Íslendingaþættir Tímans - 03.01.1976, Page 24

Níræður
Jón Árnason
fyrrum framkvæmdastjóri og bankastjóri
Hinn 17. nóvember sl., varð einn af
okkar þjóðkunnustu mönnum, Jón
Arnason fyrrv. framkvæmdastjóri og
bankastjóri, niræður að aldri.
Hann fæddist i Syðra-Vallholti i
Seyluhreppi i Skagafirði. Var faðir
hans Arni trésmiður og bóndi i Borg-
arey, en móðir Jóns, kona Arna, var
Guðrún Þorvaldsdóttir, bónda i Fram-
nesi i Akrahreppi. Var Arni Vopnfirð-
ingur að ætt, bóndasonur frá Rjúpna-
felli og Böðvarsdalþar i sveit. Hann og
fjölskylda hans höfðu undirbúið för
sina til Vesturheims á harðindaár-
unum eftir 1880, en Arni breytti áætlun
sinni og gerðist bóndi i Skagafirði, en
hann varð skammlifur og lézt árið
1888.
Þau hjónin höfðu eignazt tvö börn
auk Jóns, Ingibjörgu, sem enn er á lifi,
komin á tiræðisaldur, búsett hér i
höfuðborginni, og Arna, er varð bóndi
á Stóra-Vatnsskarði, dáinn 1971.
Guðrún, móðir Jóns, giftist aftur, og
var seinni maður hennar Pétur Gunn-
arsson og voru þau lengi búendur á
Stóra-Vatnsskarði, en eftir þau börn
þeirra. Núverandi bóndi þar er sonar-
sonur Guðrúnar og Péturs, Benedikt
Benediktsson.
Jón Arnason stundaði nám i Gagn-
fræðaskólanum á Akureyri og lauk
þaðan prófi vorið 3905. Um leið og
hann luku þar námi, meðal annarra,
fjórir skólabræður hans, sem á seinni
árum eru oft nefndir saman og allir, á-
samt Jóni, eru taldir hafa markað
stærri spor i islenzku þjóðlifi á þessari
öld, en flestir aðrir samtimamenn
þeirra. Þessir menn eru taldir eftir
aldri: Snorri Sigfússon skólastjóri og
námstjóri, Jónas Jónsson skólastjóri,
alþingismaöur og ráðherra, Þorsteinn
Methúsalem Jónsson skólastjóri,
kaupfélagsstjóri, alþingismaður og
bókaútgefandi, Jón Arnason kennari,
framkvæmdastjóri og bankastjóri, og
þeirra yngstur, Þórarinn Kristjánsáon
Eldjárn, kennari og kaupfélagsfor-
maður, faðir núverandi forseta Is-
lands. Sá elzti þeirra var fæddur 1884,
þrfr 1885 og sá yngsti 1886. Tveir þeirra
eru horfnir sjónum okkar en þrir eru
meöal vor og heyrði þjóðin rödd eins
þeirra fyrir skömmu á öldum ljósvak-
ans. Við óskum þeim að ævikvöldið
megi verða þeim sem mildast og
24
minningar um liðna daga sem ljúfast-
ar.
Eftir að skólanámi Jóns lauk á
Akureyri gerðist hann farkennari
næsta áratuginn og varstarfssviðhans
bæði heima á æskustöðvunum i Skaga-
firði og siðar sunnan Ævarsskarðs i
Húnaþingi. Sumarmánuðina sinnti
hann öðrum störfum svo sem venja
var og er. Hann annaðist þá alls konar
sveitarstörf og jafnvel stundaði hann
sjóróðra. Hann gat brugðið sér til
margvislegra starfa eftirþvisem þörf
var fyrir og hugurinn leitaði eftir.
Þessi störf voru honum ekki ókunn,
þar eð hann hafði i æsku stundað þau á
bernskuheimili sfnu, en að sjálfsögðu
kynntist hann þá enn nánar hugsun
sveitafólksinsog starfsháttum þess ut-
an heirnasveitar sinnar og varð þaul-
kunnugur landbúnaðinum, þvi heldur
sem hann var þá orðinn fullþroskaður
með ágæta menntun.
Við lok þritugsaldursins verður al-
gerbreyting á störfum hans. Hann yf-
irgefur átthagana og kennsluna og
heldur rakleiðis til Kaupmannahafn-
ar, án þess þó að hefja þar nýtt skóla-
nám né störf hjá neinu dönsku stór-
fyrirtæki, sem þó hefði mátt telja lik-
legt. í Kaupmannahöfn dvelur hann
fram á vor 1917 og kynnir sér kaupfé-
lögin dönsku og starfsemi þeirra bæði i
höfuðborginni og utan hennar, bæði i
sveitum og bæjum og nær þannig itar-
legri og viðtækri þekkingu á skipulagi
dönsku samvinnufélaganna.
Hallgrimur Kristinsson kaupfélags-
stjóri frá Akureyri var um þessar
mundir I Höfn i störfum fyrir kaupfé-
lögin á Norðurlandi. Hafði hann þá
hafið undirbúning að viðtækari starf-
semi á vegum sambands þeirra, þar á
meðal að stofnun heildsölu I Reykjavik
og innflutningi á aðfluttum vörum
þeirra frá útlöndum.
A miðju ári 1917 flytur Jón Árnason
aftur heim til tslands, gerist fastur
starfsmaður kaupfélagasambandsins
með aðsetri i Reykjavik og hefst þá
starf þess þar vegna viðskiptaþarfa
félaganna i landinu, þar með talin
stofnun heildsölu o.fl., er siðan hefur
óslitið haldist, sem kunnugt er. Jón
Arnason varð þannig fyrsti fastur
starfsmaður Sambandsins og þá ekki
til einnar nætur tjaldað þvi að starfs-
timinn helst óslitinn til ársioka 1945
eða i meira en 28 ár og Jón þá orðinn
sextugur að aldri. Aðalstarf hans var
framkvæmdastjórn útflutningsdeildar
Sambandsins, þ.e. sala allra fram-
leiðsluvara kaupfélaganna sem náði
einnig til sölu á innlendum markaði.
Þetta var allt að sjálfsögðu eitthvert
mesta vandaverk, einkum þó er verst
lét i ári eins og 1920—24 og aftur
1930—34. Það voru ekki miklir sæludaÞ
ar i þeim efnum þau árin, og má áreið-
anlega heimfæra orötakið gamla ,,sá á
kvölina sem á völina” sem lýsingu oft
og einatt um þau störf, jafnvel þó vel
gengi. Fyrir þessi störf átti Jön miklar
þakkir skildar, svo örugg voru orð
hans og áætlanir að þau mátti mikils
meta og bera fyllsta traust til. Hann
innti af hendi mörg vandaverkin sem
fylgdu starfinu beint og óbeint og
margsinnis voru honum faldar samn-
ingsgerðir erlendis fyrir rikisins hönd,
þótt hér verði ekki talið. Samningar
um saltkjötstollinn i Noregi, og á-
kvarðanir um smiði Brúarfoss, er
flutningur og sala á freðkjöti var að
hefjast mega þó ekki gleymast.
Eitt stórmál vil ég auk þessa nefna,
þ.e. undirbúningur setningar afurða-
sölu-laganna, er tóku gildi sumarið
1934 og i ársbyrjun 1935. Þáttur Jóns
var þar mikill og meiri en flestum er
kunnugt. Um þessi málurðu hörð átök
og meiri en flest annað, enda var hér
um stórfellda hagsmuni að ræða sem
fjörutiu ára reynsla sýnir.
Framhald á 23. siðu.
íslendingaþættir