Lesbók Morgunblaðsins - 06.11.2004, Page 9

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 6. nóvember 2004 | 9
1590. Þarna er ekki einungis verið að sýna landið sjálft heldur
úir og grúir af ýmsum ókindum í hafinu í kringum það og ísbirnir
eru á jökum undan Norð-Austurlandi.
„Þetta kort er eftirlæti allra sem safna Íslandskortum og er
líka eftirsótt af fólki sem umfram allt safnar sérstæðum og fal-
legum kortum án tillits til þess hvaða lönd þau sýna. Kvikindi af
þessu tagi eru fremur sjaldgæf á kortum frá þessum tíma en ef-
laust tilkomin vegna sagna um ófreskjur í þeim höfum sem lítt
höfðu verið rannsökuð.“
Þess má geta að þetta kort sem er 33x49 sm að stærð er um
þessar mundir almennt selt á um 500.000 krónur hjá fornbóka-
og kortasölum á meginlandi Evrópu.
Í framhaldi af Íslandskortinu kemur annað kort frá hendi Ort-
elíusar fyrir augu okkar; það er af nyrsta hluta Evrópu.
„Þetta kort kom í öllum 38 útgáfum bókar hans frá 1570 til
1612 sem prentaðar voru í samtals 7.300 eintökum. Aðeins lítill
hluti þessara bóka er enn til í heilu lagi en einstakar síður og
opnur ganga kaupum og sölum. Ísland er þarna enn fjarri raun-
verulegri lögun enda stuðst við ónákvæm eldri kort.“
„Eiapial“ meðal skrítinna örnefna
á Íslandskorti Mercators
Næst kemur úr geymsluskáp Íslandskort Gerhards Mercators,
eins virtasta kortagerðarmanns sögunnar. Það er frá 1595, ekki
ósvipað korti Ortelíusar, enda eru báðir taldir hafa stuðst við
svipaðar heimildir sem upphaflega hafi verið komnar frá Guð-
brandi biskupi. Þetta kort er með fleiri örnefnum en til þess tíma
höfðu verið sett á Íslandskort eða um 300 en þau hafa mörg hver
bjagast dálítið í meðförum. „Sniopiallastrad“ reynist vera Snæ-
fjallaströnd, „Skialkandi fiorder“ er Skjálfandaflói, „Eiapial“
stendur fyrir Eyjafjöll og biskupssetrið Hólar er hér ritað „Hal-
ar“.
Þá birtist okkur lítið en snoturt myndskreytt Íslandskort sem
komið er úr veraldarlýsingu franska landfræðingsins A.A. Mall-
et sem gefin var út 1683. Það er teiknað í tvenns konar vídd
þannig að við sjáum ofan á Ísland en í fjarska norðan við það má
greina fjöllótta strönd Grænlands út við sjóndeildarhring frá
öðru sjónarhorni eins og horft sé lárétt til lands. Á hafinu milli
landanna eru hvalveiðiskip og blásandi hvalir en flotar kaup-
skipa undan suðurströnd Íslands.
„Hér höfum við kort sem kunnur leturgrafari í Hamborg,
Pingeling að nafni, gerði um 1770,“ segir Dreyer-Eimbcke. „Það
er af þeim löndum sem til forna voru í ríki konungs Danmerkur
og Noregs. Á þessu sjaldséða korti sem skreytt er skjaldar-
merkjum er Ísland farið að taka á sig tiltölulega rétta mynd.“
Enn heldur gestgjafi minn áfram að leggja á borð fyrir mig
kort úr safni sínu og engin leið að tíunda allt það kortaval í einni
blaðagrein. Ýmis kortanna eru sjaldgæf bæði í opinberum söfn-
um og einkasöfnum.
Meðal fágætra korta segist hann eiga nokkur frá síðari hluta
17. aldar eftir kortagerðarmanninn Robert Dudley af norð-
urslóðum, Íslandi og nágrenni.
„Og ekki má ég gleyma sérkorti af eyjunni Fríslandi sem um
alllangt skeið var teiknuð á landabréfum suður af Íslandi en
kortið er úr bók sem Ítalinn Antonio Lafreri tók saman. Ég
keypti það hjá Sothebys í London á uppboði og var mér sagt að
þetta kort væri nú aðeins til á sextán stöðum í heiminum.“
Ekkert kortanna varð eldinum að bráð
Dreyer-Eimbcke hefur komið sér upp rúmgóðri vinnustofu með
drjúgum bókakosti heima í Wohldorf þar sem hann situr löngum
við skriftir. Bæði í vinnustofunni og í kortageymslunni getur að
líta fjölmörg kynningarveggspjöld tengd útgáfu bóka hans eða
kortasýningum sem hann hefur ýmist staðið fyrir eða tekið þátt
í. Ég spyr hann um sýningarnar.
Hann segir mér, að rúmum áratug eftir Íslandssýninguna í
Hamborg, sem fyrr var nefnd, hafi hann sýnt kort úr safni sínu
opinberlega í fyrsta sinn. Það hafi verið í Gutenbergsafninu í
borginni Mainz árið 1979. Þar voru til sýnis um 100 kort tengd
Íslandi sem voru í eigu hans og Jóns Vestdals.
„Ári síðar var svo sett upp önnur sýning á kortum úr minni
eigu sem bar yfirskriftina Ísland og Norður-Íshafið,“ segir hann.
„Þar voru sýnd landabréf og sjókort sem gefin höfðu verið út eft-
ir árið 1493. Sýningin var í Altona-menningarsögusafninu í
Hamborg. Rúmum hálfum mánuði eftir að hún var opnuð kvikn-
aði í safninu, sem stórskemmdist, en sem betur fer varð ekkert
korta minna eldinum að bráð og engar skemmdir urðu á þeim.
Eftir brunann var kortasýningin hið eina sem safnið gat boðið
gestum sínum að sjá og meðal þeirra sem skoðuðu hana var frú
Vigdís Finnbogadóttir, forseti Íslands, en hún kom á sýninguna í
septembermánuði 1980.
Voru svo ekki kortin þín sýnd á Íslandi nokkrum árum síðar?
„Jú, það var 1983. Sýningin var sett upp í Bogasal Þjóðminja-
safnsins þá um haustið og voru þar fleiri Íslandskort en á nokk-
urri kortasýningu til þess tíma á Íslandi, langflest í minni eigu.
Þessi sýning var nefnd „Ísland á gömlum landabréfum“ og var
haldin í nafni félagsins Germaníu og Þjóðminjasafnsins. Þarna
voru sýnd um 100 landabréf, þau elstu gerð á miðöldum en þau
yngstu á 19. öld. Auk þess voru á sýningunni gamlar ferðabækur
og Íslandslýsingar.“
Heldur rannsóknunum stöðugt áfram
Kort úr safni Oswalds Dreyer-Eimbcke hafa alls verið á 16 sýn-
ingum í Þýskalandi á síðustu tveimur áratugum auk þess sem
efni úr safni hans hefur verið sýnt annars staðar í Evrópu.
Snemma á þessu ári var sett upp sýning á úrvali korta úr safn-
inu í tilefni af útkomu nýrrar bókar hans um kortasögu og þróun
kortagerðar. Sýningin var haldin í aldagamalli höll, Schloss
Reinbeck, í bænum Reinbeck, skammt suðaustur af Hamborg.
Bæði voru þar sýnd ýmis kort sem mörkuðu þáttaskil í kortasög-
unni og einnig kort er tengjast því þýsk-danska landsvæði sem
hann fjallar sérstaklega um í bókinni, Slésvík-Holtsetalandi.
Bókin er um 400 síður í stóru broti með aragrúa mynda. Þetta
er sjötta bók Oswalds Dreyer-Eimbcke. Meðal fyrri verka hans
má nefna bók um kortasögu Íslands, Grænlands og Norður-
Íshafsins og aðra um Kristófer Kólumbus, landafundi hans og
áhrif þeirra á kortagerð.
Greinar hans og ritgerðir um landakort, kortafræði og korta-
sögu eru samtals orðnar um 100 talsins og hafa verið birtar í
blöðum og tímaritum Evrópulöndum, Norður- og Suður-
Ameríku. Að auki hefur hann haldið erindi í útvarp og allmarga
fyrirlestra um sömu efni á liðnum árum.
Þótt Oswald Dreyer-Eimbcke hafi orðið áttræður á síðasta ári
hefur áhugi hans á fornum landabréfum ekkert dvínað, söfn-
unaráráttan er söm og hann slær ekkert af rannsóknum sínum
og skrifum um kort og kortasögu. Þótt stórbók hans um efnið sé
nú nýkomin úr prentverkinu og greinar eftir hann hafi á síðustu
mánuðum birst í tímaritum heldur hann ötull áfram vísindastarfi
sínu og rannsóknum.
„Það er alltaf hægt að fræðast meira um þetta áhugaverða
svið, sífellt hægt að gera nýjar uppgötvanir, og svo skiptir auð-
vitað máli að miðla þeim upplýsingum sem maður nær að afla sér
til annarra sem áhuga hafa á fornum kortum – og þeir verða sí-
fellt fleiri um heim allan,“ segir íslenski ræðismaðurinn í Ham-
borg, Oswald Dreyer-Eimbcke, þegar ég kveð hann og kortin
hans mörgu.
Kort Ortelíusar Ókindur og skrímsli í hafinu við Ísland á korti Abrahams Ortelíusar frá því í lok 16. aldar en kortið er einnig kennt við Guðbrand Þorláksson biskup á Hólum.
Höfundur er rithöfundur.