Pressan - 05.08.1993, Blaðsíða 13

S K O Ð A N I R
Fimmtudagurinn 5. ágúst 1993
PRESSAN 13
DAS KAPITAL
STJÓRNMÁL
Bœjarútgerðin blívur
Seki sjónarvotturinn
I kreppu og á samdráttar-
skeiðum er lögð sú kvöð á
stjórnvöld, að þau haldi uppi
íúllri atvinnu. Meðal þeirra
úrræða, sem gripið hefur ver-
ið til er stofnun útgerðar á
vegum sveitarfélaga. Rekstrar-
formið var með ýmsum hætti.
Á ísafirði hét það Samvinnu-
útgerð Isfirðinga en í mörgum
bæjarfélögum var slík útgerð
með beinni ábyrgð bæjarfé-
laganna. í Reykjavík hét það
Bæjarútgerð Reykjavíkur,
BÚR. Borgarsjóður Reykja-
víkur bar fulla og ótakmark-
aða ábyrgð á rekstri þess fyrir-
tækis. BÖR fékk árlega fram-
lag frá Borgarsjóði til að
standa undir rekstri og fjár-
festingum. Svo fór þó að lok-
um, að BÚR var sameinað
öðru fyrirtæki og fékk það
nafnið GRANDI hf. Hefur
Reykjavíkurborg ekki þurft að
greiða með því fyrirtæki. Dav-
íð Oddsson borgarstjóri taldi
að niðurfelling á framlagi
borgarinnar til BÚR hafi dug-
að til að byggja Ráðhús og
Perlu. Ekki verður séð, að það
hafi haft áhrif á atvinnulíf í
Reykjavík, að borgin hætti að
skipta sér af rekstri, sem ekki
er í hennar verkahring.
Reyndar er GRANDI hf. öfl-
ugt atvinnufyrirtæki, sem hef-
ur að hluta verið selt almenn-
ingi og hefur einkavæðing
þess tekist vonum ffamar.
Á Akureyri var bæjarút-
gerðin í hlutafélagsformi. Út-
gerðarfélag Akureyringa hf.
var stofiiað 1945. Aðaleigandi
þess er Akureyrarbær en aðrir
eigendur eru KEA og verka-
lýðsfélög við Eyjaíjörð auk
einstaklinga, sem keypt hafa
hlutabréf fyrir sparifé sitt. Út-
gerðarfélagið fékk í sinn hlut
nýsköpunartogara og keypti
jafnffamt aðra slíka, sem önn-
ur bæjarfélög höfðu gefist upp
á að reka.
Frystihús Útgerðarfélagsins
var ekki byggt fyrr en 1955.
Bygging þess er dæmigerð fyr-
ir fyrirgreiðslupólitík Sjálf-
stæðisflokksins, því formaður
stjórnar Útgerðarfélagsins og
þingmaður Akureyringa, sem
var sjálfstæðismaður, héldu á
fund forsætisráðherra, Ólafs
Thors, í Stjórnarráðinu og
báðu um ffystihús.
Forsætisráðherra tók þeirri
málaleitan illa, taldi að togar-
amir gætu bara siglt með afl-
ann eða þá bara landað ann-
aammntam
JuK
áp*\m í ú

; <
'
|

En minnumstþess,
sem Þorbergur
Þórðarson segir í
Bréfi til Láru:
„Aldrei hefur verið
samin svo ómerki-
legt bók að hún
hafi ekki kostað
meira andlegt erf
iði en stjórn heillar
togaraútgerðar í
tiu ar .
Því er spurningin
þessi: Er Gunnar
Ragnars forstjóri
ÚA mikið athafna-
skáld?
arsstaðar. Það væri komið nóg
af ffystihúsum og á Akureyri
ætti bara að vera iðnaður eins
og verið hefði. Þingmaðurinn
tók þessum málalokum illa og
hótaði að segja af sér þing-
mennsku. Það væri til lítils að
vera á þingi fyrir flokkinn ef
ekki væri hægt að fá eitt ffysti-
hús. Að lokum vísaði forsætis-
ráðherra þingmanninum og
formanninum á dyr. Héldu
þeir að fundi loknum niður á
Hótel Borg og drekktu sorg-
um sínum.
Að nokkum tíma liðnum
hringdi Ólafur Thors í þing-
mann sinn og tilkynnti hon-
um að Útgerðarfélagið gæti
fengið frystihús og myndi
Framkvæmdabankinn sjá um
fjármögnun þess.
Ástæða þess að Útgerðarfé-
lag Akureyringa hf. er gert að
umræðuefni í þætti Karls
Marx er sú að fyrirtækið getur
ekki gert það upp við sig hvort
það ætlar að vera bæjarútgerð
eða alvöru hlutafélag á hluta-
bréfamarkaði.
Stjórnarkjör er með þeim
hætti að bæjarstjóri leggur
fram tillögu um stjórnar-
menn, sem allir eru þá fulltrú-
ar bæjarins, enda þótt Akur-
eyrarbær eigi aðeins 58 pró-
sent hlutafjár. Bæjarstjóri er
svo formaður stjórnar.
Markaðsverð hlutabréfa
Akureyrarbæjar í Útgerðarfé-
laginu er um 1200 milljónir.
Hlutabréf þessi eru auðseljan-
leg og er það undarlegt, að
Akureyrarbær skuli ekki selja
þessi hlutabréf til að skjóta
styrkum stoðum undir önnur
lífvænleg atvinnutækifæri á
Akureyri. Frystihús og togarar
Útgerðarfélagsins fara ekkert í
burtu þótt bæjarstjóri hætti að
stjóma því.
Bæjarfulltrúar hafa litið til
Útgerðarfélagsins þegar hefur
þurft að huga að gæluverkefn-
um í atvinnumálum á Akur-
eyri.
Einhvern veginn hefúr tek-
ist að afstýra slysum í þeim
efnum. Þannig átti að draga
Útgerðarfélagið inn í rekstur
K. Jónssonar hf. undir nafni
Stýtu hf. en komið var í veg
fyrir það. Bæjarfulltrúar verða
að gera sér grein fyrir því að
Akureyrarbær á ekki Útgerð-
arfélagið einn.
Rekstur Úgerðarfélagsins
hefúr gengið þolanlega á liðn-
um árum. Floti þess hefur
verið endurnýjaður, stundum
nokkuð dým verði keypt, þeg-
ar samið var við Slippstöðina
án útboðs. Allar forsendur eru
fyrir því að einkavæða Út-
gerðarfélagið og losa það und-
an pólitískri stjórn. Ef til vill
hafa forsjárhyggjumenn í
Sjálfstæðisflokknum ekki
áhuga á slíku.
En minnumst þess, sem
Þorbergur Þórðarson segir í
Bréfi til Láru: „Aldrei hefur
verið samin svo ómerkilegt
bók að hún hafi ekki kostað
meira andlegt erfiði en stjórn
heillar togaraútgerðar í tíu ár“.
Því er spurningin þessi: Er
Gunnar Ragnars forstjóri ÚA
mikið athafnaskáld?
Um daginn var frá því sagt í
blöðum að í Bretlandi stendur
til að draga manngarm nokk-
um fyrir dómara af því hann
kom ekki lögreglumanni til
hjálpar sem stóð í slagsmálum
við bófa. Samkvæmt lögum
frá átjánhundruðogeitthvað
ber breskum borgurum að
hjálpa pólísmönnum, eigi þeir
undir högg að sækja í viður-
eignum við glæpahyski.
Ógæfumaðurinn breski gæti
þessvegna átt tugthúsvist yfir
höfði sér fyrir aðgerðaleysið.
Þegar breskir blaðamenn
spurðu afhverju hann hefði
ekki hjálpað löggunni í áflog-
unum svaraði hann blátt
áffam: Ég þorði það ekki.
Semsagt: Maðurinn verður
kærður fyrir hugleysi.
Á sama tíma sitja Bretar í
hægindastólum og horfa á
ójafnan leik kattarins að
músinni á Balkanskaga. Þar
eru reknar fangabúðir sem
eiga sér aðeins samsvörun í
útrýmingarbúðum nasista;
hundruð þúsunda óbreyttra
borgara eru í herkví í Sarajevo
og fleiri borgum; um tvö-
hundruð þúsund liggja f valn-
um og flóttamenn eru á þriðju
milljón. Þetta eru blóðugir
tollar 16 mánaða stríðs: íbúar
Bosnfu-Herzegóvinu voru
fjórar og hálf milljón.
Umheimurinn hefur staðið
álengdar og horft á slátrunina,
rétt einsog Bretinn blauði sem
ekki hjálpaði löggunni afþví
hann var hræddur við að
meiða sig. Sú tíð kemur von-
andi að hugdeigir og hug-
sjónalausir leiðtogar heimsins
verða dregnir fyrir dómstól
sögunnar. Sá dómur mun að
vísu ekki vekja hina dauðu til
lífsins.
Evrópa hefur í hálfa öld
glímt við óþægilegar sam-
viskuspurningar sem heims-
styrjöld númer tvö skildi eftir
sig: Hvemig stóð á því að vit-
firringum tókst að gera
þokkalega gróna menningar-
þjóð samseka í helförinni á
hendur gyðingum? Afhverju
gerði enginn neitt?
Þetta gerist aldrei aftur,
sagði Evrópa. Aldrei framar
verða þjóðir Evrópu aðgerða-
lausir sjónarvottar að glæpum
gegn mannkyninu.
En Evrópa er gömul og
þreytt og sjúk. Hún situr og
horfir á tortímingu heillar
þjóðar. Og nú fáum við meira
að segja að horfa á þetta allt í
beinni útsendingu.
Hvað gera Major og Kohl
og Mitterrand? Ekkert, alls
ekkert. Þeir em nefhilega ekk-
ert annað en „innantómir
kjaftaskar“ einsog Jónas Krist-
jánsson orðaði það svo
snöfurlega í leiðara DV á
þriðjudaginn.
Ráðamenn heimsins eru
blauðir sjónarvottar, sekari en
glæpamennirnir sem nú fara
eldi um Evrópu.
Nú eru sextán mánuðir síð-
an hið alþjóðlega samfélag
viðurkenndi fullveldi og sjálf-
stæði lýðveldisins Bosníu-
Herzegóvinu. Bosnia á aðild
að Sameinuðu þjóðunum,
fáni ríkisins með liljunum sex
blaktir við höfuðstöðvarnar í
New York. Á sama tíma er
verið þinglýsa ránsfenginn
sem Serbar og Króatar öfluðu
með vopnavaldi og ofbeldi.
Það er verið að viðurkenna
landvinningana. Bosnía-Herz-
egóvina var andvana fædd.
„Innantómu kjaffaskarnir"
eru að gefa glæpamönnum
um allan heim grænt ljós. Eld-
ar þjóðernishyggju og útlend-
ingahaturs krauma víða um
Austur-Evrópu og Sovétríkin
fyrrverandi. Þar hugsa margir
gott til glóðarinnar að gera
upp sakirnar við forna fjend-
ur, „hreinsa til“, heimta sinn
sögulega rétt. Þessir eldar geta
breyst í óslökkvandi bál.
Sagan er að endurtaka sig
og umheimurinn tekur sömu
afstöðu og vesalings Bretinn
sem þorði ekki að skipta sér af
áflogunum milli löggunnar og
bófans.
Og íslendingar? Jú, við
horfúm á sjónvarpið og finnst
þetta alltsaman hræðilegt og
óskiljanlegt. Og svo erum við
líka hérumbil eina þjóðin í
Evrópu sem ekki hefiir tekið
við neinum flóttamönnum.
En við höfum sent nokkra
gáma af lítið notuðum tísku-
fötum síðan í fyrra og árið
þar áður. Rauði krossinn
dreifði þeim víst fyrir okkur í
Serbíu.
Höfundur er rithöfundur.
„ Umheimurinn hefur staðið álengdar og
horft á slátrunina, rétt einsog Bretinn
blauði sem ekki hjálpaði löggunni afþví
hann var hrœddur við að meiða sig. “
FJOLMIÐLAR
Fröken Agnesfram til varnar smœlingjunum
„Morgunblaðið veit auðvitað hvaða sið-
ferðisspurningar eru héráferðinni en kýs
að láta þær hljóma öðruvísiþegar um
vini Morgunblaðsins er að rœða. “
Eitt sérstæðasta mál sem
komið hefur upp undanfamar
vikur snýst um meinta tilraun
utanríkisráðherrahjónanna til
að flytja kjöt með ólöglegum
hætti irm í landið. Málið sjálft
virðist fremur broslegt en ber
þó vott um alvarlegan dóm-
greindarbrest. Menn geta
endalaust deilt um ásetning í
málinu, sérstaklega þar sem
ljóst er að það verður ekki
rannsakað frekar.
Áhrifamesti fjölmiðill
landsins, Morgunblaðið, hef-
ur ákveðið að hafa hljótt um
þetta atvik, að slepptum skop-
teiknurum blaðsins sem hafa
gert sér dagamun. Morgun-
blaðið hefúr hins vegar nálgast
málið út ffá þeim sjónarhól að
hér sé ekki frétt á ferðinni. Það
birti athugasemdalaust ffétta-
tilkynningu Brynju Ben. sem
föxuð var utan úr heimi á alla
fjölmiðla og þar með á málinu
að vera lokið.
— Og um helgina kom fall-
byssan Agnes Bragadóttir
ffam á vígvöllinn. Inn á leið-
araopnu stekkur fröken Agnes
fram til varnar smælingjun-
um, utanríkisráðherrahjón-
unum. í stuttu máli sagt:
Henni er ofboðið. Málið allt
byggir á rugluðu fréttamati,
það er afflutt og fómarlömbin
fá ekki að vetja hendur sfnar.
Það er fallega gert af Agnesi
að koma utanríkisráðherra-
hjónunum til varnar. Þó að
þau séu kannski ekki hinir
dæmigerðu smælingjar í þjóð-
félaginu geta þau sannarlega
átt bágt. Raddir þeirra virðast
ekki heyrast í málinu. Breytir
þar engu þó flestir fjölmiðlar
sem sýnt hafa málinu áhuga
(sem em reyndar flestir aðrir
en Morgunblaðið og Alþýðu-
blaðið) hafi leitað eftir upplýs-
ingum ffá þeim. Jón Baldvin
er síðan í þeirri einstöku að-
stöðu að geta látið skattgreið-
endur gefa út dagblað fyrir sig
þar sem hann skrifar nú síðu
eftir síðu um árásfrnar á sig og
Alþýðuflokkinn. Einhvern
veginn finnst manni að ff öken
Agnes hefði getað fundið
meiri smælingja til að aðstoða.
I raun segir þetta mál
manni aðeins eitt — íslenskir
fjölmiðlar eiga erfitt með að
draga fram sanna og rétta ffá-
sögn, sérstaklega þegar það
þarf að gera hratt. Það er sú
meðferð sem þetta mál hefði
átt að fá. Fjölmiðlar hefðu
strax átt að fá botn í atburða-
rásina, hver átti kjötið og í
hvers fórum það var þegar
það var gert upptækt. Ef það
hefði verið óvefengjanlega
upplýst strax þá hefði verið
hægt að taka einhverja skyn-
samlega afstöðu til málsins.
Seinni tíma upplýsingar bera
keim af yffrklóri og em tæpast
trúverðugar.
Það slaptir litlu þó Morg-
unblaðið reyni að gera þetta
mál léttvægt. Það er ekki trú-
verðugt á meðan Morgun-
blaðið segir frá svipuðum at-
burðum erlendis — eða er
það ekki rétt munað hjá mér
að Morgunblaðið hafi séð
ástæðu til að segja frá klipp-
ingu Bills Clintons fyrir
skömmu. Morgunblaðið veit
auðvitað vel hvaða siðferðis-
spurningar em hér á ferðinni
en kýs að láta þær hljóma
öðmvísi þegar um vini Morg-
unblaðsins er að ræða.
Sigurður Már Jónsson
Á uppleið
t
■i
Jón Sigurðsson
seðlabankastjóri
Maður sem hefúr gagn-
stæða skoðun við Þórð
Friðjónsson hlýtur að hafa
rétt fyrir sér.
Halldór Guðbjarnason
bankastjóri Landsbankans
Hann hefur ekki eins há
laun og Björgvin og er ekki
eins kjaftfor og Sverrir en
samt virðist hann vera orð-
inn talsmaður stærsta
banka landsins.
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
Effir að hafa skrifað pistla
í DV með reglulegu millibili
um árabil hlýtur að vera
ánægjulegt að vera loksins
lesinn þó að lesendahópur-
inn takmarkist við tauga-
veiklaða krata.
Á niðurleið
l
Haraldur Johannessen
fangelsismólastjóri
Það virðist vera liðin tíð að
yfirmenn taki ábyrgð á und-
irmönnum sínum en við-
brögð Haraldar er óvenju
skýrt dæmi um embættis-
mann sem virðist ekki vilja
hafa hugmynd um út á hvað
starfið hans gengur.
Gunnlaugur Stefánsson
alþingismaður
Það er ótrúleg offrú á mætti
stofnanna að halda því fram
að landsbyggðin verði því
aðeins til ef nokkrar stofn-
anir verða fluttar þangað.
ÓskarJóhannsson
verslunarmaður í Sunnubúð
Maður sem hefur fóstrað
svo marga fjárglæframenn
(Davíð Oddsson, Friðrik
Sophusson, Vilhjálm Þ. Vil-
hjálmsson og Pétur Svein-
bjamarson) hlýtur að hafa
margt á samviskunni.