Morgunblaðið - 09.06.2004, Blaðsíða 32

MINNINGAR
32 MIÐVIKUDAGUR 9. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
F
jölmiðlafrumvarps-
málið, sem nú er eig-
inlega orðið að
stjórnarskrármálinu
– eða þjóð-
aratkvæðagreiðslumálinu – er
ekki síst athyglisvert vegna mót-
sagnarinnar sem í því birtist. Það
má til sanns vegar færa að öll sú
umræða sem staðið hefur hvar-
vetna í þjóðfélaginu vegna máls-
ins, og væntanleg þjóðaratkvæða-
greiðsla, sé holl fyrir lýðræðið
með svipuðum hætti og líkams-
rækt er holl fyrir mann sjálfan.
En um leið væri það líka hollt og
styrkjandi
fyrir lýðræðið
að þjóðin
myndi sam-
þykkja þessi
umdeildu lög.
Enn er al-
gjörlega óljóst
hvenær þessi atkvæðagreiðsla fer
fram og með hvaða hætti. Þessi
óvissa er framhald á þeirri „full-
komnu óvissu“, svo notuð séu orð
utanríkisráðherrans, sem kom
upp þegar forsetinn neitaði að
staðfesta fjölmiðlalögin. Þessi
óvissa er eiginlega af hinu góða,
vegna þess að hún er lífsmark
lýðræðislegrar framvindu.
Lýðræðisleg þróun er nefni-
lega svolítið eins og náttúruleg
þróun. Hún er alltaf frá ríkjandi
ástandi, fremur en að einhverju
fyrirfram gefnu markmiði. Það
ríkir því ætíð óvissa um útkom-
una, sem ekki er gefin fyrirfram.
Lýðræði er því ekki eins og að
byggja hús – það er ekki til teikn-
ing sem segir hvað gera skuli til
að ná settu marki.
Með þessu er ekki verið að
segja að það hafi verið þarfaverk
af forsetanum að neita að stað-
festa lög ríkisstjórnarinnar, og
ekki heldur að hann hafi haft góð-
ar ástæður til. Að minnsta kosti
hefur hann ekki tilgreint neinar
augljóslega gildar ástæður (þetta
með meinta gjá milli þjóðar og
þings þarf hann að útskýra nán-
ar, mikið nánar, ef það á að verða
skiljanlegt og sannfærandi).
Þvert á móti má segja að for-
sætisráðherrann hafi fært ágæt
rök fyrir því að þetta hafi verið
fráleitt tilefni fyrir forsetann að
synja lögum. En lykilatriðið er,
að ekkert af þessu skiptir lengur
máli. Þetta eru liðnir atburðir í
framvindunni. Þessari lýðræð-
islegu.
Með synjun sinni steig forset-
inn næsta skref í framvindu sem
þegar var hafin. Hann kom engu
af stað. Það sem nærir þessa
framvindu er einhverskonar
blanda af lagabókstaf og pólitísku
andrúmslofti nákvæmlega núna.
Þótt svo megi komast að orði, að
forsetinn hafi blásið lífi í 26. grein
stjórnarskrárinnar (þá hina sömu
og hann sjálfur fyrir einhverjum
árum lýsti látna), er í rauninni um
að ræða að ytri aðstæður voru
slíkri endurlífgun hallkvæmar,
ekki vegna málsins sem um var
að ræða (fjölmiðlalaganna), held-
ur vegna pólitísks andrúmslofts.
Það hafa verið færð fyrir því
harla sannfærandi rök að eig-
inlega ættu stjórnvöld alls ekki
að efna til þjóðaratkvæða-
greiðslu, því að forsetinn hafi
ekki heimild til að krefjast slíks.
Rökin fyrir því að forsetinn hafi
þessa heimild og að stjórnvöld
verði að hlíta ákvörðun hans eru
reyndar ekki síður sannfærandi.
Þannig að það var alls ekki sjálf-
gefið að forsætisráðherra myndi
fara að tilmælum forsetans. En
það hefði ekki verið pólitískt
hyggilegt af forsætisráð-
herranum að hunsa kröfu forset-
ans. Þess vegna verður atkvæða-
greiðslan haldin.
En hvernig er þá þetta „póli-
tíska andrúmsloft“ sem á svona
stóran þátt í því hvernig fram-
vindan hefur orðið? Kannski
verður þessu andrúmslofti best
lýst sem svo, að þjóðin sé eins og
tveggja ára stelpa sem er að upp-
götva að hún getur sjálf komið
hlutunum til leiðar og bregst því
ókvæða við þegar velmeinandi
foreldrarnir ætla að hjálpa henni
og hrópar staðföst: „Ég gera
sjálf!“ Útkoman verður sú sama,
hvort sem foreldrarnir klæða
hana í skóna eða hún gerir það
sjálf. Markmiðið var líka það
sama. En það sem skiptir máli
var ekki það sem gera þurfti,
heldur hver gerði það.
Blessuð ríkisstjórnin er nefni-
lega að verða svo óskaplega fyr-
irferðarmikil og þaulsætin, að
jafnvel sumum sem kusu stjórn-
arflokkana þykir nóg um. Þetta
sést best á Alþingi, þar sem ekki
hefur bólað á eiginlegri stjórn-
arandstöðu árum saman. Einu
þingmennirnir sem máli skipta
eru stjórnarþingmennirnir. Það
er í raun orðið algert formsatriði
að hafa stjórnarandstöðuþing-
mennina þarna.
Þetta er óeðlilegt ástand,
hverju eða hverjum sem um er að
kenna. Þetta er svo óeðlilegt
ástand, að forsetinn er allt í einu
– þótt af orðum hans að dæma
hafi hann ekki gert sér grein fyrir
því – kominn í stjórnarandstöðu.
(Og ekki verður ástandið eðli-
legra við það.) Því má ekki
gleyma, að í þingræði eru það
ekki bara stjórnarliðar sem eru
fulltrúar þjóðarinnar og hafa
skyldur við hana, stjórnarand-
staðan er líka fulltrúi þjóðarinnar
og hefur sínar skyldur. Þjóðinni
var farið að finnast hún vera eins
og áhrifalaus áhorfandi að eigin
lífi, og það er vond tilfinning.
Kannski ekki nema von að þegar
loksins var gert eitthvað í málinu
varð það hálfgert gönuhlaup.
Ef til vill hefur forsetinn skynj-
að þetta andrúmsloft, en með
þeim dálítið klaufalega hætti sem
virðist honum áskapaður valið
skringilega leið til að gera and-
rúmsloftið áþreifanlegt. Nema
náttúrulega að hann hafi í raun-
inni stjórnast af allt öðrum hvöt-
um og ekki haft hugmynd um að
hann væri að leika hlutverk í lýð-
ræðislegri söguframvindu. Það
eru jú gömul sannindi að þótt
stjórnmálaskörungum sé gjarnt
að telja sig ráða gangi sögunnar
er það líklega á endanum sagan
sem ræður gangi skörunganna.
„Ég gera
sjálf!“
Þetta er svo óeðlilegt ástand, að forset-
inn er allt í einu – þótt af orðum hans
að dæma hafi hann ekki gert sér grein
fyrir því – kominn í stjórnarandstöðu.
(Og ekki verður ástandið
eðlilegra við það.)
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kga@mbl.is
✝ Fjóla Haralds-dóttir var fædd í
Vestmannaeyjum
hinn 22. mars 1913.
Hún lést 2. júní síð-
astliðinn. Foreldrar
hennar voru þau
Haraldur Sigurðsson
kaupmaður og smið-
ur, f. 18.10. 1876, d.
18.9. 1943, og Krist-
ín Ingvarsdóttir hús-
freyja, f. 27.7. 1881,
d. 22.8. 1952. Al-
systkini hennar voru
þau Ragna, hús-
freyja, f. 24.9. 1905,
d. 11.5. 1966. Guðmundur Trausti
múrari, f. 15.10. 1909, d. 29.3.
1960, Kalman Steinberg vélsmið-
ur, 8.3. 1907, d. 24.11. 1978, og
Sigurður Ólafsson, gullsmiður, f.
10.8. 1911, d. 6. 4 1992, og Hörður,
f. 1908, d. 1909. Hálfsystkini Fjólu
sammæðra voru þau Ingvar Þor-
gils Jónsson Antonsson gullsmið-
ur, f. 15.7. 1903, d. 3.1. 2004, og
Kristín Jónsdóttir Ásgeirsson hús-
freyja, f. 24.8. 1901, d. 26.2. 1999.
Hálfsystkini hennar samfeðra
voru þau Unnur húsfreyja, f.
19.10. 1904, d. 14.7. 1991, Harald-
ur Ágúst, renni- og járnsmiður, f.
27.10. 1919, d. 16.10. 1984, Rúrik
leikari, f. 14.1. 1926, d. 23.1. 2003,
Ása húsfreyja, f. 12.7. 1928, og
kvikmyndagerðarmaður, f. 20.1.
1977. 2) Óttar, læknir og rithöf-
undur, f. 29.4. 1948, kvæntur Ernu
Einarsdóttur, sviðsstjóra á Land-
spítala Háskólasjúkrahúsi, f. 5.1.
1954. Barn þeirra er Helga Þór-
unn, f. 8.7. 1991. Önnur börn Ótt-
ars eru: A) Andri, lögfræðingur, f.
15.5. 1975. B) Edda, íslenskufræð-
ingur, f. 20.6. 1975, sambýlismað-
ur Loftur Jónsson skógfræðingur,
f. 4.9. 1971, barn þeirra Móeiður, f.
15.3. 2004. C) Kristín læknanemi,
f. 30.1. 1979. Stjúpdóttir Þóra
Jensdóttir bankastarfsmaður, f.
13.10. 1978.
Fjóla ólst upp hjá móður sinni
og systkinum í Reykjavík. Hún
gekk í Samvinnuskólann og starf-
aði um tíma í bókaverslun Eggerts
Briem í Reykjavík. Hún hóf störf
hjá Tryggingastofnun ríkisins
1960 og vann síðan í heilbrigðis-
og tryggingaráðuneytinu frá 1970
sem stjórnarráðsfulltrúi og ritari
þar til hún lét af störfum vegna
aldurs. Fjóla og Guðmundur
bjuggu allan sinn búskap í Reykja-
vík. Hún var virk í skátahreyfing-
unni á sínum yngri árum og í
Sósíalistafélagi Reykjavíkur. Fjóla
var mikil áhugakona um bók-
menntir og listir og ferðaðist víða
um heim. Síðustu æviár sín starf-
aði hún mikið í Blindrafélagi Ís-
lands ásamt vini sínum og sálu-
félaga Þórði Jónssyni sem
reyndist henni ómetanlega síðustu
árin.
Útför Fjólu verður gerð frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 11.30.
Friðrik bakari, f. 9.8.
1922. Fjóla giftist árið
1944 Guðmundi Sig-
urðssyni, bókara og
rithöfundi, f. 27. 2.
1912, d. 30. 9. 1972.
Foreldrar hans voru
þau Sigurður Helga-
son bóndi, f. 11.2. 1873
d. 26.6. 1938, og Helga
Jónsdóttir, húsfreyja,
f. 2.8. 1886, d. 4.10.
1961. Börn Fjólu og
Guðmundar eru: 1)
Steinunn ritari, f.
17.6. 1944, gift Fróða
Jóhannssyni garð-
yrkjumanni, f. 26.10. 1945. Þeirra
börn eru: A) Högni, hestabóndi í
Kanada, f. 27.8. 1969, eiginkona
Marion Schorn hestabóndi í Kan-
ada, f. 16.3. 1973. Þeirra börn eru
Ari, f. 23.7. 2002, og Mia, f. 15.3.
2004. Áður átti Högni soninn
Mími, f. 24.11. 1998. B) Ragna fata-
hönnuður, f. 27.12. 1970, eigin-
maður Þorkell Harðarson kvik-
myndagerðarmaður, f. 23.7. 1969.
Þeirra börn eru Högna Sól, f. 29. 6.
2000, og Harpa Kristín, f. 14.11.
2002. C) Halla læknir, f. 9.2. 1973,
eiginmaður Hákon Pétursson
smiður, f. 28.4. 1973. Barn þeirra
er Máni, f. 20.8. 2002. D) Birta,
nemi í arkitektúr, f. 10.5. 1980,
sambýlismaður Rúnar Rúnarsson
Tengdamóðir mín, Fjóla Haralds-
dóttir, er látin á tíræðisaldri. Hún
tilheyrði þeirri kynslóð sem upplifði
hvað mestar breytingar og framfar-
ir í íslensku samfélagi og er senn
gengin. Þessi kynslóð lifði tvær
heimsstyrjaldir, kreppu, fátækt,
heimótt, einangrun, harðindi, heil-
brigðisvandamál og á hinn bóginn
framfarir á öllum sviðum. Tækni-
byltingu, framfarir í fjarskiptum,
heilbrigðisvísindum, byltingu í mat-
aræði, húsakosti, samgöngum,
ferðalögum og almennri upplýs-
ingu. Það er merkilegt til þess að
hugsa hversu ólíka hluti þessi kyn-
slóð upplifði. Konur þessa tíma
þekktu ekki þvottavélar, strætis-
vagna, leikskóla, efnalaugar, græn-
metismarkaði eða kröfuna um jafna
stöðu karla og kvenna. Þær ólust
upp við þá hugsun að konan ætti að
giftast, ala manni sínum börn, sinna
þeim og húsverkum, styðja karlinn
á sinni braut og ekki hafa of sterkar
skoðanir á þjóðmálum. Lífshlaup
Fjólu var reyndar ekki með þessum
hefðbundna hætti. Hún vann úti
alla tíð, tók virkan þátt í þjóðmála-
umræðunni og sótti alla menningar-
viðburði sem hún komst yfir.
Þegar ég tengdist fjölskyldu
Fjólu seint á níunda áratugnum var
hún á áttræðisaldri. Hún hafði þá
starfað í Tryggingastofnun ríkisins
í fjölmörg ár en fluttist síðan yfir í
heilbrigðisráðuneytið þegar þær
stofnanir voru aðskildar. Þegar hún
fór á eftirlaun hófst nýr kafli. Hún
sótti leiksýningar, málverkasýning-
ar og margvíslega aðra viðburði í
menningarlífinu. Þegar við kynnt-
umst var hún því orðin fullorðin
kona með sína lífsreynslu og lífs-
sögu en keik, vel á sig komin og
naut lífsins.
Fjóla var amma litlu stúlkunnar
minnar sem var hennar áttunda
barnabarn og langyngst í þeim
hópi. Hún var góð amma, sýndi
henni ávallt áhuga og ástúð, vildi
heyra hana spila á píanóið sem hún
gaf henni, skoða myndirnar hennar,
sjá einkunnirnar og heyra hvað hún
hafði að segja um lífið og tilveruna.
Ég kynntist ekki tengdaföður
mínum, Guðmundi Sigurðssyni, þar
sem hann lést fyrir aldur fram.
Hins vegar gladdi það mig að eftir
að hún hafði verið ekkja í mörg ár
bar Fjóla gæfu til að kynnast Þórði
Jónssyni og með þeim tókust gegn-
heil og ástúðleg kynni sem stóðu til
þessara tímamóta. Þórður reyndist
Fjólu traustur förunautur og félagi
í sætu og súru og fyrir það erum
við þakklát.
Að leiðarlokum er við hæfi að
þakka fyrir sig. Þakka fyrir kynnin,
þakka fyrir allt sem var gott og
samgleðjast þeim sem fær hvíldina
saddur lífdaga.
Erna Einarsdóttir.
Elsku amma. Nú ertu farin eftir
langt og gott líf. Þú lifðir lífinu lif-
andi. Elskaðir að vera innanum
fólk, ferðast og skoða menningu og
listir. Þú varst frábær amma. Við
systkinin getum endalaust rifjað
upp minningar sem við áttum með
þér. Eftir þig eigum við stórt og
mikið myndasafn af okkur frá því
við vorum pínulítil og þar til við
vorum unglingar. Þú tókst myndir
af okkur í tíma og ótíma. Þetta er
dýrmætur fjársóður góðra minn-
inga sem við eigum með þér og af
lífinu. Við vorum vön að fá að koma
til þín um helgar á Bergstaðastræti
14, Beggó eins og við kölluðum það.
Við komum sitt í hvoru lagi eða
saman. Og þetta var mikið sport að
koma úr sveitinni til ömmu í
Reykjavík og fá að gista. Þú varst
svo mikil amma og gerðir svo
margt fyrir okkur og með okkur.
Þegar farið var til ömmu Fjólu á
Beggó var alltaf prógramm í gangi,
helgin var vel skipulögð. Það var
farið niður á tjörn eða niður á höfn,
í bíó, í leikhús, á kaffihús sem voru
ekki mörg í þá daga og maður fékk
alltaf að velja það sem maður vildi
og það var allt í lagi þó maður klár-
aði ekki af disknum. Þannig varst
þú.
Það var fastur liður á laugar-
dagskvöldum að fara í Klakahöllina
og kaupa bananasplitt sem var svo
borðað yfir litasjónvarpinu. Ég man
hvað við vorum spenntar þegar
Pálmi Gunnarson vann söngva-
keppni sjónvarpsins með „Ástin er
eins og sinueldur“. Þú lifðir þig inn
í þetta alltsaman með okkur. Oft
fannst mér þú lifa fyrir okkur
barnabörnin. Þú heklaðir agnarlítil
dúkkuföt handa okkur eða saumaðir
á okkur systurnar kjóla og ýmislegt
annað. Þú varst alltaf að gera eitt-
hvað fyrir okkur. Það er endalaust
hægt að rifja upp góðar minningar
um þig. Þú áttir stóran þátt í mínu
lífi, amma Fjóla á Bergstaðastæti
14. Ég bjó svo hjá þér í einn vetur
þegar ég var unglingur og ákvað að
fara í skóla í Reykjavík. Ég fékk að
vera í herberginu frammi á gangi
og það var góður vetur. Við vorum
ekki alltaf sammála um reglur lífs-
ins og höfðum ekki alltaf sömu
skoðanir á því hvernig maður ætti
að lifa lífinu. En við vorum alltaf
góðar vinkonur. Þú varst alltaf ung
þó svo í árum teldistu gömul. Þú
varðst þeirrar lukku aðnjótandi að
eignast hann Þórð að vini síðustu
árin. Það var mikil gæfa fyrir þig
eftir að hafa búið ein í mörg ár. Ég
gæti skrifað endalaust og rifjað upp
hversu góð amma þú varst. Þú
gafst mér svo mikið og áttir svo
stóran hluta af mínu hjarta. Högna
Sól minnti mig á að koma og heim-
sækja þig síðasta árið þegar hún
vildi fara og heimsækja langömmu
Fjólu og langafa Þórð. Þó að þú
hefðir ekki þekkt okkur upp á síð-
kastið var svo gott að koma og
halda í góðu og hlýju hendurnar
þínar og bara sitja með þér og rifja
upp allar góðu og ríku stundirnar
sem við áttum saman.
Elsku amma, takk fyrir að hafa
verið til og hafa verið hérna svona
lengi með okkur með þitt stóra
hjarta. Guð geymi þig.
Ragna.
Lífið og dauðinn
sífellt sækjast á,
sorgin og gleðin
öndótt talast við
(J. Hj. Jónsson.)
Þessi viðureign hefur átt sér stað
um aldir og sannast enn með því að
í dag er Fjóla Haraldsdóttir – Fjóla
frænka, eins og hún var jafnan köll-
uð á heimili okkar – borin til grafar.
Víst var hún réttilega fænka, með
því að vera móðursystir Sólveigar
konu minnar. En hún var „meira“
en „frænka“. Hjartahlýja hennar,
manngöfgi og vinsemd umvafði
okkur svo ríkulega, að hún var öllu
líkari „móður“.
Þessi glæsilega, göfuga myndar-
kona hafði allt til að bera, sem
prýða mætti eina konu – þess vegna
hverja mannveru sem vera skyldi.
Ytri glæsileiki og virðuleiki vakti
athygli, hvar sem hún fór. Innri
kostir hennar svo sem glögg-
skyggni, sjálfstæði í hugsun, feg-
urðarskyn, víðsýni, örlæti, virðing
fyrir sjónarmiðum annarra, verk-
snilli, yfirlætisleysi og trúmennska
voru sterkir og ráðandi þættir í
skaphöfn hennar og samskiptum
öllum. Salómon, mestur allra spek-
inga, hefði trúlega skipað henni
meðal þeirra kvenna sem hann kall-
aði „væna“ konu, með spurning-
unni: „Hver hlýtur hana?“ Orðs-
kviðir Salómons 31.10 - 31. Ég sé
ekki betur, en Fjóla frænka hefði
fallið vel inn í listann sem speking-
urinn dró upp varðandi kosti
„vænnar“ konu.
Um áratuga skeið lágu leiðir okk-
FJÓLA
HARALDSDÓTTIR