Pressan - 19.05.1993, Síða 26

26 PRESSAN
SÆNSKIR MENN & TEKKNESKIR
Miðvikudagurinn 19. maí 1993
Bíóin
HÁSKÓLABÍÓ |
Lifandi Alive
Allt fyrir ástina I Don’t Buy
Kisses Anymore
Mýs og menn Of Mice and
Men ★ ★★ Sæt útgáfa af
Steinbeck-sögunni, að
mestu laus við væmni.
John Malkovich hefur haldið
mest sig T leikhúsinu aö
undanförnu, en fær þarna
aftur alvöruhlutverk í bíó-
mynd. Hann svíkur ekki.
Jennifer er næst Jetinifer
Éight ★★ Það má hafa gam-
an af smartri kvikmynda-
töku, trixum til að gabba
áhorfendur og Hitchcock-
andrúminu í myndinni. Gall-
inn er hins vegar sá að sag-
an er nánast út í hött.
Vinir Péturs Peter’s Friends
★ Kenneth Branagh býður
upp á allan matseðilinn;
alkóhólisma, ungbarna-
dauða, gjálífi, hjónaerjur,
brostna drauma ásamt
óheyrilegu magni af þeim
söknuði eftir æskunni sem
slær fólk fimm árum eftir
að það lýkur námi. Þegar
einn vinurinn upplýsir að
hann sé með HlV-veiruna
hverfur skáldskapurinn end-
anlega úr sögunni og út-
vatnað vandamálakjaftæðið
verður eitt eftir.
Howard’s End ★★★ Bók-
menntaverk verður að góðri
bíómynd.
^UGARÁSBfó^J
Feilspor ★★★ Spennandi
sakamálamynd með eftir-
minnilegum persónum.
Myndin er skemmtilega hrá
og líkast til sú langbesta
sem sýnd hefur verið í
Laugarásbíói í háa herrans
tíð.
Flissi læknir Dr. Giggles ©
Laugarásbíó er musteri
vondra mynda. Samkvæmt
fréttum stendur það til
bóta. En Flissi læknir skán-
ar ekkert við það. Honum er
ekki við bjargandi.
Hörkutól Fixing the Shadow
★
Nemo litli ★★★ Falleg
teiknimynd.
REGNBOGINN
Ólíkir heimar Close to Eden
Loftskeytamaöurinn Tele-
grafisten ★★ Saga Hamsuns
var perla, en myndin er
skandinavísk þvæla. Þó má
hafa gaman af góðum leik
og fallegum konum.
Siöleysi Datnage ★★★
Mynd um þingmann sem
ríður sig út af þingi. Jeremy
Irons leikur af feiknakrafti.
Þaö er Ijóst að þingmaður-
inn heldur ekki við tengda-
dótturina vegna þess að
hann langar til þe.ss heldur
vegna þess að hann getur
ekki annaö. Hann rústar lífi
sínu um leið og hann frels-
ar sig. Kynlífssenurnar eru
helst til langar — að
minnsta kosti fyrir þá sem
hafa misst eitthvað úr
endalausri runu ríðinga-
mynda að undanförnu. Hinir
hafa byggt upp þol.
Feröin til Las Vegas Hon-
eymoon in Vegas ★★ Það má
vel hlæja að þessari mynd;
sérstaklega aö örvæntingu
Nicolas Cage.
Englasetriö ★★ Þokkaleg
gamanmynd frá frændum
vorum Svíum.
Sódóma Reykjavík ★★★
Enn jafngóð.
SAMBÍÓIN
Banvænt bit Innocent Blood
® Þetta er skelfileg tilraun
til að gera hryllingsmynd og
grínmynd í einu. Myndin er
hvorugt. Ekki einu sinni
nógu lítið fyndin til að vera
hlægileg.
★★★★ p°«Þétt
★★★
★★ 1-ala
Leiöinlegt
Ömurlegt
Sommersby ★★★ Ágæt
endurgerð á The Return of
Martin Guerre, nítjándu ald-
ar sögu um þá eldfimu
blöndu, ástríður og lygar. Ri-
chard Gere hefur leikið svo
illa í svo mörgum myndum
að hann kemur þægilega á
óvart. Jodie Foster sýnir lítil
tilþrif.
Meistararnir Champions
Leyniskyttan Sniper
Ávallt ungur Forever Young
★★ Flugmaður vaknar eftir
að hafa legið í frosti í hálfa
öld. Frumlegt? Nei. Líkast
til er þetta áttunda myndin
með þessum söguþræði á
undanförnum fimmtán mán-
uðum. Eini kosturinn við
myndina er lágstemmdur
leikur Mels Gibson.
Stuttur Frakki ★★★ Stjörn-
urnar þrjár segja til um
stöðuna í hléi. Eftir hlé
rennur myndin út í sandinn
og tapar einni ef ekki tveim-
ur af stjörnunum. En það er
margt gott í myndinni og þá
sérstaklega Frakkinn stutti.
Án hans hefði myndin sjálf-
sagt orðið venjuleg íslensk
ærsla- og aulahúmorsmynd.
Konuilmur Scent of a Wotnan
★★★ Leikur Als Pacino og
Chris O’Donnel er eina
ástæðan til að sjá myndina
því sagan er eilítið púkaleg
þroskasaga.
Háttvirtur þingmaöur The
Distinguished Gentleman ★
Eddie Murphy á ágæta
spretti en allt of fáa til að
halda uppi þessari gleði-
snauðu gamanmynd.
Hinir vægöarlausu Unforgi-
ven ★★★★ Frábær mynd
um áhrif ofbeldis á ofbeldis-
manninn.
Ljótur leikur The Crying
Game ★★★★ Kemurjafnvel
útlifuðum bíófríkum á óvart
og fær þau til að gleyma
sér.
Elskan, ég stækkaöi barnið
Honey, I Blew Up the Kid ★★
Óhæf nema öll fjölskyldan
fari saman í bíó. Gaman-
mynd fyrir börnin. Hryllings-
mynd fyrir fullorðna.
Bambi ★★★★ Þó ekki væri
nema vegna sagnfræðilegra
ástæðna er skylda að sjá
Bamba reglulega.
Hundar fara til himna All
Dogs Go To Heaven
Aleinn heima 2 Home Alone
2
STJÖRNUBÍÓ
Öll sund lokuð Nowhere To
Run
Helvakinn III Hellraiser III ★
Viðbjóðurinn fer yfir línuna
eins og í fyrri myndunum
tveimur; Hellraiser og Hell-
bound. Hellraiser er þess-
ara þriggja mynda þó skást
því þrátt fyrir allt er hún
ágætis afþreying.
Hetja Accidetttal Hero ★★★
Þrátt fyrir yfirþyrmandi leið-
indi persónunnar tekst
Dustin Hoffman ekki að
eyöileggja söguna með of-
leik eins og honum hættir
til. Galdur myndarinnar ligg-
ur í handritinu og frásagnar-
gleði leikstjórans.
KVIKMYNDIR
Spilltir menn og sœnskir
„Vegnaþess aðþað
minnir mig á forfeður
mína, sœgarpa og
vinnumenn.“
Sigurður G. Tómasson,
dagskrárstjóri Rásar 2.
LOFTSKEYTAMAÐURINN
REGNBOGINN
★★
••••••••••••••••••••••••••••
Regnboginn hefur nú tekið
til sýningar þessa norsku
mynd sem mun hafa verið hér
á einhverri kvikmyndahátíð.
Það er dálítið með hálfum
huga að maður fer að horfa á
„listrænar“ kvikmyndir frá
frændum okkar á Norður-
löndum, eins og þeir hafa sér-
hæft sig í botnlausum leiðind-
um frá því maður man eftir
sér. En nú hafa Norðmenn
tekið sig til og kvikmyndað
þetta verk Hamsuns.
Sögusviðið er það sama og í
Pán, Rósu og Benóní, sem all-
ar hafa komið út á íslensku.
Kapítalistinn Mack drottnar
yfir öllu á krummaskuðinu,
sér um einu atvinnustarfsem-
ina í bænum, fiskilímsverk-
smiðju, sem gengur ekki allt
of vel, auk þess sem verslunin
er í hans höndum. Mack þessi
hefur vinnustúlkur, sem hann
kemur vilja sínum fram við en
rekur þegar hann verður leið-
ur á þeim eða þær óléttar.
Hann er vondur maður og
spilltur, enda hafður sænskur.
Sonur Macks er hálfgerður
ónytjungur sem ekki gerir
greinarmun á eign og skuld í
bókhaldinu en dóttirin er
perla þorpsins. Enda ætlar
Mack að gifta hana öldruðum
en ríkum dönskum kaup-
manni til að tryggja viðskipta-
tengsl og bjarga þannig verk-
smiðju sinni og verslunar-
rekstri. Loftskeytamaðurinn
hefúr lítið að gera í vinnunni
og fæst því aðallega við að fi'fla
konur og brenna þær mjög í
lostanum til hans. Loftskeyta-
maðurinn Rolandson er mað-
ur hins nýja tíma, hann
stundar vísindarannsóknir
framhjá vinnunni og kvenna-
foringja og þess vegna sett
saman söguna um Rolandson
loftskeytamann. Pan er róm-
antísk ástarsaga um fólk sem
auðnast að lifa undir heiðrík-
um himni voldugra ástríðna,
þrátt fyrir meinleg örlög, en
loftskeytamaðurinn er félags-
leg þvæla sem gerir lítið úr
verslun og verksmiðjurekstri
en hefur til skýjanna vesælan
kvennaflagara.
Þótt margt misjafnt megi
segja um efnivið þessarar
myndar, þá er ekki þar með
sagt að lcvikmyndin sé slæm.
Um margt er vel staðið að
verki og sýnist mér verklag
mjög sótt til þeirra rússnesku
kvikmynda sem gerðar hafa
verið við sögur Tsékhovs, auk
þess sem jólaboð Bergmans er
ekki langt undan. Þarna er
vissulega margt sem gleður
augað. Konurnar eru til dæm-
is mikið augnayndi og leika
þær flestar vel þrátt fyrir að
þær séu ekki látnar bera
merkar persónur, enda mun
Hamsun ekki hafa talið konur
standa framarlega hvað gáfna-
far snertir. Mack stórgrósser
er svo vel leikinn að unun er á
að horfa, spurning hvort leik-
stjórinn er ekki einmitt að
snúa svolítið á barnalegar
hugmyndir Hamsuns með því
að láta túlka þennan voðalega
mann af mikilli samúð. Loft-
skeytamaðurinn er hins vegar
heldur freðýsulegur sjarmör,
eiginlega sprenghlægilegur.
Skoðuð með þessum gleraug-
um verður kvikmyndin hin
besta skemmtun, að öllu öðru
leyti en söngatriðum loft-
skeytamannsins, sem eru
beinlínis óþolandi. Það sem er
merkilegt við þessa kvikmynd
er aðferðin við að segja sög-
una, hún gæti áreiðanlega
komið að gagni við kvik-
rnyndun á íslensku efni.
GUÐMUNDUR
ÓLAFSSON
farinu sem koma mjög við
sögu í lokin. Inn í þetfa
munstur er síðan fléttað prest-
inum og konu hans og fleiri
sögupersónum, þar á meðal
vangefnum manni sem falið
er það vandasama en nauð-
synlega verkefni að kveikja í
og stela peningum.
Ekki veit ég hve margar
bækur Hamsun skrifaði um
Mack og þorpið hans en Pan,
sagan af Klan liðsforingja, hef-
ur líkast til verið með þeim
fyrstu. Sú bók er auðvitað
rómantísk perla sem maður
gleymir aldrei. Sögurnar af
Benóní og Rósu eru síðri, en
nokkuð góðar
þó. í sögunni af
Rolandson loft-
skeytamanni
reynir Hamsun
að brjótast úr
hinni ljúfsáru
rómantík. Það er
eins og hann
langi til að skrifa
sögu um hinn
unga, norska at-
hafnamann, sem
skapar sér „Le-
bensraum" og
sigrast á hinum
spilltu erlendu
öflum (Mack —
sem gæti verið
gyðingur) og
hlýtur að lokum
perlu þorpsins.
Ekki kæmi mér á
óvart að Hams-
un hefði haft
móral vegna
dapurlegra ör-
laga Klans liðs-
BÓKMENNTIR
Athyglisvert ogfjarska gott
BJARTUR OG FRÚ EMELÍA
TÍMARIT UM BÓKMENNTIR
OG LISTIR
SÉRRIT HELGAÐ SKÁLDSKAP
FRANZ KAFKA
★★★
í nýjasta heffi Bjarts og frú
Emelíu er að finna úrval af
smásögum, bréfum og dag-
bókarbrotum Franz Kafka.
Feðgarnir Eysteinn Þorvalds-
son og Ástráður Eysteinsson
völdu efhið og þýddu. Þýðing
þeirra feðga virðist unnin af
mikilli nákvæmni og hollustu
við frumtextann.
Þær sögur sem ratað hafa í
úrvalið eru misjafnar. Nokkr-
ar virðast fremur léttvægar,
eins og uppkast sem eftir á að
vinna úr. Aðrar eru feikna-
góðar og áhrifamiklar. Meðal
þeirra eru Gammurinn og
Málsvarar.
Bréf og dagbækur Kafka
eru hin athyglisverðasta lesn-
ing og svo rík að tilfinningu
að ólíklegt er annað en les-
andinn sökkvi sér í lesturinn.
Kafka sagði í einu bréfa sinna:
„Bókin verður að vera öxin á
freðið hafið í okkur.“ Við
lestur þessa úrvals reynast
dagbókarfærslurnar og Sréfin
slík öxi.
Að mínu mati hefðu
Ástráður og Eysteinn mátt
sleppa nokkrum sögum og
birta fleira úr dagbókum og
bréfum. í úrvali þeirra feðga
er meðal annars að finna bréf
sem Kafka skrifar Felice, unn-
ustu sinni, þar sem hann ým-
ist hvetur hana eða letur til að
giftast sér. Og einnig bréfið
sem hann skrifaði föður
hennar, að því er virðist í
þeim tilgangi að fá hann til að
afstýra giftingunni. Þar lýsir
Kafka sjálfúm sér á þann veg
að nálgast óbeit. Það hvarflar
að manni að þessi taugabilaði
og heilsulausi skáldsnillingur
hafi æði oft reynst sjálfúm sér
hinn versti óvinur. Hann seg-
ir: „Ég er þögull, ófélagslynd-
ur, skapstyggur, eigingjarn,
ímyndunarveikur og í raun-
inni heilsuveill.“
Ástráður Eysteinsson gerir
ítarlega grein fyrir skáldskap
Kafka í grein sinni Á af-
skekktum stað. Þetta er fróð-
leg grein og Ástráður hefur
greinilega lagt mikla vinnu í
hana. Það má hins vegar segja
um þessa grein, líkt og marg-
ar bókmenntagreinar
Ástráðs, að textasmíði fræði-
mannsins er stundum svo
einkennileg að maður bein-
línis hváir. Ágætt dæmi úr
grein hans er þessi setning: „í
bréfunum sem annarsstaðar
sjáum við hina láréttu hreyf-
ingu smárra bókmennta, burt
frá miðlægum gildisás samfé-
lagsins.“
Þegar menn eru farnir að
skrifa texta eins og þennan
bjóða þeir upp á að hætt sé að
taka þá alvarlega. Textinn
hljómar einfaldlega líkt og vel
heppnuð skopstæling.
Þá að þætti Milans Kund-
era.
Það finnast bókmennta-
fræðingar sem gera sér far um
að gæða skrif sín hæfilegu af-
stöðuleysi af eintómri
hræðslu við að fá andsvör og
skammir. Milan Kundera er
ekki einn þeirra.
Bókmenntaskrif Kundera
lýsa aðdáunarverðu sjálfstæði,
skarpri greind og frumlegri
hugsun. Hann er ætíð ögr-
andi, skemmtilega kjaftfor og
mátulega illkvittinn.
Allt þetta gerir að verkum
að bókmenntagreinar Kund-
era eru venjulega glæsilegar.
Svo er einnig um þá nýjustu,
sem er ein af hans bestu. Lík-
lega er hún bara hrein snilld.
Hún nefnist Vegir í þoku og
birtist í þýðingu Friðriks
Rafhssonar.
Kundera kemur víða við.
Hann ræðir háðið í Réttar-
höldum Kafka, víkur talinu
að Tolstoy og fleiri skáldum.
Og skyndilega er hann farinn
að gagnrýna réttarhaldahugs-
unarhátt, sem hann segir ein-
kenna mannkyn. Hann telur
að „hugsanafrelsi, málfrelsi,
skoðanafrelsi, frelsi til að segja
brandara, hugleiða, vera ill-
kvittin, hugsa ögrandi" hafi
skroppið saman „undir vök-
ulu eftirliti almenns aftur-
haldsdómstóls“.
Hann gagnrýnir þá áráttu
manna að skipta um skoðun
til þess eins að semja sig að
ríkjandi viðhorfum: „...
(fólk) er í rauninni alltaf eins:
það hefur alltaf á réttu að
standa og finnst alltaf það
sama og öllum í kringum
það. Það tekur ekki breyting-
um til að komast betur að
kjarna sjálfs sín, heldur til að
aðlaga sig betur öðrum. Það
tekur breytingum til að vera
óbreytt áfram.“
Og það sem Kundera segir
í lok greinar sinnar um göngu
mannkyns í þoku er há-
punktur fantagóðrar greinar.
Þeir sem láta þessa grein
Kundera framhjá sér fara
verða að gera það á eigin
ábyrgð. Hún er vitsmunaleg
veisla sem ég hefði engan veg-
inn viljað missa af.
Þetta hefti Bjarts og frú
Emelíu er skreytt nokkrum
myndum af Franz Kafka og
vinkonum hans. Þar er einnig
mynd af Kundera. Kappinn
er þar úfinn og ergilegur og
greinilega reiðubúinn í
áframhaldandi baráttu gegn
affurhaldsöflum heimsins.
Bjartur og frú Emelía hefúr
um nokkurt skeið verið at-
hyglisverðasta bókmennta-
tímarit landsins. Nú virðist
tímabært að viðurkenna að
það er einnig hið besta.