Pressan - 04.02.1993, Blaðsíða 23

FIMMTUDAGUR PRESSAN 4. FEBRUAR 1993
23
Vesturlöndum, sem báru kennsl á
Demjanjuk. Það kom KGB ekkert
við.“
Á.B.: „Á sínum tíma var lagt
pólitískt út af réttarhöldunum í
Tallinn, en minn áhugi stafaði af
því að þarna var réttað um fjölda-
morð á gyðingum. Örlög gyðinga í
Eistlandi koma nákvæmlega ekk-
ert við sorglegri og erfiðri baráttu
Eistlendinga íyrir sjálfstæði."
Blm.: „Hver er skýringin á því
hversu treg íslensk stjómvöld eru,
nú og fyrr, til að taka á máli Mik-
sons. Það mætti ætla að það væri
honum sem öðrum hagur í því að
málið yrði upplýst sem fyrst. Eru
innanlandspólitískar ástæður fyrir
þessu?“
A.H.: „Ég held að þau hafi
brugðist rétt við. Þau báðu lög-
ffæðinga að meta gögnin sem Iágu
fyrir og niðurstöður þeirra liggja
fyrir."
E.Z.: „Hvers vegna heldurðu að
það hafi verið látið nægja að skoða
lagalega hlið málsins, en ekki
kannað hvort frekari sönnunar-
gögn lægju fyrir?“
A.H.: „Ég get ekki svarað fyrir
íslensk stjórnvöld, en ég hygg að
viðbrögð þeirra hafi verið rétt. ís-
lensk stjórnvöld eru heldur ekki
beinn aðili að þessu máli.“
E.Z.: „Ef maðurinn, sem grun-
aður er um glæpina, býr á íslandi
mætti ætla að stjórnvöld létu það
sig einhverju varða.“
Á.B.: „Á sfnum tíma lenti þetta
mál á milli tveggja elda í kalda
stríðinu og var þess vegna látið
niður falla. Aðrar ástæður eru sér-
einkenni þjóðfélags okkar og þetta
er ekki eina dæmið um það. Sam-
starfsmaður Þjóðverja í Noregi,
Ólafur Pétursson, var dæmdur í
fangelsi þar, en íslensk stjórnvöld
fengu hann leystan úr haldi af því
að hann var fslendingur og ekki af
neinni annarri ástæðu. Þetta er
því ákveðið mynstur sem fylgt er í
þessu máli. Einfalda svarið við
þessu væri að láta rannsaka málið.
Það er ekki spurning um hefnd
eða refsingu, heldur er þetta eitt af
þvf sem verður að upplýsa og tak-
ast á við undanbragðalaust.“
Blm.: „Efþað er rétt, sem Arn-
ór sagði, að réttarhöldin í Tallinn
hafi haft pólitískan tilgang, er þá
ekki fyllsta ástæða til að draga í efa
það sem var sagt þar?“
E.Z.: „Réttarhöldin voru áreið-
anlega ekki ópóhtísk, en þau sner-
ust samt sem áður um glæpi. Það
var kannski óheppni skærulið-
anna að hafa framið stríðsglæpi,
en sú var samt raunin. A1 Capone
var á endanum saksóttur fyrir
skattsvik, en hann var samt morð-
ingi. Það er hugsanlegt að ef Eist-
lendingarnir hefðu ekki framið
stríðsglæpi, þá hefðu Sovétmenn
fundið aðra ástæðu til að lögsækja
þá. En staðreyndin, sem ekki
verður umflúin, er að þeir voru
dæmdir fyrir glæpi sem þeir
Efraim Zuroff
„Spurningin sem sumir íslendingar
virðast spyrja sig er: get ég horfst í
augu við raunveruleikann og tekist á
við þá grundvallarskyldu að reyna
að láta réttlœtið gangafram? Það
þýðir ekki að Mikson verði
en að minnsta kosti aðþað
verði að rannsaka málið.“
frömdu. Samtímagögn sanna
þetta svo ekki verður um villst.
Hugmyndafræði eða skoðanir
mannanna skipta nákvæmlega
engu máli í því samhengi. Þeir
ffömdu þessa glæpi og þess vegna
var rétt að draga þá fyrir dóm-
stóla.“
Blm.: „Hrafn, það birtist
óvenjulegur leiðari í Alþýðublað-
inu í síðustu viku, þar sem skorað
var á stjómvöld að rannsaka mál-
ið. Endurspeglar hann afstöðu
blaðsins, flokksins eða utanríkis-
ráðherra?"
H.J.: „Ég get ekki talað fyrir Al-
þýðuflokkinn né utanríkisráð-
herra, aðeins fyrir þetta litla blað.
Þetta er ótvíræð skoðun Alþýðu-
blaðsins og ég er stoltur af henni."
Blm.: „Hefurðu fengið við-
brögð ffá flokksmönnum?"
H.J.: „Já, þeir voru mjög
ánægðir. Ég hef ekki rætt við
utanríkisráðherra nýlega. Hann er
í Malaví.“
Blm.: „Arnór, ertu ánægður
með það hvernig íslenskir fjöl-
miðlar hafa tekið á þessu máli?“
A.H.: ,Að svo miklu leyti sem
„Sovétríkin voru eitt affáum löndum sem
reyndu að draga stríðsglœpamenn nasista
fyrir dómstóla. Glœpirnir voruframdir á
þeirra yfirráðasvœði, en sú staðreynd að
sönnunargögnin komufrá Sovétríkjunum
varð til þess að þeim var víða vísað á bug.
Aðþví leyti eru glæpamennirnir hinir
raunverulegu sigurvegarar kalda stríðs-
ins, eins og Simon Wiesenthal hefur
margoft sagt.“
Efraim Zuroff
ég hef fylgst með því, þá held ég að
þeir hafi skýrt Ifá því sem ástæða
var til að skýra ffá.“
E.Z.: „Mér leikur forvitni á að
vita hvort afstaða þín hafi að ein-
hverju leyti mótast af því hvemig
málið kom upp á sínum tfma,
mjög óvænt í opinberri heimsókn
Davíðs Oddssonar.“
A.H.: „Aðferðin við að koma
því á ffamfæri var mjög óvenjuleg,
svo ekki sé meira sagt.“
E.Z.: „Spurningin er hvort það
hafi haft áhrif á afstöðu þína til
þess hvernig ætti að meðhöndla
það. Ég veit að við veltum því
mikið fyrir okkur hvort þetta væri
rétta leiðin. En þegar íslenski kon-
súllinn í fsrael neitaði að taka við
gögnunum var ekki margra kosta
völ. Okkur þótti líka að málið
myndi vekja meiri athygli með
þessum hætti en ef við hefðum
skrifað Davíð kurteislegt bréf eftir
heimsóknina."
Á.B.: „Það er erfitt að segja um
hvort hefði mátt gera þetta öðra-
vísi eða hverjir kostirnir vora. Það
er hugsanlegt að ekkert hefði gerst
í kjölfar bréfs til ráðherra. Annars
skiptir þetta engu máli.“
E.Z.: „Spurningin er hvort
þetta hafði áhrif á afstöðu margra
íslendinga.“
H.J.: „Ég held að viðbrögðin
hefðu verið svipuð."
E.Z.: „Það er-þó hægt að skýla
sér á bak við þetta, tala um óvirð-
ingu og dónaskap og neita þess
vegna að skipta sér af þessu.“
Á.B.: „Já, það er eitthvað mjög
japanskt við þetta hugarfar. Ott-
inn við að tapa andlitinu.“
E.Z.: „Það er athyglisvert að þú
skyldir segja þetta. Eg fékk fyrir
stuttu bréf frá íslendingi sem hef-
ur sýnt þessu máli áhuga. Ég
spurði hann ráða um hvernig best
væri að koma máhnu á framfæri
hér og hann nefiidi einmitt hversu
líkir íslendingar væru Japönum
að þessu leyti.“
H.J.: „Já, það eru einkenni
eyjasamfélagsins sem koma þarna
í ljós. En ég lít þannig á að það hafi
verið lögð prófraun fyrir þessa
litlu þjóð og það er mikilvægt að
hún falli ekki á því prófi.“
A.H.: „Ég held að málið sé í
réttum farvegi núna. Málið hefur
verið lagt fyrir ríkissaksóknara og
hann ákveður hvort íslenska ríkið
hefur ástæðu til að höfða mál.
Annars eru það aðilar málsins
sem ættu að höfða mál og það
hafa þeir ekki gert.“
E.Z.: „Ég vona bara að sá dagur
komi að litið verði þannig á að
Simon Wiesenthal-stofnunin hafi
aðstoðað fslendinga við að horfast
í augu við fortíðina og gera það
sem rétt er, en ekki að hún hafi
verið fslendingum til vandræða."
Karl Th. Birgisson
Eistneski forsætisráðherrann, Mart Laar, hefur fyrirskipað rann-
sókn í máli Evalds Miksons og annarra meintra stríðsglæpa-
manna. Afi forsætisráðherrans var einn þeirra sem nasistar og
samverkamenn þeirra tóku af lífi á sínum tíma. Myndin er frá
fundi þeirra Laars og Efraims Zuroffs í Eistlandi skömmu fyrir
áramótin.
Eistlendingar rannsaka mál Miksons
„Viljum
komast
til botns
í málinu“
segir Piit Bruuli, aðstoðarmaður for-
sætisráðherra Eistlands.
„Það er rétt að við höfum
beðið tvo sagnfræðinga að rann-
saka mál stríðsglæpamanna í
Eistlandi á árum seinni heims-
styrjaldar. Þeirra á meðal er Ev-
ald Mikson," sagði Piit Bruuli,
aðstoðarmaður eistneska for-
sætisráðherrans, Marts Laars, í
samtali við PRESSUNA.
„Rannsóknin hófst fyrir um
tveimur vikum og nær ekki ein-
göngu til máls Miksons, heldur
til annarra stríðsglæpamanna,
frá báðum hliðum, nasista og
Sovétmanna."
Afhverju er þetta gert núna?
„Við viljum vita nákvæmlega
hver sannleikurinn er í þessum
málum og mál Miksons hefur
vakið athygli á alþjóðavettvangi.
Þess vegna viljum við komast til
botns í því. Nú er líka komin á
lýðræðisleg stjórn í Eistlandi og
því auðveldara að rannsaka mál-
ið án þess að pólitísk sjónarmið
blandist inníþað."
Heldurðu að þetta geti leitt til
ákœru eða einhvers konar rétt-
arhalda?
„Það er mjög erfitt að fullyrða
um það á þessu stigi málsins."
Hvað er það sem verið er að
skoða?
„Þau gögn sem liggja fyrir, en
við viljum einnig tala við fólk
sem býr yfir upplýsingum. Það
eru tveir ungir sagnfræðingar,
Lindstrom og Kastehein að
nafni, sem hafa tekið að sér
verkið og enn sem komið er hafa
þeir einbeitt sér að skjölum."
Er ástœða til að ætla aðfólk
sé á lífi sem þekkir til verka
Miksons?
„Ég þekki ekki málið í smáat-
riðum og þori ekki að fullyrða
um það.“
Sagnfræðingarnir fengu tvo
mánuði til að skila skýrslu sinni,
en það var forsætisráðherrann
sjálíur, Mart Laar, sem fyrirskip-
aði rannsókn þeirra. Laar hefur
opinberlega látið í ljósi skilning á
sjónarmiðum fórnarlamba
stríðsglæpamanna. Afi hans var
einn þeirra sem nasistar og sam-
verkamenn þeirra tóku af lífi á
sínum tíma.