Heimilistíminn - 12.12.1974, Page 23

Merkar
uppfinningar
Gaddavír
í góðu og illu
INDIANAR kölluöu hann „reipi
djöfulsins”. — Ég vildi óska, aö sá sem
fann upp gaddavirinn yröi vafinn inn i
hann og velt af staö, hrópaöi bálvondur
bóndi i Texas a' öldinni sem leiö. Fyrir
hundraö árum eöa svo geisaöi mikiö striö
milli bændanna, sem vildu vernda risa-
jaröir sinar með gaddavir og kúrekanna
og Indiánanna, sem rifu niöur
giröingarnar jafnóðum. Hver metri af
svörtum eöa bleikum gaddavir merkti aö
hald var lagt á landspildu og gaddavir
merkti hindrandir og ófrelsi.
Skammbyssan dugöi ekkert á gadda-
virinn. örvæntingarfullir og reiðir menn
læddust um I náttmyrkrinu meö tengur og
meö nokkrum klippingum voru margar
milur af nýstrengdum gaddavir eyöilagö-
ar. Bændurnir, sem greitt höföu mikiö fé
fyrir nýju giröingarnar, geröu gagnárásir
og alls staöar voru deilur, þar sem menn
lögöu undir sig land.
En þaö var lika deild á öörum vettvangi.
Deilan milli uppfinningamanna gadda-
virsins fór fram i réttarsölum. Báöir
kváöust hafa orðiö fyrri til. Gaddavirs-
máliö stóö yfir i 18 ár, áður en hæstarétt-
ur Bandarikjanna ákvaö aö Joseph gamli
Glidden frá Illinois hefði orðiö fyrri til aö
finna upp gaddavirinn. En Jacob Haish
frá sama bæ haföi þegar byggt sér mikiö
hús og sett skilti yfir dyrnar, sem á var
letraö — Jacog Haish, sem fann upp
gaddavirinn.
Þetta byrjaöi allt saman á sólheitunl
sumardegi áriö 1873. Glidden og Haish
voru á landbúnaðarsýningu i heimabæ
sinum, De Kalb og I nautgripadeildinni
sáu þeir mann sem sýndi nýja tegund
giröinga. Hann batt einfaldlega langa
spýtu meö göddum viö venjulega
stálþráöargiröingu.
Gripirnir þoröu ekki nálægt þessari
giröingu, þó hundar hlypu á milli fóta
þeirra. Gaddarnir voru enn skeflilegri.
Bændur úr héraöinu hópuöust um sölu-
manninn þvi allir höföu áhuga á girðing
um I þessu landbúnaöarriki. Glidden og
nágrannar hans ræktuöu frjósama
jöröina i útjaöri sléttunnar miklu, sem
breiddist þúsundir kilómetra vestur á
bóginn, opin og frjósöm, grænt haf.
En vandamál bændanna voru girðingar
sem ekki voru nógu góöar. Tféverk var
allt of dýrt, þvi flytja varö timbriö alla
leiö frá austurströndinni Tré uxu varla
þarna vestra og grjótiö nægöi heldur ekki
til aö reisa grjótgarba, eins og voru svo
víða. Reynt var aö gróöursetja limgerði,
en þaö tókst heldur ekki vel. Venjulegur
stálvir var mest notaður, en hann var af-
skaplega næmur fyrir hitabreytingum og
slitnaði ef kýr hallaöi sér upp aö honum.
Joe gamli Glidden fór heim af
sýningunni og tók aö gera tilraunir meö
stálvlrsbúta. Hann var að hugsa um
spýtuna meö göddunum. Væri ekki hægt
aö festa gadda beint á stálvirinn?
Hann geröi margar misheppnaðar
tilraunir, en dag nokkurn vöföust tveir
virar saman. Hann vaföi þá þéttar saman
og stakk virbút á milli. Og þar með haföi
hann gert fyrsta gervi-þyrnirunnann.
Gaddavirinn huldi ekki útsýniö, þaö fór
litiö fyrir honum, hann varpaöi ekki
skugga og vindur og veöur höföu engin
áhrif á hann. Vafinn stálvir tekur ekki
breytingum i hita eöa kulda.
Glidden fékk einkaleyfi á uppfinning-
unni, en meöan hann haföi gert tilraunir
sinar, haföi Hasish lika veriö að og fundiö
upp svipaöan gaddavir, sem hann fékk
lika einkaleyfi á. Báöir vissu að þeir yrðu
efnaöir á þessu, þvi þörfin var geysileg.
Og þá hófust deilurnar.
I fyrstu bjó Glidden til gaddavirinn
heima á búgaröi sinum. Hann notaöi
hverfisteininn til aö vefja stálvirinn og
kaffikvörnina til aö klippa hann i litla,
oddhvassa búta. En salan var svo mikil,
aÖ han gat bráölega keypt verksmiöjuhús
I De Kalb og hafiö framleiöslu i stórum
stfl.
Fyrirtækið á austurströndinni sem sá
Glidden fyrir stálvir , þurfti aö senda
meira og meira og menn þar fóru að velta
fyrir sér, i hvaö allur þessi vir færi. Send-
ur var maöur á stúfana til aö athuga mál-
ift. Hann kom aftur meö sýnishorn af
gaddavir Gliddens, og nú fór timinn ekki
tilspillis. Ráöinn var uppfinningamaður,
■Mn geröi alsjálfvirka vél til fjöldafram-
Mtolu á gaddavir. Til aö koma i veg fyrir
samkeppni, fékk fyrirtækiö einkaleyfi á
véiinni, áöúr en forstjórinn fór vestur og
keypti alla útgerö Gliddens.
Nýja vélin fór i gagn i april 1876 og aö-
eins 10 árum eftir uppfinningu Gliddens,
spýtti verksmiöjan i De Kalb úr sér 1000
Rarmögnuft gaddavlrsgirMng frd þýzkum fangabúöum er óhugnanlegt miaulsmerki
um grimmd strlösins.
23