Tíminn Sunnudagsblað - 23.03.1969, Síða 10

r séð miús við glœtu, er samsvarar
kertaljósi, í átta hundruð metra
fjarlægð, ef hana ber við eitt'hvað
ljóst.
En hve skörp er sjón manna?
Augun hafa tvímælalaust náð
mestri fullkomnun allra skilningar
vita okkar. Samt myndi vefjast fyr-
ir okkur að koma auga á mús í
átta hundruð metra fjarlægð við
góða birtu, og þó áð fráneygasti
manni væri fenginn sjónauki,
dygði ekki minna en fjögur hundr-
uð og fimmtíu kertaljós loguðu í
einum kransi til þess að hann gæti
séð hana.
Það má því kannski segja,
þó að það sé ekki beinlínis
nákvæmt, að sjón uglunnar sé
fjögur hundruð og fimmtíu sinn-
um skaxpari en manns. Iienni
verður því náttmyrkrið ekki til
neins trafala: Henni er leikur einn
að fljúga um dimman skóg á nóv-
embernóttu, þótt himinn sé alskýj-
aður og hvergi glóri í tungl
Uglur halda oftast kyrru fyrir
á daginn. Þá er ekki veiðilegt, og
þá er hvíldartími þeirra. Séu þær
ónáðaðar, lygna þær stundum hálf-
'luktum augum á móti birtunni. Sú
«l- trú margra, áð það stafi af því,
að þær fái ofbirtu í augun. Orsök-
in mun þó vera allt önnur. Uglan
vill leynast, og augu hennar eru
stór, þegar hún opnar þau til fulls.
Þess vegna lætor hún aðeins rifa í
þau. En hún sér ágætlega, þótt dag-
ur sé á lofti Auðvitað verður uglu,
sem er snögglega vakin af værum
bTundi, bjart fyrir augum fyrst í
stað, en það yrði mörgum fleiri
og okkur sjálfum líka. En augu
hennar eru flrjótari að fella sig að
breyttri birtu en augu manns.
Satt er það og rétt. að ugla kýs
sér svefnstað, þar sem skugga ber
á. En þar kemur enn til, að hún
vill dyljast. En þó áð sól taki að
skína að áliðnum degi á svefnstað
ugiu, er skugga bar á að morgni,
nennir hún ekki að færa sig um
set. Sé komið undir kvöld og nóg
sofið, opnar hún kannski augun og
horfir beint í sólina, enda þótt mað
ur vildi ekki leika slíkt eftir án
hlífðargleraugna. Þetta gerir hún
þó ekki af því, að hún sé að virða
fyrir sér þennan undarlega hnött,
sem stafar geislum yfir jörðina. Aft
ur á móti geta verið á flugi þeir
ránfuglar, sem skynsamlegt er að
fylgjast með, einkum ef uglan er
móðir, sem á unga einhvers stáð-
ar í námunda við sig. Og líkt og
allir ránfuglar, hvort þeir fara að
veiðum á nótt eða degi, er uglan
undarlega skyggn á allt, sem hrær-
ist í bring um hana, jafnvel þótt
í fjarska sé.
Þegar snæugla flýguir yfir hjarn-
ið, kemur hún á svipstundu auga
á hverja einustu örðu, og það fer
ekki fram hjá henni, ef mús sting-
ur upp haus úr holu — jafnvel
þótt ekki bryddi nema á blátrýnið.
Hún greinir undir eins hvern ein-
stakan hlut, nálega jafnlangt og
augað eygir, þó að maður þurfi
langan tíma til þess að átta sig á
öllu, er fyrir auga hans ber. Raun-
ar þarf ekki neinar vísindalegar
athuganir til þess að sanna það, að
ugla hlýtur að sjá vel við dagsljós.
Hvernig ætti snæugla annars a'ð
bjarga sór langt norður í heim-
skautslöndum, þar sem sól er á
lofti og albjart á nótt sem degi
langan tíma árs?
Aftur á móti er til ein ugluteg-
und, er ekki hefur jafnijósnæm
augu og frændlið hennar. Þetta er
dvergugla. Hún sér að líkindum
engu betur í myrkri en til dæmis
menn. Hún situr líka kyrr um næt
ur og sefur af sér mj'rkrið, rétt
eins og aðrir smáfuglar, að minnsta
kosti að vetrinum. En hún er á
ferð og flugi kvöTdf og morgna í
Ijósaskiptunum og fer mjög hljóð-
lega. Talið er, að hún sé fengsælust
á moirigrasjná, þegar smáfuglamir
eru að rumska og byrja að hag-
ræða á sér fiðrinu eftir nætur-
svefninn.
Af því, sem þegar 'hefur verið
sagt, má ljóst vera, að gerð uglu-
augans er einstök. En eftir er að
segja frá því, að ekki jafnast það
á við mannsaugað að einu Teyti,
Fj'arlæ-g'fförskynið er ekki jafnör-
uggt. Rúmsjón mannsins er full-
komin, og þar kemur meðal ann-
ars til, hve breitt bii er á milli
augnanna, ses eða sjö sentimetrar.
Augu.n fá því e kki hæði sömu
myndina af umhverfinu. Þetta full-
komnar svo hæfileik m'annsins tiT
þess að samsama eða skeyta þess-
ar tvær myndir saman, En oflangt
mál yrði að lýsa því, hvernig hon-
um er varið. Enda þótt bæði augu
uglu horfi fram og bilið á milli
þeirra sé venju fremur breitt eins
og á mönnum, brestur nokkuð á:
Hún getur ekki gert eina mynd úr
tveim eins og við.
Nú væri ugla illa farin, ef henni
væri með öllu varnað þess að á-
kvarða fjairlægðiir. Hvernig leysiir
hún vandann? Hún snýr höfðinu
hratt frá einmi hlið til annarrar.
Augu hennar nema hverja mynd-
ina af annarri, unz hún hefur
glöggvað sig. Ugluhöfuðið er eins
og nokkurs konar ljósmyndavél.
Augun eru filman, og einhvers
staðar bak við þau er myndunum
ráðað saman. Árangurinn verður
svipaður og hjá okkur mönnum.
Munurinn er sá einn, að við losn-
uðum við að líta í sífellu til hlið-
anna.
Uglan þarf mjög á þvi að halda
ákvarða fjarlægðir á veiðiferðum
sínum. Það er hennar gæfa, að
hálsliðirnir eru þannig úr garði
gerðir, áð lienni er auðvel't að snúa
höfðinu á alla vegu. Höfuðið snýst
fyrirhafnarlítið, og henmi er leikur
einn að horfa niður eftir bakinu á
sjálfri sér. Þetta er uglunni enn
meira happ sökum þess, að augun
eru óbreyfanleg í augnatóftunum.
Húrn getur ekki renmt þeim fram
og aftur eða gotið þeim út undan
sér eins og við,
Líklega eru það þessar sífelldu
höfuðhreyfingar uglunnar, er
vaida því, að hún er víða talinn
mikill vizkufugl. Frægustu bóka-
forlög hafa ugluna í merki sínu til
þess að minna á allan vísdóminn,
sem býr í bókum þeirra, og bóka-
stoðir eru skreyttar uglumyndum.
Þáð er líka eitthvað gáfulegt við
ugluma. Þó er hæpið, að hún sé
greindari en til dæmis þeir rán-
fuglar, sem fara að veiðum á dag-
inm, og ekki er heilabú henmar
neitt sérlega stórt í hlutfalli við
kroppinn.
En nú kann einhver að spvrja,
hvernig heyrn uglu sé. Og því er
fijótsvarað: Heyrmin er næm. Hún
heyrir músatíst langar leiðir, og
heyrnin getur verið sumum uglu-
tegumdum næg leiðbeinin.g til þess
að hiremma bráð. Tilraunir sýna,
að bandarískar turnuglur klófesta
mýs eða músarlíki, sem þæir sjá
ekki, ái: þess að skeika. Örlitið
skrjáf nægir. Sams komar tilraun-
ir hefuir ungur dýrafræðingur, Jam
Limdblad, gert og komizt áð svip-
áðri niðurstöðu. En það eru svo-
mefndar perluuglur, sem hann not-
aði við tilraunir sínar. Raumar
hafði sænskur fuglafræðingur, Er-
ik Rosemberg, þegar látið uppi þá
skoðun skömmu eftir 1930, að ugl-
ur gætu veitt eftir heyrn úti á
víðavangi. Það vakti hanm tiT um-
hugsunar um þetta, að hann sá
hormuglu steypa sér niður í mjall-
250
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ