Morgunblaðið - 10.09.2004, Blaðsíða 28

UMRÆÐAN
28 FÖSTUDAGUR 10. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í
hverju felst starf blaða-
manna? Eru þeir varð-
hundar samfélagsins,
fulltrúar fjórða valdsins,
skemmtikraftar, eða get-
ur blaðamennska verið eins og
hvert annað 9 til 5 starf? Þessar
spurningar og fleiri kviknuðu hjá
mér um liðna helgi, eftir að ég
heyrði fróðlegan þátt í rík-
isútvarpinu um breska blaða-
manninn Robert Fisk, sem er
gamalreyndur stríðsfréttamaður.
Hefur Fisk dvalist langtímum
saman í Mið-Austurlöndum og
flutt fréttir af átökum þaðan,
meðal annars frá Palestínu og
Írak. Fisk hefur, svo ekki sé
kveðið fastar að orði, ýmislegt að
athuga við fréttaflutning vest-
rænna fjölmiðla af átökum á þess-
um svæðum. Í
mjög stuttu
máli má segja
að Fisk telji
að blaðamenn
eigi að segja
sannleikann,
stunda gagnrýna hugsun og þá
álítur hann blaðamennsku vera
starf sem fólk sinnir af köllun.
En hver er sannleikurinn þeg-
ar kemur að því að segja fréttir af
stríði? Skoðum fréttir af stríðinu í
Írak. Fréttaflutningur þaðan hef-
ur einkennst af því að þuldar eru
upp tölulegar staðreyndir um
mannfall, einkum meðal liðs-
manna Bandaríkjahers. Þá er
gjarnan greint frá því hvar átökin
hafi hafi átt sér stað og hvort
skotið hafi verið úr byssum eða
hvort sprengjum hafi verið varp-
að. Allt eru þetta nauðsynlegar
upplýsingar, en alls ekki full-
nægjandi ef markmiðið á að vera
að auka skilning viðtakanda frétt-
arinnar á því sem á sér stað. Seg-
ist Fisk dauðleiður á að lesa frétt-
ir þar sem einblínt er á
spurningarnar „hvað gerðist“ og
„hvar gerðist það“ en ekkert er
vikið að því „hvers vegna“ það
hafi gerst.
En það er fleira athugavert við
fréttamennsku af þessu tagi. Þeg-
ar þeir fjalla um dauða almennra
borgara með því einungis að
nefna tölur um hversu margir
hafi farist eru fjölmiðlar að
bregðast skyldu sinni. Okkur eru
í fersku minni hrikalegar frá-
sagnir og myndir frá barnaskóla í
Beslan í suðurhluta Rússlands í
síðustu viku, þar sem mörg
hundruð börn og fullorðnir létu
lífið í átökum við hóp sem hafði
tekið fólkið í gíslingu í skólanum.
Að sjálfsögðu vöktu atburðirnir í
Beslan bæði reiði og hryggð víða
um heim og þar skiptu myndir og
lýsingar fréttamanna af atburð-
um sköpum.
En hvað skyldu mörg börn
hafa fallið eða særst af völdum
byssukúlna Bandaríkjahers í
Írak? Og hvernig bar dauðdaga
þeirra að? Hefðu þau ekki viljað
að við vissum hvernig þau dóu?
Sú er skoðun Fisk, sem hefur
verið ötull við að lýsa voðaverkum
í Írak og annars staðar fyrir les-
endum breska blaðsins Independ-
ent, þar sem hann starfar. Er
jafnvel hugsanlegt að Davíð
Oddsson og Halldór Ásgrímsson
fengju aðra sýn á Íraksmálið ef
þeir sæju fleiri myndir af sund-
urtættum líkum íraskra barna,
sem Bandaríkin og bandalags-
þjóðir þeirra í Írak hafa drepið?
Það er sjaldan haft fyrir því í
vestrænum fjölmiðlum að telja þá
Íraka sem fallið hafa frá því stríð-
ið þar hófst. Í fyrradag voru flutt-
ar fréttir af því að 1.000 banda-
rískir hermenn hefðu fallið í Írak
frá stríðsbyrjun. Ekki fylgdi sög-
unni í þeim fréttum sem ég sá hér
heima, hversu margir Írakar
hefðu fallið á sama tíma. Þó sá ég
þess getið í frétt RÚV um málið
að varnarmálaráðherra Banda-
ríkjanna hefði greint frá því að
undanfarinn mánuð hefði banda-
ríski herinn fellt 1.500 til 2.500
uppreisnarmenn í Írak. Ekki
höfðu fréttamenn RÚV þó fyrir
því að kanna tölur um mannfall
meðal Íraka í tengslum við frétt
um dauða bandarískra hermanna.
Ég ákvað að prófa hversu langan
tíma það tæki að verða mér úti
um þessar upplýsingar. Það tók
um það bil eina mínútu með að-
stoð Netsins, að finna sjálfboða-
vinnusamtök breskra og banda-
rískra fræðimanna og
sérfræðinga, sem nefna sig Iraq
Bodycount, en þau reyna að halda
yfirlit yfir þá írösku borgara sem
fallið hafa í átökunum þar. Nýj-
ustu tölur samtakanna benda til
þess að á bilinu 11.700 til 13.800
almennir borgarar hafi látist í
Írak frá því innrásin hófst í mars
í fyrra. Á tímum upplýs-
ingastreymis er að mörgu leyti
orðið auðveldara fyrir blaða- og
fréttamenn að afla upplýsinga á
borð við þessar og því vekur
furðu að þeir nýti sér tæknina
ekki meira en raun ber vitni.
Sé sú staðhæfing Robert Fisk
rétt, að blaðamennska sé starf
sem fólk vinnur af köllun, er þá
hægt að læra til blaðamanns líkt
og hverrar annarrar iðngreinar?
Sú virðist skoðun þeirra sem
halda úti svonefndu meist-
aranámi í blaðamennsku við Há-
skóla Íslands, sem nú hefur kom-
ið í stað náms í hagnýtri
fjölmiðlun. Áfangarnir eru flestir
tæknilegs eðlis ef svo má að orði
komast. Námskeið í málfari og
stíl, gerð fyrirsagna og millifyr-
irsagna og svokölluð viðtalstækni
er meðal helsta kennsluefnis í
greininni. Minna fer fyrir nám-
skeiðum sem gætu hvatt blaða-
mannaefnin til þess að hugsa
sjálfstætt og gagnrýnið. Þó mætti
halda að slíkt væri mikilvægasta
fararnesti þeirra sem hyggjast
leggja blaða- og fréttamennsku
fyrir sig. Er ekki sjálfsagt að
gera þá kröfu til nemenda á
meistarastigi, sem þar að auki
hyggjast leggja starf á fjöl-
miðlum fyrir sig, að þeir tali
sæmilegt mál og geti sett upp
skammlausa frétt?
Sennilega væri farsælla fyrir
Íslendinga sem hyggja á fjöl-
miðlastörf að fara fremur í meist-
aranám í öðru en blaðamennsku
við HÍ, í það minnsta eins og
kennslu virðist þar háttað nú um
stundir. Þá væri óskandi að fleiri
blaðamenn störfuðu í anda Ro-
bert Fisk en raun ber vitni. Ég er
ekki að segja að blaðamenn eigi
að streyma á vígvellina í hrönn-
um, en þeir eiga að hafa gagn-
rýna hugsun, sanngirni og sann-
leika að leiðarljósi í hverri frétt
sem þeir skrifa.
Alvöru-
blaðamenn?
Þegar þeir fjalla um dauða almennra
borgara með því einungis að nefna töl-
ur um hversu margir hafi farist eru fjöl-
miðlar að bregðast skyldu sinni.
VIÐHORF
Eftir Elvu Björk
Sverrisdóttur
elva@mbl.is
LANDSÁTAKINU Veljum ís-
lenskt – og allir vinna var hleypt
af stokkunum í ágúst-
lok. Með þessu átaki
vilja Samtök iðnaðar-
ins og samstarfsaðilar
þeirra, Bændasamtök
Íslands og Alþýðu-
samband Íslands,
vekja landsmenn til
vitundar um mik-
ilvægi þess sem felst í
íslenskri framleiðslu,
hugviti, hönnun og
þjónustu.
Þegar talið berst að
átaki eins og þessu
halda ýmsir bókstafs-
trúarmenn að í því felist áskorun
um að velja íslenska vöru og þjón-
ustu hvað sem raular og tautar,
jafnvel þó að hún sé bæði dýrari
og verri. Svo er ekki. Enda myndi
slík áskorun engum árangri skila.
Við biðjum almenning, fyrirtæki
og stofnanir einfaldlega að hafa í
huga að það skiptir máli hvort við
veljum innlenda framleiðslu fram
yfir innflutta, bæði fyrir atvinnu-
stig í landinu og tekjur þjóðarbús-
ins. Sé varan eða þjónustan jafn-
góð og á samkeppnishæfu verði
biðjum við fólk um að velja ís-
lenskt fremur en innflutt. Verð-
mætasköpun í landinu er forsenda
fyrir því að við getum haft tekjur.
Þetta veit fólk í nágrannalöndum
okkar en við gleymum þessu
gjarnan, ekki síst þar sem við höf-
um ekki búið við mikið atvinnu-
leysi.
Erfiðara í uppsveiflu
Síðast þegar efnt var til landsátaks
á sömu nótum árið 1992 var frekar
erfið staða í þjóðfélaginu, sam-
dráttur og atvinnuleysi að aukast.
Þá var fólk frekar móttækilegt fyr-
ir boðskapnum að velja íslenskt.
Nú er hins vegar mikil uppsveifla,
einkum vegna virkjana- og álvers-
framkvæmda. Umræða um þjóð-
arbúskapinn er öll á góðærisnót-
um. Staðreyndin er hins vegar sú
að íslensk samkeppnisfyrirtæki
tapa yfirleitt markaðs-
hlutdeild í uppsveiflu.
Þá eru vextirnir háir,
gengi krónunnar hátt
og mikill innflutningur
á neysluvörum. Sam-
keppnisstaða íslenskr-
ar framleiðslu er erf-
iðust í uppsveiflu eins
og sjá má á miklum
viðskiptahalla. Með
því að velja íslenskt
drögum við úr skulda-
söfnun erlendis. Það
er því rík ástæða til
að vekja athygli á
mikilvægi innlendrar framleiðslu
einmitt nú.
Gætum eigin
hagsmuna
Félagsmenn okkar í Samtökum
iðnaðarins eru sannfærðir um að
átak eins og þetta sé til hagsbóta
fyrir þá en af viðbrögðum ýmissa
annarra má ráða að ekki eru allir
á sama máli. Það er hnýtt í svona
átak, sagt að þetta sé úrelt þjóð-
ernisrómantík og jafnvel hálf-
gerður dónaskapur. Engum dettur
í hug að amast við dönskum eða
amerískum dögum í verslunum, né
heldur auglýsingaflóði í fjöl-
miðlum, kostuðu af heildsölum og
erlendum framleiðendum. Er þá
ekki í góðu lagi að innlendir fram-
leiðendur veki athygli á eigin
framleiðslu og gildi hennar fyrir
þjóðarhag? Það er einkennilega
innrætt fólk sem rýkur upp með
andfælum í hvert sinn sem heyrist
slagorð á borð við: Veljum íslenskt
og allir vinna.
Þó að íslenskir iðnrekendur séu
upp til hópa hlynntir alþjóðavæð-
ingu og frelsi til verslunar og fjár-
magnsflutninga á milli landa, þá
felst engin þversögn í því að gæta
jafnframt eigin hagsmuna. Það
gera allir, hversu alþjóðlega sinn-
aðir sem þeir eru. Danir eru til
dæmis mjög meðvitaðir um að
beina viðskiptum almennings, fyr-
irtækja og opinberra aðila til
heimafyrirtækja en um leið eru
þeir mjög miklir Evrópusinnar og
hlynntir alþjóðavæðingu og
skammast sín ekkert fyrir það.
Mikilvægi iðnaðarins
Með átakinu er einnig vakin at-
hygli á mikilvægi iðnaðarins í þjóð-
arbúskapnum. Rúmlega fimmti
hver vinnandi maður á Íslandi
starfar í iðnaði. Rúmlega 20% út-
flutningstekna koma úr iðnaði og
þar verða til rúmlega 20% af
landsframleiðslunni eða verðmæta-
sköpuninni í landinu. Það skiptir
máli að íslensk iðnfyrirtæki hafi
nóg að gera og starfi eðlilega. Öfl-
ug íslensk framleiðsla er forsenda
fyrir eðlilegri samkeppni við inn-
flutta vöru. Hún tryggir fjöl-
breytni á markaðnum og ýtir undir
kröfur um gæði og hagstætt verð.
Er það ekki allra hagur?
Veljum íslenskt ef varan er sam-
keppnishæf við innflutta vöru
Sveinn Hannesson svarar
Andrési Magnússyni ’Ef varan eða þjón-ustan er jafngóð og á
samkeppnishæfu verði
biðjum við fólk um að
velja íslenskt fremur en
innflutt.‘
Sveinn Hannesson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samtaka iðnaðarins.
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
Í TÍMARITINU ,,electric & hybrid
vehicle technology international,
2002“, er grein um rafgeymaknúna
strætisvagna, eftir Mattias Wechl-
in, og sem fer hér á eftir í lauslegri
og styttri þýðingu.
Flutningar eru nú í dag eitt af
nauðsynlegustu atriðum í nútíma
samfélagi.
Fyrirtækinu Wampfler AG hefur
tekist það að gera rafgeymaknúna
vagna vel samkeppnishæfa við dís-
ilknúna. Með því að nota hleðslu-
stöðvar á ákveðnum stöðum, geta
vagnarnir gengið allan daginn án
tafa. Ítalía hefur tekið forustu í því
að koma fjöldaflutningum á vegum
Evrópu í umhverfisvænt form, með
því að setja lög og hjálpa flutninga-
fyrirtækjum að taka í rekstur nýja
umhverfisvæna rafknúna vagna og
tækni. Tvö flutningafyrirtæki hafa
tekið frumkvæði í þessu ferli, með
því að reka nýju rafvagna sína ein-
göngu með dreifðum hleðslustöðum
og að nota span hleðslukerfi
Wampflers, sem ekki þarf að stinga
í samband. Spanhleðslustöðvarnar
eru algjörlega veðurþolnar og
þurfa mjög lítið viðhald og eru inn-
felldar í götuna. Vagnarnir aka yfir
slaufuna og um leið hefst hleðslan.
Þetta virkar eins og rafspennir með
mjög litlum töpum, og engin eyðsla
nema við hleðslu. Það eru mikil
þægindi sem fylgja þessari hleðslu-
tilhögun, svo sem færri rafgeymar
og ódýrari með minni þunga. Vagn-
stjórinn þarf ekki að handleika
tengibúnað, en ekur vagninum á
sinn stað. Allt er sjálfvirkt.
Genúa er fyrsta borgin, þar sem
spanhleðslubúnaður Wampflers
(Wampfler’s Inductive Power
Transfer, IPT) var pantaður til
þess að hlaða 3 rafvagna, sem eru í
reglulegri notkun. Fyrirtækið Az-
ienda Mobilità e Transporti í Ge-
núa rekur 3 vagna á 2,8 km langri
leið með 14 biðstöðum, en span-
hleðslan fer fram á aðalstöðinni, án
tafa á rekstrinum, sem er 10 tímar.
Flutningafyrirtækið Azienda Tor-
inese Mobilità í Torino rekur 20
rafvagna á 2 aðalleiðum, sem
tengja úthverfin við borgina og að-
aljárnbrautarstöðina. Hleðslu-
stöðvarnar eru á 2 stöðum og hvor
með 2 hleðsluaðstæðum, þar sem
hvor leið notar venjulega 7 vagna
og 3 í viðbót á álagstímum. Aðrir
staðir hafa tekið Wampfler span-
hleðslustöðvar í notkun, svo sem
HTA í Luzern í Sviss, Rotorua í
Nýja Sjálandi og Farmer’s Market
í Los Angeles.
Mattias Wechlin er framleiðslu-
stjóri hjá Wampfler AG í Þýska-
landi.
GÍSLI JÚLÍUSSON,
Akraseli 17,
109 Reykjavík.
Strætisvagnar sem
ganga fyrir rafgeymum
Frá Gísla Júlíussyni
rafmagnsverkfræðingi:
Eftirfarandi greinar eru á
mbl.is:
Jón Steinsson: „Það er engin
tilviljun að hlutabréfamarkað-
urinn í Bandaríkjunum er öfl-
ugri en hlutabréfamarkaðir
annarra landa.“
Regína Ásvaldsdóttir: „Eitt
af markmiðum með stofnun
þjónustumiðstöðva er bætt að-
gengi í þjónustu borgaranna.“
Jónas Gunnar Einarsson:
„Áhrifalaus og mikill meirihluti
jarðarbúa, svokallaður almenn-
ingur þjóðanna, unir jafnan
misjafnlega þolinmóður við
sitt.“
Jakob Björnsson: „Mörg rök
hníga að því að raforka úr
vatnsorku til álframleiðslu
verði í framtíðinni fyrst og
fremst unnin í tiltölulega fá-
mennum, en vatnsorkuauðug-
um, löndum ...“
Tryggvi Felixson: „Mikil
ábyrgð hvílir því á þeim sem
taka ákvörðun um að spilla
þessum mikilvægu verðmætum
fyrir meinta hagsæld vegna
frekari álbræðslu.“
Stefán Örn Stefánsson: „Ég
hvet alla Seltirninga til kynna
sér ítarlega fyrirliggjandi
skipulagstillögu bæjaryfirvalda
...“
Gunnar Finnsson: „Hins veg-
ar er ljóst að núverandi kerfi
hefur runnið sitt skeið og
grundvallarbreytinga er
þörf...“
Eyjólfur Sæmundsson og
Hanna Kristín Stefánsdóttir:
„Öryggismál í landbúnaði falla
undir vinnuverndarlög og þar
með verksvið Vinnueftirlits-
ins.“
Jakob Björnsson: „Með þvílík-
um vinnubrögðum er auðvitað
lítil von um sættir.“
Guðmundur Hafsteinsson:
„Því eru gráður LHÍ að inntaki
engu fremur háskólagráður en
þær sem TR útskrifaði nem-
endur með, nema síður sé.“
Á mbl.is
Aðsendar greinar