Pressan - 04.02.1993, Blaðsíða 12

12
FIMMTUDAGUR PRESSAN 4. FEBRÚAR 1993
■■■■■■■■■■■
Útgefandi Blað hf.
Ritstjóri Gunnar Smári Egilsson
Ritstjórnarfulltrúi Sigurður Már Jónsson
Þrjú mjúk mál sem
hafa grjótharðan
kjarna
I stjórnmálaumræðu liðinna ára hafa viðfangsefni pólitíkusa
stundum verið flokkuð í mjúk mál og hörð. Mjúku málin eru þau
sem konur og tilfinningasamir karlar hafa áhuga á. Hörðu málin eru
hins vegar viðfangsefni karlanna, alvörupólitíkusanna. í PRESS-
UNNI í dag er fjallað um þrjú mál sem öll mætti flokka undir mjúk
mál. Þau eiga það hins vegar öll sameiginlegt að vera grjóthörð, mun
harðari en til dæmis ráðning Seðlabankastjóra, skattur á skrifstofu-
og verslunarhúsnæði eða hvað það annars er sem heltekur huga
hörðu karlanna.
f PRESSUNNI í dag segir ung kona frá baráttu sinni fyrir að fá
bætur vegna fráfalls eiginmanns síns. Hann lagðist inn á sjúkrahús til
að láta taka úr sér hálskirtla en átti ekki afturkvæmt. Þrátt fyrir að
krufningarskýrsla staðfesti að maðurinn hefði látist vegna mistaka
lækna og hjúkrunarliðs spítalans hafa yfirvöld hans ekki greitt kon-
unni bætur. Þau tæpu tvö ár sem liðin eru ffá sviplegu láti mannsins
hefur málið þvælst um kerfið. Læknaráð íslands hafði það til dæmis
til meðferðar í rétt tæpt ár. Á meðan hefúr konan barist fyrir því að
halda eigum sínum samhliða því sem hún þarf að reka dýran og
tímaffekan málflutning fýrir rétti sínum.
PRESSAN hefur áður fjallað um læknamistök og með hvaða hætti
kerfið tekur á slíkum málum. Því miður virðist þetta tiltekna mál að-
eins styðja það sem hér hefur áður verið sagt um slík mál. Kerfið
miðast fýrst og ffemst við að vernda læknastéttina fýrir álitshnekki.
Fórnarlömbum vanbúnaðar og mistaka á spítulunum er gert það
eins erfitt og kostur er að sækja rétt sinn.
Þessi dæmi eru orðin það mörg að fyrir löngu er kominn tími til
að einhverjir af hörðu körlunum í stjórnmálunum íhugi lagabreyt-
ingar til að tryggja rétt þessa fólks.
í PRESSUNNI er einnig fjaliað um svokallað barnaránsmál. I um-
fjöllun blaðsins kemur ffam að viðbrögð stjórnvalda við málinu og
öðrum sambærilegum virðast stjórnast af einhverju sem ekki er
hægt að skýra með skynseminni einni. í einu málinu hneppir ríkið
menn í gæsluvarðhald en í því næsta hefst það ekkert að. Því miður
er ekki hægt að skýra þennan mun með öðrum hætti en þeim, að
framkvæmdavaldið skoði málin ekki út ffá staðreyndum heldur út
ffá tilfinningum — og þá fyrst og ffemst þjóðerniskennd. Það virðist
einnig vera hægt að hafa áhrif á ákvarðanir lögreglu og saksóknara
með þokkalegum þrýstingi.
Það er náttúrulega óþolandi ef Islendingar geta ekki gengið út frá
því að samræmis sé gætt í jafhviðkvæmum málum. Þegar lögreglan,
ákæruvaldið og dómstólar bregðast misjafnlega við sambærilegum
málum býr almenningur ekki lengur við réttaröryggi.
Þá er í PRESSUNNI fjallað um nauðgunarmál sem vakti mikla at-
hygli síðastliðið haust þegar undirréttur dæmdi fjóra unglingspilta til
skilorðsbundins fangelsis í fáeina mánuði. Þótt ef til vill megi segja
að þetta tiltekna mál sé ekki dæmigert — og margt í málavöxtum og
aðstæðum piltanna eigi að reiknast þeim til refsilækkunar — þá af-
hjúpaði það hyldýpið sem er á milli afstöðu almennings og dómstóla
til alvarleika nauðgunar. Því miður virðist mega ráða af niðurstöðum
dómstóla að þeir líti á nauðgun sem jafnalvarlegan — eða álíka létt-
vægan — glæp og tékkafals eða krítarkortamisferli.
Þótt ekki sé ástæða til að hvetja dómstóla til að elta refsigleði al-
mennings er fúll ástæða til að hvetja dómara til að ígrunda hvort
kvenlíkami sé ekki í það minnsta jafnmikils virði og þrjú tékkaeyðu-
blöð. Og það er skýlaus krafa að samræmis verði gætt í dómum í
nauðgunarmálum milli emstakra dómstóla og dómara.
Það er erfitt að sætta sig við að dómstólarnir sem heild leggi á af-
brot mælistiku sem er í hróplegri andstöðu við siðferðisvitund al-
mennings. Það er á engan hátt hægt að sætta sig við að einstakir
dómarar komist upp með að reka sitt eigið sérsinna réttarkerfi. f
þessu tiltekna tilfelli var það dómari sem hefúr á undanförnum árum
í raun náðað menn sem ákærðir hafa verið fýrir alvarleg brot með
því að draga málsmeðferðina á langinn. Sú staðreynd — og einnig
það að meðferð alvarlegra mála lá í raun niðri til margra ára hjá
fíkniefnadómstólnum með þeim afleiðingum að nær öU alvarlegri
mál sem komu til kasta hans ónýttust — er til þess fallin að grafa
undan trausti almennings á réttarkerfinu.
Ritstjóm, skrifstofur og auglýsingar.
Nýbýlavegi 14-16,sími 643080
Faxnúmen
Ritstjórn 64 30 89, skrifstofa 64 31 90, auglýsingar 64 30 76
Eftir lokun skiptiborös:
Ritstjóm 64 30 85,
dreifing 64 30 86, tæknideild 64 30 87.
Áskriftargjald
700 kr. á mánuði ef greitt er með VISA/EURO/SAMKORT en 750 kr. á mánuði annars.
PRESSAN kostar 230 krónur í lausasölu
BLAÐAMENN: Bergljót Friðriksdóttir, Friðrik Þór Guðmundsson,
Guðrún Kristjá n sdótti r, Jón Óskar Hafsteinsson útlitshönnuður,
Jónas Sigurgeirsson, Jim Smart Ijósmyndari, Karl Th. Birgisson,
Sigríður H. Gunnarsdóttir prófarkalesari, Telma L Tómasson.
PENNAR: Stjómmál og viðskipti; Árni Páll Árnason, Einar Karl Haraldsson,
Guðmundur Einarsson, Hannes Hólmsteinn Gissurarson, Hreinn Loftsson, Mörður
Árnason, Ólafur Hannibalsson,Óli Björn Kárason, RagnhildurVigfúsdóttir, össur
Skarphéðinsson. Listir; Gunnar Árnason myndlist, Gunnar Lárus Hjálmarsson popp,
Kolbrún Bergþórsdóttir bókmenntir, Martin Regal leiklist.
Teikningar; Ingólfur Margeirsson, Jón Óskar, Kristján Þór Árnason.
Setning og umbrot: PRESSAN Filmuvinnsla, plötugerð og prentun: ODDI
STJÓRNMÁL
Pólitísk verkföll?
ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
Vinnumarkaðurinn minnir æ
meir á hræringarnar við Kröflu;
ólga undir niðri, land rís og sígur á
víxl og öll teikn gefa til kynna að
eldgos geti orðið fyrr en varir.
MiUi ríkisstjórnarinnar og Verkó
er gliðnun í gangi, sem gæti auð-
veldlega brotist út í pólitískum
Suðurlandsskjálfta.
Ríkisstjórnin hefur ekki talað
gætilega tU forystu verkalýðs-
hreyfingarinnar. Það hefúr satt að
segja gengið á með skítkasti á
báða bóga, þegar menn hefðu
mUdu fremur þurft að setjast nið-
ur og finna flöt á samstarfi. Fram-
lag VSf hefúr til þessa verið einna
jákvæðast; atvinnurekendur hafa
réttilega bent á að snertiflötur
Verkó og ríkisstjórnarinnar hljóti
að vera vopnaskak gegn hryUingi
atvinnuleysisins. Á meðan talast
Verkó og ráðherrar við með skatt-
yrðum.
Er hægt að komast hjá tUgangs-
lausum verkföUum? Vafalaust. En
það verður erfitt að róa vinnu-
markaðinn, ekki síst vegna þess
að forysta Verkó hefur skapað
væntingar hjá sínu liði; menn hafa
talað sig upp í stríðsham og
reynslan sýnir að það er ævinlega
erfitt að tala sig niðrúr honum aft-
ur.
Hverjar yrðu afleiðingar verk-
faUa í dag? TU að svara því þurfa
menn fyrst að gera sér grein fýrir
um hvað verkföU myndu snúast.
Verkalýðshreyfingin sjálf skilur
að hún hefur ekkert að sækja í
greipar atvinnurekenda; sá skiln-
ingur birtist í því að forysta henn-
ar hafði frumkvæðið að því að
létta miklum álögum af fyrirtækj-
um landsins og vildi raunar ganga
lengra en stjórnvöld féllust á.
Verkföll myndu því ekki snúast
um kauphækkanir frá atvinnurek-
endum.
Úr forystusveit verkalýðshreyf-
ingarinnar, einkum BSRB, er því
haldið ffam að rUdsstjórnin sé að
rústa velferðarkerfið og á því góða
fólki er helst að skilja að verkföU
séu nauðsynleg til að leiðrétta
kompásskekkju ísfirðingsins Sig-
hvats Björgvinssonar. Meðan
reynsla er að komast á nýlegar
breytingar í heUbrigðiskerfinu er
vafalítið hægt að finna dæmi um
fóUc sem fer sérlega iUa út úr þeim.
En ísfirðingurinn hefúr áður sagt
að eftir föngum verði reynt að
slípa af þá agnúa sem reynslan
leiðir í ljós. Efúr standa staðreynd-
ir, sem styðja ekki ásakanir um að
velferðarkerfið sé á leið til and-
skotans:
Þrátt fyrir allt eyðir íslenska rík-
ið hlutfaUslega meiru tíl heUbrigð-
ismála en næstum öll lönd í Evr-
ópu; meiru en velferðarríki Dan-
merkur og Noregs. Og samkvæmt
fjárlögum fyrir þetta ár greiðir rík-
issjóður fleiri krónur á núvirði á
hvern þjóðfélagsþegn tíl heUbrigð-
ismála en það gerði í fýrra. Sömu-
leiðis er sá hlutur sem ríkið ver af
tekjum sínum til heilbrigðismála
hærri á þessu ári en síðasta heila
árið sem ríkisstjórn Steingríms
Hermannssonar var við völd.
Þeir sem sjá fyrir sér hrun
hinnar rómuðu íslensku velferðar
ættu líka að skoða hvað er að ger-
ast í málefnum fatlaðra: Á sama
tíma og þjóðartekjur dragast
verulega saman aukast ffamlög til
fatlaðra um næstum sjö prósent.
Á þessu ári hefjast sex ný verkefni
í þeim málaflokki; Ijögur á lands-
byggðinni og tvö í Reykjavík.
Varla fellur það undir hrun vel-
ferðar á íslandi, — eða hvað?
Breytingar á heilbrigðiskerfinu
réttlæta því fráleitt verkföll. Stað-
reyndin er sú að við núverandi að-
stæður hefðu verkfÖU einungis eitt
markmið: að koma ríkisstjórninni
ffá. Um leið væri verið að misbeita
verkalýðshreyfinguna í pólitískum
tilgangi og tilraunir til þess gætu
ekki annað en leitt til djúptæks
innbyrðis klofnings í hennar eigin
röðum.
Núverandi forseti ASI hefúr um
langt skeið verið í innsta kjarna
Alþýðubandalagsins; setið áratug-
um saman í miðstjórn og lengi í
ffamkvæmdastjóm, sem er helsta
valdastofnun flokksins. Hann
mótaðist á þeim árum þegar Marx
var guðinn og spámennirnir
höfðu austrænt yfirbragð. Leið-
togar úr stjómarliðinu hafa haldið
því fram að hann hyggist beita
tökum sínum á ASI tU að búa í
„Núverandi forseti
ASÍ hefur um langt
skeið verið í innsta
kjarna Alþýðu-
bandalagsins; setið
áratugum saman í
miðstjórn og lengi í
framkvœmdastjórn,
sem er helsta valda-
stofnun flokksins.
Hann mótaðistá
þeim árum þegar
Marx varguðinn og
spámennirnir höfðu
austrœnt yfirbragð. “
haginn fyrir Alþýðubandalagið og
sjálfúr talaði hann helsti óvarlega
rétt effir glæsUega kosningu sína á
þingi ASIá Akureyri. En Benedikt
Davíðsson er bæði harðgreindur
og varkár og sem gamaU lenínisti
veit hann að ef markmið barátt-
unnar eru ekki vel skilgreind og
auðsldlin er alltaf hætta á að for-
ystan verði viðskila við hreyfing-
una. Það er því aUtof snemmt að
halda því fram að fýrir honum
vaki að beita afli hreyfingarinnar
tU pólitískra verkfaUa.
En þar skipta viðbrögð ríkis-
stjórnarinnar mildu máli. Og
sannast sagna hefur verið of stríð-
ur tónn af hennar hálfu; í pusi
verður að stýra skútunni á lygnari
sjó. Menn verða að ræðast við
öðmvísi en með köpuryrðum og
ríkisstjórnin verður að hafa frum-
kvæði um það. Ella getur komið
tíl pólitískra verkfaUa, sem fáir ut-
an harðasta kjarna stjórnarand-
stöðunnar vUja, — og engum vití-
bornum manni hefði komið til
hugar að væri mögulegt fýrir eins
og hálfú ári. ___________
Höfundur er tormaöur þingllokks Alþýöu-
flokksins
FJÖLMIÐLAR
boðar stalínska söguskoðun
„Auðvitað hefur Víkverji
rangtfyrir sér. í raun er
hann að boða stalínska
söguskoðun: Að öll óþæg-
indi úrfortíðinni skuli graf-
in oggleymd. Að einungis
skuli leggja áherslu á það úr
fortíðinni sem erfagurt, gott
ogþessari silkihúfu Mogg-
ans að skapi. “
Mogginn
Morgunblaðið kemur manni
aUtaf jafnmikið á óvart. í Víkveija
fýrir rúmri viku var tíl dæmis eft-
irfarandi klausa.
„Upprifjun á fféttum fýrri tíð-
ar er oft fróðlegt og stundum
skemmtilegt lesefni fýrir blaða-
lesendur. Slík upprifjun er hins
vegar varasöm. Fyrir kemur, að
sagt er frá atburðum, sem gerð-
ust fýrir nokkmm áratugum, sem
hafa að geyma slæmar minningar
fýrir einstaklinga og fjölskyldur.
Þetta eru atburðir, sem heyra tU
liðins tíma, eiga ekkert erindi við
nútímann og valda einungis sárs-
auka og leiðindum fýrir þá, sem
hlut áttu að máli, atburðir, sem
þeir vUja helzt gleyma.
Slíkir atburðir voru rifjaðir
upp í sunnudagsblaði Morgun-
blaðsins fyrir rúmri viku, þegar
vikið var að verkum svonefnds
„Náttfara“ íýrir fjöldamörgum
árum. f upprifjun af þessu tagi
birtist tillitsleysi gagnvart fólld,
sem lifað hefur ^ðlilegu lífi um
langt árabU og samfélagið á ekk-
ert sökótt við. Hér er auðvitað
um hugsunarleysi að ræða, sem
fúU ástæða er tíl að biðja þá, sem
hlut eiga að máli, velvirðingar á.“
Víkverji er sem kunnugt er
skrifaður af nokkrum silkihúfúm
Moggans. f þessum pistli
skammast ein þeirra út í verk
einhvers minniháttar blaða-
manns sem fékk það verkefni að
skrifa „Fréttaljós úr fortíð“, en
það er fastur dálkur í sunnudags-
blaði Moggans. f raun er ekkert
út á upprifjunina að setja. Vitnað
var til ummæla fólksins sem
Náttfari braust inn hjá og einnig
til þjófsins sjálfs, án þess þó að
nokkur væri nafngreindur.
Það er erfitt að skUja hvað
þessi silkihúfa Moggans meinar.
Finnst henni útgáfa Iðunnar á
öldinni okkar ekkert erindi eiga
við nútímann, sé tUlitslaus gagn-
vart þeim sem samfélagið á ekk-
ert sökótt við og að forlagið eigi
að biðjast velvirðingar á henni?
Hvað með tuttugu ára afmæli
Vestmannaeyjagossins? Var
ástæða til að rifja upp að tugir
íjölskyldna horfðu upp á heimili
sín brenna eða hverfa undir ösku
og hraun?
Auðvitað hefur Víkverji rangt
fýrir sér. f raun er hann að boða
stalínska söguskoðun: Að öU
óþægindi úr fortíðinni skuli graf-
in og gleymd. Að einungis skuli
leggja áherslu á það úr fortíðinni
sem er fagurt, gott og þessari
sUkihúfu Moggans að skapi.
Þessi skrif VUcverja eru í raun
svo kostuleg að það er fáránlegt
að andmæla þeim eða velta þeim
frekar fýrir sér. Það er hins vegar
sorglegt að þau skuli koma úr
penna manns sem vinnur við
upplýsingamiðlun.
Gunnar Smári EgUsson