Morgunblaðið - 27.04.2004, Síða 26

FRÉTTIR
26 ÞRIÐJUDAGUR 27. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Frumvarp til laga um breytingu á útvarps-
lögum nr. 53/2000 og samkeppnislögum nr.
8/1993.
(Lagt fyrir Alþingi á 130. löggjafarþingi
2003–2004).
1. gr.
Á eftir 3. mgr. 6. gr., útvarpslaga nr. 53/
2000 kemur ný málsgrein, er verður 4. mgr.
og hljóðar svo: Útgáfa útvarpsleyfis er háð
eftirfarandi skilyrðum: a. Óheimilt er að veita
leyfi til útvarps til fyrirtækis sem hefur að
meginmarkmiði rekstur sem er óskyldur fjöl-
miðlarekstri. Einnig er óheimilt að veita fyr-
irtæki útvarpsleyfi, sem að hluta eða öllu
leyti er í eigu fyrirtækis eða fyrirtækjasam-
stæðu í markaðsráðandi stöðu á einhverju
sviði viðskipta. Þá er óheimilt að veita fyr-
irtæki útvarpsleyfi ef annað fyrirtæki á meira
en 25% eignarhlut í því. Sömuleiðis er óheim-
ilt að veita fyrirtæki útvarpsleyfi ef fyrirtæki
í sömu fyrirtækjasamstæðu eiga samanlagt
meira en 25% eignarhlut í því. Jafnframt er
óheimilt að veita fyrirtæki útvarpsleyfi ef það
eða fyrirtæki í sömu fyrirtækjasamstæðu
eiga hlut í útgefanda dagblaðs eða það er að
hluta eða öllu leyti í eigu slíks fyrirtækis eða
fyrirtækjasamstæðu.
b. Ákvæði a-liðar á einnig við ef á milli fyr-
irtækja eru önnur náin tengsl en sam-
stæðutengsl sem leitt geta til yfirráða.
c. Með umsóknum um útvarpsleyfi skulu
fylgja upplýsingar sem gera útvarpsrétt-
arnefnd kleift að meta hvort skilyrðum a-
og b-liðar sé fullnægt og útvarpsréttar-
nefnd telur nauðsynlegar. Við mat á því
hvort fyrirtæki eða fyrirtækjasamstæða sé
í markaðsráðandi stöðu skal útvarpsrétt-
arnefnd leita álits Samkeppnisstofnunar.
d. Skylt er þeim aðilum sem útvarpsleyfi hafa
að tilkynna útvarpsréttarnefnd um allar
breytingar sem verða á eignarhaldi eða
öðrum skilyrðum sem kveðið er á um í a-
og b-lið. Útvarpsréttarnefnd getur aftur-
kallað útvarpsleyfi, ef breytingar verða á
eignarhaldi eða öðrum skilyrðum þannig
að í bága fari við ákvæði a- eða b-liðar. Þó
skal veita leyfishafa frest í allt að 60 daga
til að koma eignarhaldi eða öðrum skil-
yrðum í það horf að samrýmist ákvæðun-
um.
e. Útvarpsréttarnefnd getur vikið frá skil-
yrðum a- og b-liðar ef um er að ræða leyfi
til svæðisbundins hljóðvarps.
2. gr.
Við 1. mgr. 8. gr. samkeppnislaga nr. 8/
1993 bætist nýr málsliður svohljóðandi: Sam-
keppnisstofnun skal láta útvarpsréttarnefnd í
té álit skv. c-lið 4. mgr. 6. gr. útvarpslaga.
3. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.
Ákvæði til bráðabirgða.
Þeir sem lögin taka til skulu hafa lagað sig
að þeim kröfum sem lögin gera innan tveggja
ára frá gildistöku þeirra.
Útvarpsréttarnefnd skal vera heimilt að
afturkalla útvarpsleyfi þeirra sem hún telur
ekki uppfylla skilyrði 1. gr. laganna að þeim
tíma liðnum.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Meginmarkmið frumvarps þessa er að
sporna við því að eignarhald á fjölmiðlafyr-
irtækjum og samþjöppun á fjölmiðlamarkaði
hamli gegn æskilegri fjölbreytni í fjölmiðlun
á Íslandi. Frumvarpið er reist á almennt við-
urkenndum viðhorfum um mikilvægi fjöl-
miðla fyrir skoðana- og tjáningarfrelsi í nú-
tíma lýðræðisþjóðfélagi. Fjölmiðlar gegna
lykilhlutverki sem vettvangur ólíkra viðhorfa
til stjórnmála, menningar og samfélagslegra
málefna í víðum skilningi. Þeir eru því mik-
ilvæg forsenda þess að einstaklingar fái notið
tjáningar- og skoðanafrelsis. Af þessu mik-
ilvæga hlutverki fjölmiðla sprettur sú krafa í
lýðræðisþjóðfélagi, að almenningur hafi að-
gang að fjölbreyttum, sjálfstæðum og öflug-
um fjölmiðlum. Í frumvarpinu er byggt á því
að íslensk löggjöf eigi að vera til þess fallin að
vernda þessa hagsmuni.
Frumvarpið er í samræmi við tillögur
nefndar sem menntamálaráðherra skipaði 19.
desember 2003 til að kanna hvort tilefni væri
til að setja sérstaka löggjöf um eignarhald á
fjölmiðlum. Í 6. kafla skýrslu nefndarinnar,
sem birt er sem fylgiskjal með frumvarpi
þessu, er sett fram sú skoðun að rétt sé að
gera vissar breytingar á lögum til að hamla
gegn óæskilegum áhrifum samþjöppunar
eignarhalds á fjölmiðlamarkaði á fjölbreytni í
fjölmiðlun.
Í skýrslunni kemur fram það viðhorf að
æskilegt sé að löggjafinn bregðist við aðstæð-
um á íslenskum fjölmiðlamarkaði. Er sú
skoðun m.a. byggð á því að á íslenska ríkinu
hvíli þjóðréttarleg skylda til að tryggja fjöl-
breytni í fjölmiðlun. Eru færð rök fyrir því í
skýrslunni að íslenskur fjölmiðlamarkaður
hafi, þegar litið sé til eignarhalds og eigna-
tengsla sérstaklega, ýmis þau einkenni sem
talin eru óheppileg út frá þeim alþjóðlegu við-
miðunum sem byggt er á í skýrslunni. Um
þetta segir nánar í skýrslunni: Af Mannrétt-
indasáttmála Evrópu, eins og hann hefur ver-
ið túlkaður af Mannréttindadómstól Evrópu,
leiðir að tryggja ber fjölbreytni í fjölmiðlun.
Á þeim grundvelli hefur ráðherraráð Evrópu-
ráðsins samþykkt tilmæli R (99) 1 [...], þar
sem settar eru fram hugmyndir að mismun-
andi leiðum að þessu markmiði. Á íslenska
ríkinu hvílir því sú þjóðréttarskylda að leita
leiða til að tryggja fjölbreytni í fjölmiðlun.
Nefndin tekur þó fram að af 10. gr. Mann-
réttindasáttmálans og framangreindum til-
mælum verða í sjálfu sér ekki leiddar sértæk-
ar kröfur um það hvaða leiðir ríki skuli fara
til að tryggja fjölbreytni í fjölmiðlun. Sé
stuðst við þá mælikvarða sem koma fram í
þessum skuldbindingum og tilmælum og þá
sem notast hefur verið við í öðrum löndum
virðist eignarhaldi á fjölmiðlafyrirtækjum og
eignatengsl vera með þeim hætti að ástæða
sé til að draga megi í efa að fjölbreytni í fjöl-
miðlun, í þeim skilningi sem það hugtak er
notað í greinargerðinni, sé nægilega tryggð
hér á landi til lengri tíma litið.
Það er því skoðun nefndarinnar að af fram-
angreindum viðhorfum Evrópuráðsins og al-
mennum viðhorfum um vernd pólitískrar og
menningarlegrar fjölbreytni leiði, að það
hljóti að teljast afar æskilegt að löggjafinn
bregðist við þessu með lagasetningu, einkum
þannig að settar verði reglur sem miði að því
að hamla gegn óæskilegum áhrifum sam-
þjöppunar sem þegar er til staðar á fjölmiðla-
markaði og einnig til að hamla frekari sam-
þjöppun á þessum markaði í framtíðinni.
Einkum á þetta við samþjöppun á markaði
fyrir einkarekna fjölmiðla, enda hvíla á Rík-
isútvarpinu víðtækar skyldur um fjölbreytni í
framboði dagskrárefnis og framsetningu þess
sem ekki eiga við um einkarekna fjölmiðla.
Í framangreindum tilmælum Evrópuráðs-
ins er sérstaklega bent á að hafa megi um-
talsverð áhrif á gerð og uppbyggingu fjöl-
miðlamarkaðarins með úthlutun leyfa til að
reka fjölmiðla, einkum hljóðvarp og sjónvarp.
Í kafla 6.4.3 í skýrslu nefndarinnar er tekið
undir þetta og bent á að ná megi þeim mark-
miðum, sem að framan er lýst, með því að
setja í útvarpslög heimildir til að binda leyfi
til útvarpsreksturs skilyrðum um eignarhald
á þeim fyrirtækjum, sem slík leyfi geta fengið
og haldið þeim, um tengsl þeirra við fyrirtæki
í öðrum rekstri óskyldum útvarpsrekstri og
við fyrirtæki í öðrum fjölmiðlarekstri, eink-
um dagblaðaútgáfu. Þar eð útvarpsrekstur er
þegar bundinn leyfum, sem veitt eru tíma-
bundið og háð ýmsum skilyrðum, er í frum-
varpinu lagt til að þessi leið verði farin að því
er útvarp varðar, bæði hljóðvarp og sjónvarp.
Athugasemdir við einstakar greinar frum-
varpsins. Um 1. gr.
Hugtakið fyrirtæki er hér notað í sömu
merkingu og í samkeppnislögum þar sem það
tekur til einstaklinga, félaga, opinberra aðila
og annarra, sem stunda atvinnurekstur, sbr.
4. gr. laga nr. 8/1993. Þá er hugtakið fyr-
irtækjasamstœða sömuleiðis notað í sömu
merkingu og í 4. gr. samkeppnislaga og í 2.
gr. laga um hlutafélög, nr. 2/1995, þegar um
félög er að ræða, sem falla undir gildissvið
þeirra laga.
Samkvæmt a-lið er lagt til að útvarpsrétt-
arnefnd verði óheimilt að veita leyfi til út-
varps til fyrirtækis, sem hefur að megin-
markmiði rekstur sem er óskyldur
fjölmiðlarekstri. Einnig er lagt til að nefnd-
inni verði óheimilt að veita útvarpsleyfi fyr-
irtæki sem er í eigu fyrirtækis eða fyrir-
tækjasamstæðu í markaðsráðandi stöðu á
einhverju sviði viðskipta. Við mat á því hvort
fyrirtæki telst vera markaðsráðandi vísast til
almennra sjónarmiða í samkeppnisrétti, sbr.
einkum samkeppnislög nr. 8/1993, með síðari
breytingum. Þá er lagt til að óheimilt verði að
veita fyrirtæki útvarpsleyfi ef annað fyrir-
tæki á meira en 25% eignarhlut í því. Sömu-
leiðis að óheimilt verði að veita fyrirtæki út-
varpsleyfi ef fyrirtæki í sömu
fyrirtækjasamstæðu eiga samanlagt meira en
25% eignarhlut í því. Með þessu móti er þess
gætt að takmarkanir á eignarhaldi setji ekki
þessum fyrirtækjum ótilhlýðilegar skorður
og raski ekki rekstrargrundvelli þeirra meira
en eðlilegt getur talist í þágu markmiðsins
um fjölbreytni í fjölmiðlun. Loks er lagt til að
óheimilt verði að veita fyrirtæki útvarpsleyfi
ef það eða fyrirtæki í sömu fyrirtækjasam-
stæðu á hlut í útgefanda dagblaðs eða það er
að hluta eða öllu leyti í eigu slíks fyrirtækis,
enda er það tvímælalaust í þágu sama mark-
miðs.
Í b-lið er tekið fram að ákvæði a-liðar eigi
einnig við ef á milli fyrirtækja eru önnur náin
tengsl en samstæðutengsl sem leitt geti til yf-
irráða. Með þessu er vísað til þess að á milli
fyrirtækja geti verið margvísleg tengsl sem
þó séu ekki með þeim hætti að þau teljist
mynda fyrirtækjasamstæðu eins og það hug-
tak er skilgreint í samkeppnislögum og lög-
um um hlutafélög. Eru þá m.a. höfð í huga at-
riði á borð við þau sem vísað er til í 28. gr.
laga nr. 33/2003, um verðbréfaviðskipti.
Í c- og d-lið er kveðið á um upplýsinga-
skyldu umsækjanda um útvarpsleyfi og út-
varpsleyfishafa gagnvart útvarpsréttar-
nefnd. Þar eru útvarpsréttarnefnd fengnar
víðtækar heimildir til þess að krefjast hvers
kyns upplýsinga sem hún telur að máli skipti
við mat á því hvort skilyrðum skv. a- og b-lið
sé fullnægt. Þá er gert ráð fyrir að útvarps-
réttarnefnd leiti eftir faglegu áliti Samkeppn-
isstofnunar á því hvort fyrirtæki eða fyrir-
tækjasamstæða sem lög þessi taka til séu í
markaðsráðandi stöðu.
Auk þess er nefndinni heimilað í d-lið að
afturkalla leyfi, ef þær breytingar verða á
eignarhaldi leyfishafa eða öðrum skilyrðum
skv. a- og b-lið, að í bága fari við ákvæði þar
að lútandi. Það liggur í hlutarins eðli að sömu
sjónarmið eiga við hvort heldur umsækjandi
hefur áður haft útvarpsleyfi eða ekki.
Í e-lið er veitt heimild til að víkja frá skil-
yrðum a- og b-liðar þegar um er að ræða leyfi
til svæðisbundins hljóðvarps, enda þykir ekki
ástæða til að setja þessi skilyrði við þær að-
stæður.
Samkvæmt 35. gr. útvarpslaga er ráðherra
heimilt að setja nánari reglur um framkvæmd
laganna, sbr. nú reglugerð um útvarpsstarf-
semi nr. 53/2003. Er við það miðað að ráð-
herra geti í reglugerð sett nánari ákvæði um
framkvæmd þessa ákvæðis.
Um 2. gr.
Hér er um að ræða viðbót við samkeppn-
islög sem leiðir af álitsumleitan útvarpsrétt-
arnefndar skv. c-lið 4. mgr., 6. gr. útvarps-
laga, sbr, 1. gr. frumvarpsins.
Um 3. gr. Greinin þarfnast ekki skýringa.
Um ákvæði til bráðabirgða.
Í skýrslu þeirri, sem birt er sem fylgiskjal
með lagafrumvarpi þessu, er gerð ítarleg
grein fyrir stöðunni á íslenskum fjölmiðla-
markaði. Ljóst er að fyrirvaralaus gildistaka
laga þessara getur haft nokkra röskun í för
með sér fyrir þá aðila sem þar starfa og ekki
uppfylla kröfur laganna. Af þeim sökum og
með vísan til meðalhófs þykir rétt að œtla
þeim nokkurn tíma til að laga sig að breyttum
starfsskilyrðum og þykja tvö ár hæfilegur
tími í því skyni.
Fylgiskjal 2
Fjármálaráðuneyti, fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um breyt-
ingu á útvarpslögum nr. 53/2000 og sam-
keppnislögum nr. 8/1993.
Með frumvarpinu eru lagðar ti1 breytingar
á heimildum til veitingar útvarpsleyfa til að-
ila sem hafa að meginmarkmiði rekstur sem
er óskyldur fjölmiðlastarfsemi eða hefur
markaðsráðandi stöðu á einhverju sviði við-
skipta. Einnig eru lagðar til takmarkanir á
eignarhluta einstakra fyrirtækja eða fyrir-
tækjasamsteypa í fyrirtækjum sem hafa út-
varpsleyfi. Þá er í frumvarpinu lögð til sú
breyting að óheimilt sé að veita fyrirtœki sem
á hlut í dagblaðaútgáfu útvarpsleyfi. Loks er
kveðið á um að Samkeppnisstofnun skuli láta
útvarpsréttarnefnd í té álit á stöðu fyrirtækja
er varða skilyrði um eignarhald og markaðs-
stöðu skv. a- og b-lið 1. gr. frumvarpsins.
Markmiðið með frumvarpinu er að hindra að
eignarhald á fjölmiðlum og samþjöppun á
þeim markaði hamli gegn fjölbreytni í fjöl-
miðlun.
Verði frumvarpið að lögum hefur það
óveruleg áhrif á útgjöld ríkissjóðs, en vænta
má að verkefni útvarpsréttarnefndar aukist
nokkuð frá því sem nú er.
Fjölmiðlafrumvarp ríkisstjórnarinnar
Morgunblaðið/Árni Torfason
Davíð Oddsson forsætisráðherra ræðir við fulltrúa fjölmiðla eftir fund ríkisstjórnarinnar, þar sem frumvarpið var samþykkt.
Frumvarp ríkisstjórnarinnar
um eignarhald á fjölmiðlum
var samþykkt af þingflokkum
ríkisstjórnarflokkanna í gær.
Frumvarpið kveður á um
breytingar á útvarpslögum og
samkeppnislögum og er það
birt hér á eftir í heild sinni með
greinargerð og skýringum.