Morgunblaðið - 10.09.2004, Qupperneq 25

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. SEPTEMBER 2004 25
STOFNUNUM fyrir geðsjúka var
fækkað víðsvegar um heim, þegar
sýnt var að þjónustan sem þar var
veitt, stóðst ekki væntingar. Geð-
sjúkir misstu einfald-
lega hæfnina til að lifa
utan sjúkrahúsveggj-
anna. Það er því ekki
tilviljun að þeir sem
náð hafa bata eftir
langa sjúkrahúsdvöl
segist hafa lifað af
stofnanavist. Nú er
sjúkrahúsdvölin höfð
eins stutt og hægt er
en þjónustuna þarf að
færa frá stofnunum yf-
ir í samfélagið. Staðan
er hins vegar sú að
sjúkrahústengd þjón-
usta tekur til sín
stærstan hluta þess fjármagns sem
til ráðstöfunar er þannig að þjónusta
við geðsjúka og þátttaka þeirra í
samfélaginu verður afar takmörkuð.
Þegar að innlögn á geðdeild er
komið hafa einstaklingar oftast
misst tökin á eigin lífi. Færni er
skert, sjálfstraust og sjálfsvirðing í
molum og langan tíma tekur að
byggja allt upp á nýjan leik. Styrkja
ber þjónustu í samfélaginu sem tek-
ur á þessum þáttum jafnframt því að
fyrirbyggja áhrifaleysi, vonleysi,
einangrun og missi sjálfstrausts.
Víða erlendis hafa geðsjúkir sem náð
hafa bata tekið þátt í að byggja upp
slíka þjónustu og náð meiri árangri
en hefðbundin þjónustuform. Þjón-
ustan í samfélaginu þarf starfskrafta
sem nýta sér þekkingu úr mismun-
andi geirum; þekkingu sem byggist
á reynslu og viðhorfum geðsjúkra.
Svokölluð notendaþekking byggist á
þáttum eins og hugmyndum um þýð-
ingu þess að vera þátttakandi í sam-
félaginu, hvernig maður geti eftir
geðveiki aftur orðið hluti af því sam-
félagi og hvernig halda megi
tengslum og komast yf-
ir hindranir. Þá þarf að
velta upp hugmyndum
um hvað þurfi að vera
til staðar í umhverfinu
svo einstaklingurinn
geti valdið ábyrgð, öðl-
ast virðingu og náð tök-
um á eigin lífi. Þetta
jafngildir ekki því að
þekking fagfólks
minnki að verðleikum,
heldur verður að
hleypa notendaþekk-
ingunni að, því hún er
nauðsynleg til að lifa í
samfélaginu. Sá sem
veitir þjónustuna og sá sem tekur á
móti henni verða í sameiningu að
skilgreina vandamálið og taka þátt í
aðgerðaplani og síðast en ekki síst að
hafa val um nálgun að settu marki.
Ef við vinnum út frá heilsueflingu
og bata og viðurkennum not-
endaþekkingu þýðir það m.a. að við
eflum færni í þáttum sem hafa þýð-
ingu og gildi fyrir geðsjúka, á þeirra
forsendum. Þetta er mikil ögrun fyr-
ir hefðbundin kerfi því þau byggjast
oft á eigin forsendum. Geðsjúkir
vilja að fagfólk mæti þeim og aðstoði
á sviðum sem þeir eru uppteknir af,
eins og að viðhalda mannréttindum.
Þeir vilja ekki láta afgreiða sig sem
samansafn einkenna; takmarkana
sem uppræta þurfi eða eyða. Geð-
sjúkir ná betri tökum á lífinu með
hjálp lyfja og alls kyns meðferð-
artilboða, en ekki eingöngu vegna
þeirra. Aðstandendur eru oft í lyk-
ilhlutverki. Fjölskyldumeðlimir, vin-
ir, vinnufélagar og samferðamenn
hafa oft gengið fram fyrir skjöldu og
gert það sem skipt hefur sköpum
fyrir einstaklinginn, en það er
sjaldnast dregið fram í rannsóknum.
Notendarannsóknir hafa gert hlut
aðstandenda og annarra sýnilegan.
Flytja þarf áherslur frá þörfum fag-
fólks og leggja áherslu á þarfir not-
enda eins og þeir sjá þær, en ekki
eins og fagmenn túlka þær. Þetta
hefur áhrif á nálgun, ekki bara í
störfum heilbrigðisstétta heldur
einnig í rannsóknarstörfum og þjón-
ustuformi.
Hugarafl er samstarfshópur geð-
sjúkra í bata og iðjuþjálfa sem býður
sig fram til að taka þátt í uppbygg-
ingu þjónustu við geðsjúka í sam-
vinnu við ráðamenn, fagmenn, að-
standendur, atvinnumarkað, skóla
og almenning. Hópurinn er stað-
settur í Heilsugæslunni og hægt að
nálgst hann á hugarafl@hugarafl.is.
Hópurinn hefur m.a. safnað að sér
notendaþekkingu, þýtt notendaefni,
tekið þátt í kennslu fyrir heilbrigð-
isstarfsmenn, flutt fyrirlestra og
verið virkur þátttakandi í nýsköp-
unarhugmyndum varðandi þjónustu
og atvinnusköpun fyrir geðsjúka.
Brúa þarf bilið milli
geðsjúkra og almennings
Elín Ebba Ásmundsdóttir
skrifar um geðheilbrigðismál ’Notendarannsóknirhafa gert hlut aðstand-
enda og annarra sýni-
legan.‘
Elín Ebba
Ásmundsdóttir
Höfundur er forstöðuiðjuþjálfi
geðsviðs LHS og lektor við HA.
KENNARAMENNTUN er
styttri hér á landi en í flestum nálæg-
um löndum. Samkvæmt yfirlýstri
stefnu KÍ ber að auka
námið þannig að grunn-
nám verði að lágmarki
fjögurra ára nám í há-
skóla. Í nágrannalönd-
unum er kenn-
aramenntun fjögur til
sex ár á háskólastigi.
Hvaða rök mæla með
því að kennaramenntun
sé styttri hér á landi en
hjá öðrum þjóðum sem
við þurfum að standast
snúning í harðri sam-
keppni nútímans?
Milliþinganefnd sem
sett var á stofn á síðasta þingi KÍ hef-
ur m.a. það verkefni að gera úttekt á
kennaramenntun hér á landi. Hún
felst m.a. í öflun margs konar upplýs-
inga um núverandi stöðu hennar í
samanburði við kennaramenntun í
nágrannalöndunum. Niðurstöður
nefndarinnar verða lagðar fyrir
næsta þing Kennarasambandsins í
mars 2005. Á grundvelli þeirra mun
sambandið móta stefnu sína í mennt-
unarmálum kennara og gera tillögur
um framtíðarskipan hennar.
Íslensk stjórnvöld eru þátttak-
endur í ýmsu samstarfi og verk-
efnaáætlunum um menntamál á veg-
um Evrópusambandsins. Á vettvangi
þess hafa verið sett fram sameiginleg
framtíðarmarkmið í menntamálum
fram til ársins 2010. Þar er meg-
ináherslan lögð á það markmið að
auka gæði og skilvirkni í menntun en
því verði ekki náð nema með því að
bæta menntun kennara. Í ljósi þessa
er erfitt að skilja hvers vegna íslensk
stjórnvöld hafa sett sig upp á móti til-
lögum um að grunnmenntun kennara
verði fjögurra ára nám í háskóla í
stað þriggja.
Að mati framkvæmdastjórnar
ESB eru kennarar lykilpersónur í
þekkingarþjóðfélaginu.
Því er það talið for-
gangsmál í flestum ríkj-
um Evrópu að laða að
og halda í vel menntað
fólk til kennslu enda
hvíla bætt gæði mennt-
unar alfarið á því að
skólar hafi á að skipa
vel menntuðum kenn-
urum. Innan OECD
stendur nú yfir sam-
starfsverkefni 25 ríkja
um leiðir til að ná þessu
markmiði. Tilgangur
þess er að aðstoða rík-
isstjórnir við að móta og framkvæma
stefnu í málefnum kennara til að
bæta kennslu og nám í skólum, gæði
menntunar.
Af framansögðu er ljóst að umræð-
ur á Íslandi um eflingu kenn-
aramenntunar fara ekki fram í neinu
tómarúmi. Að undanförnu hefur auk-
inn þungi færst í umræðu um eflingu
kennaramenntunar, m.a. í tengslum
við áætlun menntamálaráðuneytisins
um styttingu námstíma til stúdents-
prófs. Á fundum vinnuhóps um nám-
skrármál með fulltrúum ýmissa fag-
greinafélaga á grunn- og
framhaldsskólstigi hefur ítrekað
komið fram sú skoðun að efla beri
gæði menntunar á báðum þessum
skólastigum. Nauðsynlegt sé að auka
menntun kennara bæði í faggreinum,
kennslufræði og kennsluháttum til að
skólar geti hagað starfi sínu sam-
kvæmt námskrá, lögum og reglu-
gerðum í samræmi við markmið
stjórnvalda um menntun fyrir alla.
Ýmsir, þeirra á meðal rektor
Kennaraháskóla Íslands og Kenn-
arasamband Íslands, hafa vakið at-
hygli á því að núverandi kenn-
aramenntun á Íslandi sé ekki í takti
við þær breytingar sem orðið hafa á
verkefnum skóla, kennara og stjórn-
enda á undanförnum árum og mælt
með því að námið yrði tekið til ræki-
legrar endurskoðunar og lengt.
Góð kennaramenntun hlýtur að
vera forsenda fyrir góðri kennslu og
farsælu skólastarfi og auka virðingu
fyrir stéttinni. Því er hér um afar
mikilvægt mál að ræða. Nauðsynlegt
er að kennarar hafi sjálfir frum-
kvæðið og séu í fararbroddi í um-
ræðum um kennaramenntunina og
getur sú gagnasöfnun sem nú fer
fram á vegum milliþinganefndar KÍ
orðið dýrmætur efniviður í framtíð-
arstefnumörkun um menntunarmál
kennarastéttarinnar. Ekki er hægt
að treysta því að frumkvæðið komi
frá stjórnvöldum.
Á sama tíma og rök eru færð að því
að auka beri kennaramenntunina
sýna rannsóknir hagfræðinga að há-
skólamenntun grunnskólakennara
skili engum arði. Vonandi verða þess-
ar niðurstöður ekki til þess að fæla
ungt fólk frá því að afla sér kenn-
aramenntunar. Hitt er svo annað mál
að launin þurfa að hækka verulega ef
námið á að standast samkeppni við
annað háskólanám.
Hvers vegna er kennara-
menntun styttri á Íslandi
en í öðrum löndum?
Helgi E. Helgason fjallar
um kennaramenntun ’Að mati framkvæmda-stjórnar ESB eru kenn-
arar lykilpersónur í
þekkingarþjóðfélaginu.‘
Helgi E. Helgason
Höfundur er upplýsinga- og kynning-
arfulltrúi Kennarasambands Íslands.
SÍÐUSTU vikurnar hafa tveir
þekktir einstaklingar blandað sér í
umræðu um skipan nýs ráðuneyt-
isstjóra félagsmálaráðuneytisins.
Þetta eru Ragnar Hall
hrl. og Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir, fyrrum
borgarstjóri.
Í grein sem Ragnar
skrifaði í síðustu viku
tók hann að sér að
kveða upp úr um það
að Helga Jónsdóttir
væri „langhæfasti um-
sækjandinn“ og hélt
því fram að Árni
Magnússon hefði með
því að ganga fram hjá
Helgu, skipað sér í ört
vaxandi flokk stjórn-
arherra sem „skeyti
hvorki um skömm né
heiður“ þegar kemur
að veitingu opinberra
embætta. Hafði Ragn-
ar uppi stóryrði og
sleggjudóma um þetta
mál. Óþægilegt er til
þess að vita að maður
sem sótti um embætti Hæstarétt-
ardómara – og var talinn hæfur og
jafnvel heppilegastur að mati sitjandi
hæstaréttardómara – skuli sýna svo
mikla vanstillingu og dómgreind-
arleysi út af máli sem þessu. Engin
rök eða rannsóknir liggja að baki
slíkri yfirlýsingu eins og þarna var
gert enda varla hægt þegar litið er til
þess hve valinn hópur karla og
kvenna sótti um starfið. Rétt þykir að
benda á að um 12 ára skeið starfaði
Ragnar hjá föður Helgu, Jóni Skafta-
syni borgarfógeta, og þar á eftir á
lögmannsstofu með bræðrum henn-
ar.
Í sömu grein hefur Ragnar frammi
stór orð í garð dómsmálaráðherra og
talar um „fíflaleg meðferð ráð-
herrans á valdi sínu til skipunar
hæstaréttardómara“. Hér er skrifað í
reiði þar sem Ragnar hlaut ekki
starfið enda fullyrðingar sem eru út
fyrir allt velsæmi og þar að auki al-
gjörlega umræddu máli óviðkomandi.
Rifjast nú upp að
fyrri tæpum 20 árum
voru nokkrir ágæt-
ismenn að ósekju, látnir
dúsa í „stofufangelsi“
með sérstakri hjálp
Ragnars og nokkurra
vina og samstarfsmanna
hans. Að framansögðu
má öllum landsmönnum
vera ljóst að í Hæsta-
rétti er ekki rúm fyrir
sleggjudóma hvað þá
dómgreindarleysi.
Ingibjörg Sólrún tók
svipað stórt upp í sig
varðandi Helgu Jóns-
dóttur og sagði m.a. „að
ráðherra hafi skort
kjark til að skipa lang-
hæfasta umsækjand-
ann“ og bætir við að
menn misbeiti valdi
sínu. Rétt þykir að
benda á að fyrir áratug
réð borgarstjórinn, Ingibjörg Sólrún,
Helgu Jónsdóttur sem borgarritara
en það embætti gengur næst borg-
arstjóra í borgarkerfinu. Sjálfsagt
hefur samstarf þeirra verið ágætt
eins og ýmislegt bendir til, m.a. með
því að þær stöllur fóru saman til
náms í London á síðasta ári, enda
bestu vinkonur.
Eðlilegt er að gera þær kröfur til
þeirra einstaklinga sem sækjast eftir
æðstu embættum þjóðarinnar, Ragn-
ar hæstarétti og Ingibjörg forsæt-
isráðuneytinu, að dómgreindin hverfi
ekki algjörlega þó svo að einstakir
vinir þeirra nái ekki settu marki.
Deilur um nýjan
ráðuneytisstjóra
Júlíus Hafstein fjallar um
skipan ráðuneytisstjóra
Júlíus Hafstein
’…í Hæstaréttier ekki rúm fyr-
ir sleggjudóma
hvað þá dóm-
greindarleysi.‘
Höfundur er framkvæmdastjóri.
MARGT gerir Seltjarnarnes að
eftirsóttum stað til að búa á. Ná-
lægð við sjóinn og
náttúruna vegur
þungt hjá mörgum,
aðrir sækjast eftir
því að ala upp börn
sín á Nesinu m.a.
vegna þess að þar
eru góðir skólar og
öflugt íþróttalíf.
Það hefur verið
ánægjulegt að kynn-
ast íþróttastarfi með-
al barna og unglinga
á Seltjarnarnesi á
undanförnum árum.
Á annað þúsund iðk-
endur æfa fimleika,
handbolta og fótbolta
hjá Gróttu. Eins og
þeir vita sem kynnst
hafa íþróttastarfi
barna og unglinga er
markmið þess ekki
eingöngu að ala upp
afreksfólk framtíð-
arinnar enda fara
fæstir þá leið. Það
vegur þyngra að öll
fá börnin góða lík-
amlega þjálfun sem
eykur þeim styrk og sjálfstraust,
þau læra að vinna saman í hóp,
fylgja leiðbeiningum, gefa eftir
þegar það á við og sækja þegar
færin gefast. Þau njóta þess að
fagna sigri og þurfa að vinna úr
mótlætinu þegar illa gengur. Sam-
staða Gróttuforeldra er einstök,
stuðningur bæjarfélagsins hefur
verið góður og aðstaða með ágæt-
um. Helst hefur skort á knatt-
spyrnuaðstöðu þar sem enginn
grasvöllur sem stendur undir lág-
markskröfum hefur verið til stað-
ar. Ungir knattspyrnumenn í
Gróttu hafa undanfarin ár æft
stóran hluta ársins
innanhúss á meðan
jafnaldrar þeirra í ná-
grannasveitarfélög-
unum hafa aðgang að
góðum gervigrasvöll-
um. Undirritaður hef-
ur farið með knatt-
spyrnudeild Gróttu í
keppnisferðir á a.m.k.
15 staði víða um land
á sl. 4 árum og það
verður að segjast eins
og er, að alstaðar hef-
ur aðstaða barna sem
æfa knattspyrnu verið
betri en við höfum bú-
ið við á Seltjarnarnesi.
Það er því mikið
fagnaðarefni að loks-
ins hillir undir að
fullbúinn knatt-
spyrnuvöllur verði
byggður í bænum.
Staðsetning vallarins
er góð og valin með
hagsmuni barna og
unglinga í huga, ná-
lægt skólum og ann-
arri íþróttaaðstöðu í
bænum. Fyrirhugaður völlur er í
keppnisstærð og mun verða aðal-
æfingasvæði knattspyrnudeild-
arinnar. Er það von mín að á
næsta ári verði völlurinn tekinn í
notkun og að íþróttalíf barna og
unglinga muni blómstra áfram á
Seltjarnarnesi.
Knattspyrnuvöllur
á Seltjarnarnesi
Páll Þorsteinsson fjallar um
skipulagsmál á Seltjarnarnesi
Páll Þorsteinsson
’Það er því mik-ið fagnaðarefni
að loksins hillir
undir að fullbú-
inn knatt-
spyrnuvöllur
verði byggður í
bænum.‘
Höfundur er í stjórn
knattspyrnudeildar Gróttu.