Pressan - 05.08.1993, Blaðsíða 20

E R L E N T
20 PRESSAN
Fimmtudagurinn 5. ágúst 1993
MAÐUR VIKUNNAR
Vuk Draskovic
Uppreisnarleiðtoginn
Nýlega var látinn laus úr
fangelsi í Serbíu Vuk
Draskovic, leiðtogi stjómar-
andstöðunnar. I viðtali við
stórblaðið European í vik-
unni segir hann frá ömur-
legri reynslu sinni og eigin-
konu bak við lás og slá.
Draskovic var orðinn þyrnir í
augum Milosevic forseta og
var sá eini sem fær var urn að
virkja fjöldann til opinberrar
andstöðu við stjórnvöld.
Hefhdaraðgerð forsetans var
að loka Draskovic og marga
fylgismenn hans inni. Til-
gangurinn var einnig að
kenna öðrum þeim lexíu
sem veita vildu andstöðu.
Að lokinni 38 daga fang-
elsisvist virðist Draskovic
breyttur maður. Hann ræðst
ekki gegn kommúnisman-
um, né heldur ásakar hann
Milosevic um sukk og stríðs-
brölt Draskovic einbeitir sér
nú að sínum innra manni,
hugsunum sínum og tilfinn-
ingum. Hann velur orð sín af
varkárni og hljómar frekar
eins og skáldsagnahöfúndur
en stjómmálamaður, en rit-
störf voru hans upphaflega
ástríða.
Hann og kona hans fengu
hrottalega meðferð af lög-
reglu Milosevic og i viðtalinu
segir hann til dæmis ffá því
er fangaverðirnir hlupu með
hann á hárinu og skelltu
höfði hans upp að vegg. Síð-
an var hann spurður hvort
hann hefði fengið nóg. Hann
þrjóskaðist við og var þessi
pyntingarmáti endurtekinn
oftai- en tvisvar.
Einvígið milli Milosevic og
Draskovic var ójafnt. Mi-
losevic gaf út handtökuskip-
un á Draskovic og kollega
hans á þeim forsendum að
þeir skipulegðu vopnaða
andstöðu gegn stjórnvöld-
um. Milosevic hafði lögregl-
una, dómstólana og fjölmiðl-
ana sín megin gegn sundr-
aðri stjórnarandstöðu sem
Draskovic tiJheyrði.
Milosevic hundsaði mót-
mæli stjórnarandstöðunnar
og afskipti erlendra leiðtoga
eins og Clintons, Mitterr-
ands og Majors af málinu.
Að lokum var það hungur-
verkfall Draskovic sent fékk
forsetann til að gefa út náð-
unarbréf.
Úrslitaáhrif hafði bréfið
sem Draskovic smyglaði út
úr fangelsinu og lesið var af
fylgismönnum hans á opin-
berum fundum. í bréfinu
sakaði hann Milosevic um að
„þrengja snöruna um háls
sinn“. Svo tilfinningaríkt var
bréfið að fólk grét á götum
úti eftir að það var lesið upp.
Og allt í einu virtist þessi
gjörningur ógna stöðu Mi-
losevic. Dauði Draskovic í
fangelsi hefði getað magnað
upp gífúrlega reiði og jafnvel
leitt til uppreisnar. Leiðtogi
stjórnarandstöðunnar náði
fyrri vinsældum þegar hann
var í fangelsi. Þær höfðu farið
minnkandi, sér í lagi vegna
þess að honurn hafði mistek-
ist að marka skýra pólitíska
stefnu og sameina stjómar-
andstæðinga.
Draskovic langar til að
skrifa skáldsögu um hetjuna
sína, Mihailovic herforingja,
leiðtoga serbneskra konungs-
sinna í síðari heimsstyrjöld-
inni. Reynsla Draskovic ætti
að hjálpa honum til að kom-
ast nær tilfinningum hetju
sinnar nóttina áður en Miha-
ilovic var hengdur af komm-
únistum.
Hann ætlar þó ekki að
hverfa frá stjórnmálum og
snúa sér að ritstörfum. En
hann áætlar að fullskrifa
bókina út frá þeim nótum
sem hann hripaði í fangels-
inu. „Skáldsögunni verður
lokið þegar við eignumst
nýja Serbíu."
Þangað til ædar Draskovic
að beijast af öllum krafti og
með þeim hætti sem hann
þekkir best. Hann segist hafa
dregið mikinn lærdóm af
fangelsisvistinni og að hann
hafi áttað sig á eigin mistök-
um.
THE WASHINGTON POST
Brotið ö börnum
Morð dauðasveita á götubömum í Rio de Janeiro hafa vak-
ið óhug meðal annarra þjóða heims. Samkvæmt upplýsingum
mannréttindasamtaka í Brasilíu em morð á heimilislausum
bömum þó daglegt brauð þar í landi. Morðingjamir eru ekki
aðeins ofbeldishneigðir unglingar heldur glæpaflokkar og
sjálfskipaðar dauðasveitir, sem hafa óumbeðnar tekið að sér
hlutverk dómarans og böðulsins.
Brasilíumenn, sem þegar eíga við mikla efiiahagsörðugleika
að etja, standa ffamrni fyrir stóm vandamáli þar sem grófústu
brot á mannréttindum eru látin viðgangast þeirra á meðai.
Rio de Janeiro er ekki eina brasilíska borgin, né heldur er
Brasilía eina landið í Suður-Ameríku þar sem níðst er á heim-
ilislausum ungmennum. Morðin í Rio de Janeiro em aðeins
angi af stærra vandamáli og þau minna iliilega á nauðsyn þess
að bæta þá brotalöm sem er í félagslega kerfinu meðaJ Brasil-
íumanna svo og annarra þjóða Suður-Ameriku.
Gyðingar grafa
undan sér
Flett hefur veríð ofan af valdamestu samtökum gyðinga í Bandaríkjunum sem hafa haft starfsaðferðir
ísraelskra stjórnvalda að leiðarljósi. Samtökin hafa um árabil stundað umfangsmiklar njósnir á
óbreyttum bandarískum borgurum og ritskoðað bækur er fjalla um málefni ísraels og Palestínu.
BÓKABÚÐ Á GAZA-SVÆÐINU. ísraelsk yfirvöld stjóma því afmikilli hörku hvaöa bækur um pófitísk málefni koma fyrir almenningssjónir.
Samtök gegn ærumeiðingum,
ADL, eiga sér langa sögu að
baki en eru löngu hætt að
bera nafn með rentu þar sem
mannréttindahugsjónin hefúr
snúist í samviskuiausa aðför
að skoðanafrelsi Bandaríkja-
manna. Aðförin hefur lýst sér
í tilraun gyðinga til að ákvarða
hvað skuli kennt í bandarísk-
um skólum og hvaða bækur
skuli lesnar í bandarískum
bókasöfnum auk þess að stýra
allri opinberri umræðu um
málefni ísraels. Samtökin
ADL voru stofnuð 1913 af
bandarískum lögmanni Sig-
mund Livingston að nafni og
var hlutverk þeirra að berjast
gegn gyðingahatri. Með tím-
anum tóku ofstældsfúllir gyð-
ingar að seilast til áhrifa innan
ADL uns þeir réðu þar lögum
og lofum. Með árunum urðu
samtökin að sterku afli í
bandarísku þjóðlífi samhliða
því sem verkefnin urðu „fjöl-
breyttari“.
Stórfelldar njósnir um
óbreytta borgura
Samtökin höfðu ekki aðeins
að leiðarljósi að sporna gegn
gyðingahatri í Bandaríkjunum
heldur tóku þau að sér njósnir
í stórum stíl. Við upphaf
kalda stríðsins rak ADL eina
stærstu einkaleyniþjónustuna
um gjörvalla Ameríku sem sá
um að mata bandarísku alrík-
islögregluna (FBI) á upplýs-
ingum, ekki aðeins um amer-
íska nasistaflokldnn og áróð-
urshópa andsnúna gyðingum
heldur einnig um vinstri sinn-
aða gyðinga svo og meðlimi
kommúnistafloldcsins. Hatur
samtakanna beindist því ekki
aðeins gegn nasistum heldur
einnig fasistum og svifúst þau
einslds við að grafa undan öll-
um þeim sem þeir töldu gyð-
ingum stafa ógn af.
Fáum utan ADL var kunnugt
um hinar stórfelldu njósnir
sem samtökin höfðu stundað
um áratugaskeið, fyrr en blað-
ið San Francisco Examiner
fletti ofan af þeim í byrjun
þessa árs. í blaðagreininni,
sem setti allt á annan endan,
kom fram að umfangsmikil
rannsókn væri hafin á vegum
saksóknara á starfsemi ADL.
Komið hafði í ljós að þau
höðu um árabil ólöglega safit-
að að sér upplýsingum um
þúsundir óbreyttra borgara
svo og rúmlega 900 stjórn-
málahópa, allt frá indíánum
til „skalla“. Mikið af skjölum
samtakanna reyndust byggð á
trúnaðarupplýsingum úr
tölvuneti lögregluyfirvalda,
sem samtökin höfðu komist
ólöglega yfir með dyggilegri
aðstoð hjálpfúsra starfsmanna
lögreglunnar í Chicago og
hugsanlega víðar.
Rrtskoöun gyöinga í anda
ísraelsstjómar
Rannsókn FBI og lögreglunn-
ar í San Francisco hefúr enn-
fremur leitt í ljós, að samtökin
ADL komu að minnsta kosti
hluta upplýsinganna á ffam-
færi við ráðamenn innan rík-
isstjórnar Israels. Samkvæmt
játningu tveggja njósnara á
vegum samtakanna vom þau í
beinu sambandi við ísraelsku
leyniþjónustuna og létu henni
óspart í té allar nauðsynlegar
upplýsingar. En gyðingar létu
sér ekki nægja að stunda stór-
felldar persónunjósnir á sam-
borgurum sínum, heldur
reyndu þeir með öllum ráð-
um að stjórna því hvaða les-
efni er fjallaði um Israel færi
um hendur almennings í
Bandaríkjunum.
Frá 1967 hefur ísraelsher
bannað um 4000 bækur á her-
numdu svæðunum, Vestur-
bakkanum og Gaza-svæðinu,
sem litið er á sem „óæskilegt“
lesefni. Bækur þessar eiga það
yfirleitt sameiginlegt að fjalla
um ísrael og Palestínu og vera
að mati ráðamanna í Israel
„fordómafúllar og skrifaðar af
fávísum mönnum sem þykjast
hafa fundið lausnina á vanda
ísraels“. Á meðal þeirra bóka
sem bannaðar hafa verið eru
leikrit Sófóklesar, verk eg-
ypska nóbelsverðlaunahafans
Naguibs Mahfouz og hin
ffæga bók Ezers Weizmanns
Israelsforseta, The Battle for
Peace.
Rétt eins og Israelar hafa
stjórnað framboði pólitískra
bóka á hemumdu svæðunum,
hafa gyðingar í Bandaríkjun-
um reynt með öllum ráðum
að stjóma því hvaða bækur af
sama toga eru fáanlegar á
bókasöfúum þar vestra. Bóka-
safhsffæðingurinn í Chicago
ákvað að við slíkan yfirgang
gyðinga yrði ekki unað. Á árs-
þingi Samtaka bókasafna í
Ameríku í fyrra lagði Williams
ffam ályktun þar sem skorað
var á ísraelsku ríkisstjórnina
að binda þegar í stað enda á
ritskoðun og brot á mannrétt-
indum á hemumdu svæðun-
um, Vesturbakkanum og
Gaza-svæðinu svo og í ísrael.
Ályktunin vakti mikla athygli
meðal fulltrúa þingsins og var
hún samþykkt af miklum
meirihluta. Sú ákvörðun
bandarískra bókasafnsfræð-
inga að fordæma með slíkum
hætti ritskoðun ísraelskra
stjórnvalda, telst án efa vera
djarfasta aðgerð samtakanna
ffá upphafi en þau hafa aldrei
haft orð á sér fyrir að vera
mjög róttæk.
Umdeild bókaskrá um
ísrael og Palestínu
Bókasafiisffæðingurinn Willi-
ams hafði æma ástæðu til að
agnúast út í ritskoðun Israela.
Sjálfúr hafði hann um árabil
átt í löngum og ströngum
deilum við gyðinga í Banda-
ríkjunum, bæði vegna starfa
síns og blaðaskrifa. Fyrir tíu
árum skrifaði Williams sam-
tökum bókasafna í Ameríku
og benti á fjöldamörg dæmi
um bækur sem bannaðar
höfðu verið á hernumdu
svæðunum. Næstu árin gagn-
rýndi hann ísraelsk yfirvöld
harðlega á opinberum vett-
vangi, ýmist í blöðum eða á
málþingum. Á móti mátti
William þola linnulausar að-
dróttanir af hálfu samtaka
gyðinga í Bandaríkjunum,
ADL, sem héldu því ffam að
hann væri gyðingahatari
verstu gerðar.
Gyðingum þótti þó kasta tólf-
unum þegar WiÚiams tók að
sér árið 1989 að setja saman
bókaskrá um átökin milli Isra-
ela og Palestínumanna fyrir
almenningsbókasafnið í Chic-
ago. Gyðingar reyndust afar
ósáttir við bókaskrána og
ffamlag Williams átti eftir að
hafa langan eftirmála. Um leið
og bókaskráin var komin út
fór að bera á gagnrýni gyðinga
sem lýstu því yfir við yfir-
mann bókasafnsins Samuel F.
Morrison að bókaskráin væri
ófúllnægjandi þar sem að með
henni væri Palestínumönnum
augljóslega hampað. Gyðingar
kröfðust þess að bókaskránni
yrði breytt og beittu Morrison
miklum þrýstingi. Hann lýsti
sig reiðubúinn til málamiðl-
unar og bauðst til að skráin
yrði endurbætt og við hana
bætt fleiri bókum er fjölluðu
um viðhorf Israela. En gyð-
ingar voru ekki ánægðir. Þeir
fóru fram á að gerð yrði ný
bókaskrá, um 40 nýjum bók-
um að þeirra vali yrði bætt á
listann og Williams yrði
bannað að hafa afskipti af
gerð bókaskrárinnar svo og
annarra á vegum bókasafns-
ins. Þrýstingurinn af hálfu
gyðinga var slíkur að á endan-
um sá stjóm bókasafhsins sér
þann kost vænstan að verða
við ósk þeirra.
Ekki öll kurl komin til
grafar
Gyðingar hrósuðu sigri en þó
ekki lengi. Blaðamaður Chic-
ago Sun Times komst á snoðir
um yfirgang þeirra og skýrði
lesendum sínum umsvifalaust
frá tilraun gyðinga til að
stjórna því hvaða lesefni kæmi
fyrir almenningssjónir í
Bandaríkjunum. Blaðamað-
urinn fór hörðum orðum um
samtök gyðinga í Bandaríkj-
unum og gerði lítið úr aðferð-
um þeirra til að koma skoð-
unum sínum á ffamfæri. Mál-
ið varð samstundis á allra vör-
um í Chicago. Enginn fagnaði
þó blaðagreininni jafn inni-
lega og bókasafhsfræðingur-
inn Williams sem gyðingar
höfðu svo mikla óbeit á. I
kjölfarið fóru hjólin að snúast
Hópur menntamanna, lög-
fræðinga og bókasafnsfræð-
inga skrifaði yfirstjórn bóka-
safnsins í Chicago og mót-
mælti harðlega aðför gyðinga
að prentfrelsi í Bandaríkjun-
um. Og síðan hefúr ekki verið
friður um þá.
Samtök gyðinga í Bandaríkj-
unum, ADL, eru nú undir
smásjá bandarískra yfirvalda
og almenningur hefur snúist
gegn gyðingum eins og von
er. Því kom það engum að
óvart að ályktun sú sem Willi-
ams lagði fram á ársþingi
bókasafhsffæðinga f fyrra þar
sem ísraelsk stjórnvöld voru
fordæmd, skyldi verða sam-
þykkt nær einróma. Með yfir-
gangi sínum hafa gyðingar í
Bandaríkjunum sjálfir grafið
undan sér og enginn vafi leik-
ur á því að bókarskrármálið
svokallaða hefúr rúið þá öllu
trausti og virðingu. Ekki bætir
úr skák að hafin er umfangs-
mikil rannsókn á stórfelldum
njósnum þeirra á óbreyttum
bandarískum borgurum, þar
sem enn eru ekki öll kurl
komin til grafar.
Byggt á Village Voice.
BÓKASAFNSFRÆÐINGURINN DAVID WILLIAMS. Samtök gyö-
inga í Bandaríkjunum reyndu aö fá bókaskrá hans um ísrael og
Palestínu bannaöa.