur það ef þú giftist henni og býrð með henni í fjöru- tíu ár. Ef þú vilt kynnast fólki verður þú að giftast því, helst öll- um heiminum. Þú verður að fara á milli landa og búa með mann- kyni í fjörutíu ár. Það er erfitt en vel þess virði.“ Séní eru ekki til ímynd þín út á við segir okkur að þú sért skáld, frœgur, virtur og þar frameftir götunum. Hvernig erþín upplifun? „Ég upplifi ekki sjálfan mig sem ímynd og það hvarflar aldrei að mér að ég sé rithöfundur eða neitt sérstakt. Þess vegna þarf ég ekki að horfast í augu við þetta vanda- mál. Ég umgengst sjálfan mig á af- ar eðlilegan hátt. Sjómaður er ekki alltaf að hugsa um að hann sé sjó- maður. Hann veit hvað hann er þegar hann er á sjónum og vinnur sitt verk og þannig veit ég það líka þegar ég skrifa. Þess á milli leiði ég ekki hugann að mér og því.“ Þú hefur skoðanir. Er litið á þigsem „enfant terrible“? „Það er mjög auðvelt að af- greiða menn með því að einhver sé „óþægðarangi“. Þetta er eins og hver annar orðaleppur sem hefur orðið innlyksa hér á útkjálkanum þar sem enn eru til séní. Þau eru löngu útdauð í Evrópu, hættu að vera til þar á öldinni sem leið. Menn fæðast með möguleika, ekki snilligáfu. Séní eru ekki til.“ Þessi ímynd veldur því þó að fjölmiðlar vilja ná viðtölum við þig, þaðerfalast eftir því að skrifa um þig bók. Truflar ímyndin þig frd ritstörfum? „Þetta truflar mig að því leyti að í það fer tími. Þess vegna þarf ég að skipuleggja lífið vandlega svo ég geti gengið úr einu verki í ann- að án mikilla örðugleika. Þurfa listamenn að lifa á list sinni? Það er goðsögn hér eða bá- bilja. Flestir rithöfundar hafa þurft að stunda önnur störf en ritstörf og gengið prýðilega. Fyrst þegar ég kom til Spánar vildi einhver sjá vegabréfið mitt. Ég sagðist vera ljóðskáld þegar ég var spurður að því við hvað ég starfaði. Það var hlegið og vinir mínir sögðu að enginn hefði það að atvinnu. Þá gerði ég mér grein fýrir því hvað ég hefði útkjálkalegt viðhorf til listarinnar. Svo ég beið eftir því að vegabréfið félli úr gildi svo ég gæti breytt því. Síðan hef ég verið kennari." Hvað er útkjálkaviðhorf? „Útkjálkaviðhorf er viðhorf fólks á einangruðum stöðum sem byggist fremur á ímyndun en reynslu.“ En menn á einangruðum stöð- um hafa oft meira innsœi en þeir sem sigldari eru. „Það er vegna þess að þeir hafa dregið sig í hlé af fusum og frjáls- um vilja.“ Sérstöðu og einangrun ruglað saman Menningarvitar afýmsu tagi; rithöfundar, leikhúsfólk og aðrir listspekúlantar, vísa mikið í ís- lendingasögurnar og mikilvœgi þess að halda tengslum við þessa menningararfleijð - einangrun ogfomarhefðir. „Það má segja að þetta sé end- urtekning, svona eins og hjá páfa- gaukum. Þegar gerð er kvíkmynd eða eitthvað þvíumlíkt verður sag- an hjákátleg. Maður vissi ekki hvort víkingarnir væru komnir af kúrekum eða japönskum sam- úræjum ef það væru engar fisk- spyrður. Þar af leiðandi er þetta bara í nösunum á fólki. f því felst líka flótti frá nútímanum. Menn eru ekki í tengslum við fortíðina þótt þeir séu með þorskspyrður á trönum. Kvikmynd eins og Vegg- fóður er miklu betri kvikmynd en aðrar kvikmyndir, borin uppi af lífskrafti og er skemmtilegri en langlokumar sem hjassast áfram á hvíta tjaldinu. Ég held að þær séu gerðar vegna þess að íslensku kvikmyndagerðarmennirnir halda að fornmenning okkar sé útflutningsvara á svipaðan hátt og kúrekamyndimar vom bandarísk útflutningsvara. Þetta er venjulega háskólagengið fólk sem er mglað í menningunni. Það tók langan tíma fyrir Ameríkana að búa til goðsögnina um kúrekann sem átti enga fyrirmynd í bókmenntum og það að færa goðsögur um víking- inn inn í evrópska vitund krefst meira hugmyndaflugs og þekk- ingar en hefur verið beitt hingað til og kvikmyndin rekst líka á fs- lendingasögumar, sem em miklu betri en skuggar á tíaldi.“ Er verið að leita að sérstöðu? „Ég held að við tölum mikið um sérstöðu en vitum ekki vel hver hún er. Ef þú ert innan um margt fólk, það fýkur í þig og þú gengur út þá er það ekki vegna einhverrar sérstöðu heldur er púkaleg ólund í þér, þú getur ekki verið innan um annað fólk. Ef fólk verður innlyksa á eyðistað er það ekki sérstaða, sérstaða felst í því að vitsmunir taka ákvörðun. Fólk ruglar off saman einangrun og sérstöðu." íslendingar halda þvífram að þeir hafi mikla sérstöðu. „Einangrað fólk talar um að það hafi sérstöðu en mglar henni saman við að vilja vera merkilegt. Þegar það kemst menningarlega séð á visst villustig talar það um sérstöðu, en notar ekki orðið ein- angrun. Þegar myndast sérstaða hér og eitthvað er vel gert þá hætt- ir fólk að hafa áhuga. fslenska óperan var ekki merkileg í fyrstu en þegar hún var komin vel af stað hætti fólk að hafa áhuga. Þegar slíkt gerist eru það fyrstu merki þess að eitthvað fer að hafa sér- stöðu. Áður fór fólk í Óperuna vegna þess að það var forvitið. Forvitið á sama hátt og dýr; kýr þegar þær þefa af einhverju. Én þær geta ekki þefað af sama hlutn- um lengi, þær missa áhugann. Þetta er eins á öllum sviðum, hvort sem um Óperuna, málara- list eða ritverk er að ræða. Fólk fylgist með fyrstu verkunum en missir svo áhugann. Það hefur ekki andlega getu til að fylgja því eftir sem kemst af frumstigi. Við höfum ekki úthald. Við höfum ekki andlega getu. Enga sérstöðu.“ Er sátt þín við tilveruna alger? Já, ég er lítið íslenskur að því leyti tíl að ég upplifi ekki geðsveifl- ur.“ Geðsveiflur eru nú bara mennskar. „Já, ef menn ráða við þær; ann- ars þreytandi." Telma L. Tómasson

x

Pressan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Pressan
https://timarit.is/publication/298

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.