Morgunblaðið - 27.04.2004, Blaðsíða 32

Morgunblaðið - 27.04.2004, Blaðsíða 32
UMRÆÐAN 32 ÞRIÐJUDAGUR 27. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ ÞAÐ má með sanni segja að allt sé í heiminum hverfult. Það hafa mörg stertimennin í fyrirtækja- rekstri mátt sárlega reyna hin síðari misserin. Voldug fyrirtæki í verzlun og viðskiptum hafa horfið af sjón- arsviðinu svo sviplega og hratt að undrun sætir. Aðal-uppihaldsmenn pólitísku valdhafanna hafa margir hverjir gerzt bón- bjargarmenn án þess að vita hvaðan á þá stóð veðrið. Liðnir eru nú þeir sælutímar að for- ystumenn núverandi ríkisstjórnarflokka gátu gengið að því vísu að öflugustu fjölmiðl- arnir þjónuðu þeim til borðs og sængur að kalla má. Nýríkir upp- hlaupsmenn hafa kom- ið til skjalanna, sem fara sínu fram og skeyta ekki um skömm né heiður í umgengni sinni við arfborna for- sjármenn þjóðríkisins. Þessvegna þarf nú nýrra vinnu- bragða við undir nýju kjörorði: Með lögum skal landsstjórnarmenn tryggja en óhlýðnum eyða. Það kemur sér að Sjálfstæð- isflokkurinn er fyrir alllöngu búinn að kasta fyrir róða úreltum stefnu- miðum eins og frelsi einstaklingsins til orða og athafna, og markmiðið um frelsi í viðskiptum og frjálsa samkeppni orðið að öfugmælum. Framsóknarflokkurinn hefir hins- vegar frá engu að hverfa, þar sem eina eftirlifandi hugsjón hans er að kaupa sér völd, með öllum tiltækum ráðum – og hvað sem þau kosta. Fyrir því er nú hægt að taka til óspilltra málanna við framkvæmd á fyrrgreindu nýju kjörorði. Þó er einsog Framsóknarflokkurinn sé að- eins hikandi; sjálfsagt til að láta á það reyna fyrst hvað hinir óhlýðnu vilja borga fyrir að far- ið verði vægilegar í sakirnar. Auðvitað þarf í litlu þjóðríki einsog hinu ís- lenzka að vera á varð- bergi fyrir hringa- myndunum; of mikilli samþjöppun valds á sviðum viðskipta eða fjölmiðlunar. Einokun ber í öllu falli að af- stýra, enda margreynt til hvers leiðir. En í þeim efnum verður eitt yfir alla að ganga. Geð- þóttaákvarðanir valdhafa, þar sem sauðirnir eru skildir frá höfrunum, eru háskasamlegar lýðræðinu. Alveg sérstaklega er varhugavert að láta vanstilltar geðsveiflur valda- manna ráða för. Þær breytingar hafa t.d. ekki orð- ið á fjölmiðlamarkaði á síðustu tím- um að kalli á sérstaka lagasetningu, nema þá að mjög vandlega athuguðu máli. Eina umtalsverða breytingin á þeim markaði er að allstór hluti hans er hættur að þjóna í auðmýkt undir majestetina. Það er með ólíkindum ef úrslit svo viðamikils máls eiga að ráðast eftir persónulegu viðhorfi valdamanns til einstaka aðila í fjölmiðlasveit. Flest bera þó vinnubrögðin í máli þessu keim af slíku. Þó tekur steininn úr þegar fitjað er upp á að setja aft- urvirk lög til höfuðs starfandi fjöl- miðlum, og sundra þeim ef svo ber undir. Afturvirk lög má ekki setja nema líf liggi við. Hinsvegar gætu þeir hugsað sér gott til glóðarinnar, sem þykjast sjá nauðsyn þess að skatt- leggja sérstaklega aftur í tímann stórgróðann, sem menn hafa hrams- að til sín úr íslenzkum sjávarútvegi. Og horfið á braut með fenginn skattfrjálsan til útlanda, sem stjórn- völd hafa gert þeim kleift með laga- setningu framkvæmdavaldsins á hinu háa Alþingi. En ekki er að sökum að spyrja þar sem stjórnlyndisfrekjan ríður húsum, rekin áfram af heiftrækni. Ofstjórnaræði Sverrir Hermannsson skrifar um lagasetningu um fjölmiðla ’Þessvegna þarf núnýrra vinnubragða við undir nýju kjörorði: Með lögum skal lands- stjórnarmenn tryggja en óhlýðnum eyða.‘ Sverrir Hermannsson Höfundur er fv. formaður Frjálslynda flokksins. NÝLEGA hélt Öryrkjabandalag Íslands málþing um lyfjaverð til al- mennings undir yfirskriftinni „Verður tvöfalt heilbrigðiskerfi að veruleika á Íslandi á baráttudegi verkalýðsins 1. maí?“ en tilefnið var nýboðaðar reglur um sömu nið- urgreiðslu ríkisins fyrir sambærileg lyf (analog lyf) í nokkrum lyfjaflokkum. Þær eru liður í aðgerð- um til þess að ná niður lyfjakostnaði og eru samdar í lyfja- máladeild heilbrigð- isráðuneytisins. Landlæknir kom að málinu á seinni stig- um. Landlæknisemb- ættið heyrir skipulags- lega undir heilbrigðisráðuneytið, en löng hefð er fyrir algeru sjálfstæði emb- ættisins í faglegum málum. Jafnrétti fólks til heilbrigðisþjón- ustu er grundvöllur samfélags- legrar heilbrigðisþjónustu eins og við höfum hér á landi og segir í lög- um um heilbrigðisþjónustu að allir landsmenn skuli eiga völ á bestu heilbrigðisþjónustu sem tök eru á að veita á hverjum tíma. Í sumum löndum er þetta orðað enn skýrar. Bretar nota til dæmis hugtakið „equal access for equal need“, þ. e. að þörfin ein á að skera úr um þá heilbrigðisþjónustu sem fólk á völ á, ekki efnahagur, búseta, menntun eða tekjur. Landlæknisembættið leggur mikla áherslu á jafnrétti til heilbrigðisþjónustu. Undirritaður hefur haft þetta sem sérstakt áhugamál í langan tíma, fylgst með rannsóknum á þessu sviði og lagt þar dálítið af mörkum sjálfur. Notendagjöld eru vissulega ein af hindrununum í vegi jafnréttis. Þeim verður að stilla í hóf. Notendagjöld eru réttlætanleg að vissu marki, til þess að þjónustan sé ekki misnotuð. Heilbrigðisráðuneytið stendur nú frammi fyrir þeirri kröfu frá fjár- málaráðuneytinu að spara 450 millj- ónir á þessu ári í lyfjakostnaði og 4 mánuðir eru liðnir. Hluta þeirrar upphæðar mun eiga að innheimta eftir leiðum sem ekki snúa að sjúk- lingnum sjálfum, heldur innflutningi og dreifingu. En með réttu eða röngu er það mat ráðuneytisins að þær aðgerðir dugi ekki einar sér. Er þá rétt aðferð að ná inn hall- anum með því að auka hlut sjúk- lingsins yfir línuna? Ég tel svo ekki vera. Ég tel að við séum komin að þeim mörkum að það sé áhættu- samt að hækka sjúklingshlutann. Við höfum séð úr athugunum, sem landlæknisembættið og aðrir hafa gert að fátækir fara þá að veigra sér við að leysa út lyfin sín vegna kostnaðar. Þetta vilj- um við ekki. En hvað er þá til ráða? Hvernig náum við inn þessari fjárhæð? Það er að hluta til einmitt með þeirri aðferð sem hér hefur verið lýst og fyr- ir dyrum stendur, það er að allir fái áfram sömu niðurgreiðslu á þeim lyfjum sem þeim eru nauðsyn- leg miðað við ódýrasta lyf sem dug- ir. Sé til lyf, sem samkvæmt rann- sóknum gefur svipaða raun skal niðurgreiðslan miðuð við ódýrara lyfið. Ef ódýra lyfið hefur þegar verið reynt eða læknir leiðir að því gild rök á annan hátt að ein- staklingurinn þurfi dýrara lyfið þá fær hann það gegn sömu greiðslu og ódýra lyfið gegn framvísun skír- teinis. Þannig förum við eftir meg- inlögmáli jafnréttisins, þ. e. að þörf- in ein ráði og ekkert annað. Á grundvelli þessa styð ég þessa hug- mynd, þótt hún sé ekki gallalaus Það eru ekki tök á því hér að fjalla um alla lyfjaflokkana sem nú er til umræðu. Mest hefur verið fjallað um nýleg kólesterol- lækkandi lyf, svokölluð statin, sem eru til í allmörgum afbrigðum, en virka öll í sömu átt og hafa svipaðar aukaverkanir, sem eru fremur litl- ar. Fáir efast um gildi þessara lyfja. Í raun má segja að því lægra sem kólesterol er, því betra. Þegar litið er á rannsóknir í heild, eins og gert er í svokallaðri gagnreyndri lækn- isfræði, eða „evidence based medic- ine“, kemur í ljós að ekkert þessara lyfja er ótvírætt best að nota þegar verið er að hefja kólesterollækkandi meðferð hjá einstaklingi sem er að koma í fyrsta sinn eftir þá grein- ingu. Aukaverkanir þeirra eru svip- aðar. Sjálfur er ég sérfræðingur í heimilislækningum og þekki góða menn í þeim hópi. Þeir hafa sagt mér að það sé nokkuð tilviljunum háð hvert þessara statina þeir velji hverju sinni og það geti litast af upplýsingum frá síðasta lyfjakynni. Flestir viðurkenndu að taka lítið mið af verðinu. Fyrir kemur að sjúklingur þurfi að skipta um lyf af einhverri ástæðu þegar frá líður. Ef læknir rökstyður að svo sé á sjúk- lingur að fá nýja lyfið á sama verði og það gamla gegn skírteini sam- kvæmt fyrirhuguðum reglum. Ég hefði kosið að fara þá leið að setja þessar reglur ekki á í tíma- pressu vegna sparnaðarkröfu sem ráðuneytið býr við, heldur gera þetta einfaldlega á þeim forsendum að þetta leiði til sparnaðar og minni sóunar þegar til lengri tíma er litið; að fólk byrji ekki á dýrari lyfja- meðferð en nauðsyn krefur. Hins vegar getur verið erfiðara að breyta lyfjum sem fólk er þegar farið að nota og gefast vel. Þar verður að fara varlega, ekki síst þegar geð- deyfðarlyfin eiga í hlut. Í byrjun hljóta undanþágur því að verða fleiri en þegar frá líður. Samantekið tel ég þessa aðferð að því leyti góða að hún kemur í stað almennrar hækkunar á lyfja- hluta sjúklings, sem er aðferð sem örugglega leiðir til tveggja laga kerfis ef lengra er haldið á þeirri braut. Þetta skref er ekki líklegt til að stuðla að tveggja laga kerfi og tel eg að heilbrigðismálaráðherra sýni okkur með þessu að hann vill ekki tveggja laga kerfi. Meiri áhyggjur hef ég af því að nýjar reglur leiði til aukinnar skrif- finnsku. En að halda því fram að lífshætta sé á ferð er að skjóta langt yfir markið. Tvöfalt heilbrigðiskerfi? Matthías Halldórsson skrifar um heilbrigðisþjónustu ’Ég tel að við séumkomin að þeim mörkum að það sé áhættusamt að hækka sjúklingshlut- ann.‘ Matthías Halldórsson Höfundur er aðstoðarlandlæknir. U m þessar mundir virðist bloggurum á Íslandi fjölga gríðarlega. Sagt var frá því í síð- ustu Lesbók að 1. mars sl. voru stofnaðar á folk.is 570 nýjar bloggsíður en nýskráningar höfðu þá undanfarna daga rokk- að á milli 400 og 500. Hér er á ferðinni menningarlegt og sam- félagslegt fyrirbæri sem lítið hefur verið rannsakað enda ný- tilkomið. Miðað við vinsældir þessa miðils má gera ráð fyrir að hann eigi eftir að hafa mikil áhrif, og þá hugsanlega á óvænt- an hátt. En hvað er blogg? Blogg er vefsíða sem er upp- færð á hverjum degi með nýj- ustu færsl- unum efst á síðunni. Þrengri skilgreiningu á bloggi (we- blog á ensku, stytt í blog) er varla hægt að skrifa. Fyrst í stað fólst blogg í því að vafra um Vefinn og tengja forvitnilegt efni við eigin síðu. Það voru fyrst og fremst forrit- arar og vefarar sem hófu þessa iðju árið 1998 enda var góð tölvu- kunnátta nauðsynleg til þess að búa til bloggsíðu. Í ársbyrjun 1999 voru bloggsíður 23 talsins samkvæmt lista sem birtur var á bloggsíðunni camworld.com. En fljótlega upp úr því tók þeim að fjölga hratt og hinn upphaflegi hópur bloggara – sem hafði myndað eins konar blogg- arasamfélag með því að lesa hver annars síður og skiptast á tengl- um – þessi hópur varð aðeins einn af mörgum. Í júlí 1999 varð svo bylting með tilkomu Pitas, fyrsta ókeypis bloggforritsins á Netinu sem gerði hverjum sem var, burtséð frá tölvukunnáttu, kleift að stofna bloggsíðu. Blogg- arar skiptu fljótlega hundruðum og þúsundum, og nú eru hundruð þúsunda að blogga um allan heim, ef ekki milljónir, með hjálp slíkra vefforrita en þekktast þeirra er vafalaust Blogger. Hér á landi er folk.is vinsælasta bloggsvæðið en vefurinn er sá fjórði vinsælasti á landinu sam- kvæmt samræmdum mælingum og með næstflestu flettingarnar á eftir Morgunblaðsvefnum. Í árdaga bloggsins tíðkaðist að bloggarar skrifuðu stuttar at- hugasemdir eða umsagnir um tenglana sem þeir settu á síður sínar. Á síðustu árum hefur þró- unin orðið sú að margir blogg- arar leggja jafn mikla eða jafn- vel meiri áherslu á skrifin en tenglana. Á hverri síðu eru þó tenglar á aðrar bloggsíður sem viðkomandi bloggara þykja góð- ar eða áhugaverðar. Bloggarar lesa hver annan og skrifa hver um annan. Að auki gefa lang- flestir bloggarar lesendum sín- um tækifæri til að svara blogg- inu eða gera athugasemdir við það. Bloggið er gagnvirkt. Bloggið er öðrum þræði samtal. Að efni til er bloggið ekki óskylt einkabréfum og dagbók- arskrifum. Þar er allt játað. En Netið gerir það að verkum að nú koma þessi persónulegu skrif fyrir almenningssjónir. Bloggið líkist helst opinberum skrifta- stól. Maðurinn virðist að minnsta kosti viljugri en hann hefur verið til að opinbera sig. Ástæðan er hugsanlega sú að hinir nærgöng- ulu rafvæddu miðlar hafa brotið niður múra einkalífsins. Það er hægt að finna ótal dæmi um það hvernig helgi einkalífsins er rofin í blogginu, hvernig við hleypum hvert öðru inn á gafl, jafnvel á úrslitastundu í lífi okkar. Ungur maður að nafni Andrew Hales framdi sjálfsvíg kl. 12 á miðnætti 23. febrúar síðastliðinn með því að skera sig á púls með Stanley- hnífi (http://www.geocities.com/ my_life_that_never_was/ the_suicide.html). Hann var 24 ára. Á bloggsíðu sinni birti hann sjálfsvígsbréf þennan dag þar sem hann rakti ástæður þess að hann svipti sig lífi. Hann sagðist hafa langað til að taka eigið líf allt frá því hann var þriggja ára. Ástæðuna segir hann vera ein- faldlega þá að hann hafi ekki skilið neitt í þessu tilgangslausa lífi. Hann lýsir aðdraganda sjálfsvígsins, þunglyndi sínu, sí- felldum sjálfsvígshugsunum, af- skiptaleysi foreldra og annarra í nánasta umhverfi, „enginn mun staldra við, enginn veit hvernig mér líður,“ segir hann og sendir þeim sem munu eiga um sárt að binda samúðarkveðjur. Á síðunni birtir hann myndir af sér og bréf til unnustu sinnar sem hann seg- ir hafa verið einu ástæðuna fyrir því að hann dró verknaðinn svo lengi. Andrew Hales er aðeins ein rödd af ótal mörgum á Netinu. Þetta er sjálfsagt fyrsta sjálfs- vígsbréfið sem margir lesa á æv- inni. Í sjálfu sér vitum við ekki hvort það er raunverulegt, hvort Andrew Hales var yfirleitt til, og ef hann var til hvort hann framdi þá sjálfsvíg. En ef hann gerði það – og við höfum í sjálfu sér enga ástæðu til að draga það í efa – þá er þetta mjög sláandi dæmi um það hvernig mörkin milli einkalífs og opinbers lífs hafa máðst burt; það er engu lík- ara en lyklaborðið sé hamrað með taugaendunum. Miðlar eins og Netið og blogg- ið eru sítenging sálarlífsins við umhverfið, þeir gera okkur öll að einum líkama með eitt tauga- kerfi, eina sál. Við vitum auðvit- að ekki enn hvernig þetta breyt- ir okkur: Verður sjálfsmynd okkar skýrari? Verður heims- myndin þrengri? Erum við öll að verða eitt og hið sama? Erum við öll ein manneskja? Ein hugsun? Ein bloggfærsla? Þegar rennt er yfir óteljandi bloggsíður á Net- inu er að minnsta kosti varla hægt að verjast þeirri hugsun að við séum sífellt að verða einsleit- ari. En á sama tíma er fjöldi raddanna sláandi og allar hafa þær einhver örlítil sérkenni. Og hin smávægilegu frávik skipta máli. Og kannski er það nið- urstaðan sem við höfum alltaf verið að forðast eins og heitan eldinn, að við erum öll eins, fyrir utan þetta örlitla frávik sem allir bera innan í sér og allir telja ástæðu til að koma á framfæri við heiminn. Opinber skriftastóll Miðlar eins og Netið og bloggið eru sí- tenging sálarlífsins við umhverfið, þeir gera okkur öll að einum líkama með eitt taugakerfi, eina sál. VIÐHORF Eftir Þröst Helgason throstur@mbl.is
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.