Morgunblaðið - 09.06.2004, Blaðsíða 27

árekstrar af þessu tagi eru vissu-
lega vel þekktir meðal ráðamanna
út um allar jarðir og hafa svo verið
ár og síð. Því ber að leysa menn í
opinberri þjónustu úr slíkum vanda,
ef kostur er. Í Bandaríkjunum er
ekki þingræði að evrópskum hætti
og því ekki auðvelt að losa forseta
eða varaforseta við þann glæp að
hygla fyrri vinnuveitendu eða við-
skiptafélögum o.s.frv. Hér á landi er
þingræði, eða svo hefur verið talið
til þessa, og því ætti að vera gerlegt
að losa forsetann við þann glæp að
hygla bakhjörlum sínum úr hófi.
Að fenginni reynslu síðustu daga
tel ég einsýnt að taka eigi þann rétt
af forsetanum að geta gengið í ber-
högg við Alþingi. Krafa um þjóð-
aratkvæðagreiðslu verður framvegis
að koma frá Alþingi sjálfu eða kjós-
endum og Alþingi í sameiningu.
Einhvers konar „danskt fyrir-
komulag“ eins og háttvirtur þing-
maður Mörður Árnason gerir að
umtalsefni í Morgunblaðinu í dag
(7. 6. 2004) kemur að mínu viti vel
til greina. Ég tel jafnframt, að for-
seti geti mjög vel sómt sér í sinni
stöðu, þótt hann hafi misst heimild
til þess að kveða á um þjóð-
aratkvæðagreiðslu í blóra við al-
þingi og vafalaust, þegar til lengdar
lætur, betur en áður.
Höfundur er dr. med.,
prófessor úr embætti.
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 9. JÚNÍ 2004 27
Alltaf
25%
ódýrari
gleraugu
og linsur*
í stað 19,68% vsk. áður
Hagstæð gleraugnakaup
Þjónustu- og ábyrgðaraðilar:
SMÁRALIND: OPTICAL STUDIO RX / OPTICAL STUDIO SÓL
KEFLAVÍK: GLERAUGNAVERSLUN KEFLAVÍKUR
OPTICAL STUDIO
DUTY FREE STORE
LEIFSSTÖÐ - KEFLAVÍKURFLUGVELLI • SÍMI 425 0500 - FAX 425 0501
ERTU Á LEIÐ Í LEIFSSTÖÐ?
* Innifalið er virðisaukaskattur, 19,68%, og afsláttur 5,32%,
miðað við verðlagningu í neðangreindum verslunum.
SUMIR hlutir eru þannig að maður
skilur þá ekki til fulls fyrr en maður
reynir þá á sjálfum sér. Ég tel að því
sé þannig farið með hinn fræga mál-
skotsrétt forsetans. Það er augljóst að
þetta ákvæði stjórnarskrárinnar hefur
ekki verið hugsað til enda. Það hefur
nú komið berlega í ljós að þetta kerfi
einfaldlega gengur ekki upp.
Forsetinn hefur nú neitað að und-
irrita umdeilt fjölmiðlafrumvarp á
þeim forsendum að hann meti það sem
svo að gjá hafi myndast milli þings og
þjóðar. Þetta mat sitt hlýtur forsetinn
að byggja á því að skoðanakannanir
hafi sýnt andstöðu við frumvarpið og
að fjölmiðlar hafi farið mikinn í mál-
inu.(Þetta er reyndar skemmtileg
myndlíking þar sem segja má að gjá
eða öllu heldur gjár hljóti ávallt að
hafa verið á milli þings og þjóðar á
meðan þing fór fram á Þingvöllum.)
Ef ofangreint er skilyrði þess að
nauðsyn sé á þjóðaratkvæðagreiðslu
þá er tvennt nokkuð ljóst. Í fyrsta lagi
mun forseti héðan í frá þurfa að leggja
sig í líma við að fylgjast með öllum nýj-
um lagafrumvörpum og kanna sér-
staklega hug þjóðarinnar til þeirra til
að fullvissa sig um að meirihluta kjós-
enda sé ekki í nöp við neitt þeirra. Í
öðru lagi þá mun þetta væntanlega
einnig gera ríkisstjórnum ókleift að
setja á nokkur þau lög sem ekki njóta
almannahylli. Til dæmis mun þetta lík-
lega útiloka öll frumvörp í framtíðinni
sem fela í sér skattahækkanir. Það er
nokkuð einsýnt að slík frumvörp munu
seint njóta mikilla vinsælda í skoð-
anakönnunum. Þetta tiltekna dæmi
sýnir nú reyndar jákvæðustu birting-
armynd þessa nýja veruleika íslenskra
stjórnmála.
Það má reyndar snúa þessu við og
spyrja hvort forseta beri þá ekki á
sama hátt að kanna hug kjósenda til
ýmissa mála sem ekki hafa verið sett
sérstök lög um. Ef vilji almennings
sýni að eitthvað vanti þar uppá beri
honum að þrýsta á Alþingi að setja slík
lög þar sem gjá sé á milli vilja kjós-
enda og þeirra laga sem séu við lýði og
Alþingi sem löggjafarvald beri ábyrgð
þar á.
Velji forseti að beita þessu valdi
sínu oftar en hingað til hefur tíðkast
myndast fljótlega sérkennileg staða í
stjórnkerfinu. Ríkisstjórn mun ávallt
áður en frumvarp er lagt fram þurfa
að íhuga hver muni verða afstaða for-
seta. Það yrði bæði dýrt og tímafrekt
ef ríkisstjórn legði oft fram frumvörp
sem væri hafnað af forseta. Þetta
myndi þar með þróast í þá átt að rík-
isstjórn sæi sig tilneydda til að kalla
eftir blessun forsetans áður en farið
væri af stað með lagafrumvörp. Þann-
ig myndi vald forseta aukast langt um-
fram það sem hingað til hefur tíðkast.
Þetta myndi líkjast ískyggilega mikið
hinu gamla kerfi þar sem konungur
hafði ráðgefandi þing en þó ávallt
sjálfur síðasta orðið.
Beiti forsetinn málskotsréttinum á
þann hátt sem að ofan er lýst þá hefur
það einnig í för með sér að aðferðir við
val á forseta breytast. Forseta-
frambjóðendur munu þurfa að gera
grein fyrir pólitískri afstöðu sinni og
því á hvern hátt þeir hyggist beita
málskotsréttinum. Það er ekkert sem
stöðvar pólitískan forseta sem er í
andstöðu við sitjandi ríkisstjórn að
gera henni ókleift að starfa eðlilega.
Við slíkar aðstæður hefðum við í raun
innleitt kerfi sem líkist hinu franska
stjórnkerfi æði mikið. Hið viðamikla
kerfi stjórnmálaflokka
og kjördæma mætti sín
lítils gagnvart hinu mátt-
uga embætti forseta.
Þetta er sérstaklega at-
hyglisvert í ljósi þess að
forseti getur verið kos-
inn með minnihluta at-
kvæða. Sem dæmi má
nefna að væru fimm
frambjóðendur í boði
gæti sigurvegarinn
fræðilega séð unnið með
liðlega 20% atkvæða. Er réttlætanlegt
að forseti sem kosinn er á þann hátt
geti tekið fram fyrir hendurnar á Al-
þingi? Ég hygg að flestir sjái að slíkt
gengur ekki upp.
Að lokum vil ég með örlitlu dæmi
sýna fram á hversu illa ígrundaður og
afleitur kostur málskostsrétturinn er.
Þótt það sé kannski ögn langsótt, má
vel ímynda sér eftirfar-
andi atburðarás: For-
seti hefur neitað að
skrifa undir fjölmiðla-
frumvarpið. Alþingi er
boðað til fundar og lög
samin um þjóð-
aratkvæðagreiðslu.
Óeining er um frum-
varpið á þingi en meiri-
hlutinn samþykkir
ákveðið frumvarp. For-
seta líst ekki á lögin um
þjóðaratkvæðagreiðsluna og hann
neitar að skrifa undir þau. Alþingi þarf
þá að semja ný lög um þjóðaratkvæða-
greiðslu um þjóðaratkvæðagreiðslu-
lögin. Svona mætti halda áfram fram í
hið óendanlega. Stjórnkerfið er patt.
Kóngur og patt
Arnar Þórisson skrifar
um málskotsrétt forsetans ’Er réttlætanlegt aðforseti sem kosinn er á
þann hátt geti tekið
fram fyrir hendurnar á
Alþingi? Ég hygg að
flestir sjái að slíkt geng-
ur ekki upp.‘
Arnar Þórisson
Höfundur er viðskiptafræðingur
og MBA.