Eintak - 01.11.1993, Qupperneq 76

dóttir gagnrýnandi hafa báðar verið giftar alkóhólistum, Þær hafa soðið
leikrit upp úr bók Súsönnu, Gúmmíendur synda ekki, og eigin reynslu
og ætla að fá fólk til að hlæja að alkóhólistanum og aðstandendum hans
Og líka hugsa, Gunnar Smári Egilsson ræðir við þær,
Súsanna Svavarsdóttir og Edda Björgvins-
dóttir voru hetjur og gáfust upp á því. Þær átt-
uðu sig á að hetjuskapurinn var ekki aðdáunar-
verður og enn síður eftirsóknarverður, heldur
sjúklegur og bráðdrepandi. Ef þær hefðu verið
hetjur miklu lengur hefðu þær líklega tapað gló-
runni og orðið handónýtar manneskjur.
Súsanna og Edda voru giftar fyllibyttum, alkó-
hólistum. Og hetjuskapur þeirra var fyrst og
fremst sá að líta svo miklu betur út en eigin-
mennirnir. Þær skandalíseruðu ekki eins og þeir,
gengu ekki jafnoft á bak orða sinna, stóðu betur
sína plikt. Þær voru bæði betur greiddar og
skeindar en eiginmennirnir. Og þær hreinsuðu
líka upp óreiðuna og vitleysuna eftir eiginmenn-
ina. Héldu saman fjölskyldunni. Héldu andlitinu
út á við. Og héldu sér saman um pínlegheitin
heima. Og þar sem eiginmennirnir gátu ekki
staðið á eigin fótum leyfðu þær þeim að standa á
sínum. Þess vegna var svo helvíti gott fyrir þá að
halda áfram að drekka.
Hetjunafngift þeirra Súsönnu og Eddu er að
frnna í alkafræðum og er ein gerð af kóara (að-
standanda alkóhólista sem óafvitandi aðstoðar
alkann við að halda drykkjunni áfram). Báðar
losnuðu þær við hetjuskapinn í Alanon, samtök-
um aðstandenda alóhólista. Og nú hafa þær skrif-
að leikrit upp úr bók Súsönnu, Gúmmíendur
synda ekki. Þær gera út frá Borgarleikhúsinu, en
ætla að sýna á vinnustöðum og í skólum. Leikrit-
ið er í kaffitíma- og löngufrímínútalengd - 25
mínútur. Og fjallar að sjálfsögðu um alkóhólisma
og hversu grátt hann leikur alkann og alla í kring-
um hann.
Hvers vegna?
EB: Við skulum bara tala hreint út. Við erum að
bjarga heiminum. Fólk talar unt alla mögulega
og ómögulega sjúkdóma. En alkóhólisminn, sem
ég geng út frá að sé sjúkdómur, er felusjúkdóm-
ur. Það er dálítið pínlegt að hafa alkóhólista í
fjölskyldunni og fólk skammast sín fyrir þennan
sjúkdóm. Við vonumst til að þeir sem sjá leikrit-
ið geti velt þessum sjúkdómi fyrir sér. Ég held
nefnilega að öll umræða um áfengi og alkóhól-
isma sé á rangri braut. Það þykir ekkert mál þótt
fólk fái sér einn og einn bjór og kúltúrdrykkja á
að vera svo sjálfsögð. Það er bara spurning hve-
nær hæfilegt er að unglingarnir byrji að æfa sig.
Viltu þurrka upp heiminn?
EB: Já, oft.
SS: Við erum ósammála þarna. Ég tel að heimin-
um sé ekki viðbjargandi. Umræðan um alkóhól-
isma er á röngu plani. Við höfum ofstækisfulla
umræðu sem gengur út á að allir séu alkohólist-
ar. Sú umræða getur aldrei orðið heiðarleg. Það
þorir ekki nokkur maður að svara af einlægni
hversu mikið hann drekkur af ótta við að vera
stimplaður alkóhólisti. Það hefur aldrei verið
gerður greinarmunur á alkóhólisma og of-
drykkju. Mér er alveg sama þótt fólk fyrtist við,
en alkóhólismi er sjúkdómur. Þegar tilfinningalíf
þitt er orðið svo brenglað að þú getur ekki verið
heiðarlegur, getur ekki sagt satt, afneitar stað-
reyndum, blekkir sjálfan sig og aðra, svíkur - þá
ertu tilfinningalega veikur.
Þetta getur átt við fleiri en alka. Maður hefur
rekist á fólk sem er fyrirmunað að vera heiðar-
legt, án þess að það drekki endilega svo mikið.
SS: Það er fullt af fólki sem hefur þessa eiginleika,
en drekkur ekki. Síðan er fullt af fólki sem drekk-
ur, en hefur þá ekki. Þetta fólk hefur þróað með
sér ofdrykkju. Það er auðveldara að stöðva þetta
fólk. Það hefur verndað heiðarleikann sinn og
þess vegna er hægt að benda því á að þetta sé ekki
sniðug þróun. Þeir sem drekka sig drukkna þurfa
ekki endilega að vera alkóhólistar. Þeir geta verið
harðir neytendur.
Mér hefur fundist það vera afstaða SÁÁ að rétt-
ast sé að þurrka þetta fólk samt. Betra sé að
þurrka tíu sem þurftu þess ekki með en að einn
alki gangi laus.
SS: Jú,jú. Það hentar þeim fjárhagslega að líta
þannig á málið. Þá geta þeir búið til alveg yfir-
þyrmandi vandamál og krafist meiri peninga frá
ríkinu. En ekkert af þessum peningum fer í for-
varnarstarf. Og það er einfaldlega of dýrt að
halda uppi þessu kerfi og safna alltaf nýjum og
nýjum árgöngum inn í það...
EB: ...í staðinn fyrir að fræða börnin nógu
snemma. Þeim mun fyrr sem byrjað er að fræða
börnin, þeim mun líklegra er að þau geti unnið
úr því seinna á ævinni ef þau kynnast alkóhól-
isma. Það er nefnilega ótrúlegt hvað fræðslumol-
arnir eru fáir. Það vita allir að reykingar drepa
fólk, en fáir virðast átta sig á að áfengi er hæg-
drepandi lyf.
En fólk reykir samt.
SS: Við munufn aldrei uppræta útsjónarsemi
mannsins við að útræsa sjálfseyðingarhvötina.
Maðurinn finnur sér alltaf nýjar leiðir til þess.
Þið ætlið samt að reyna?
SS: Ég hef skrifað um þessi mál vegna þess að ég
kann ekki að skammast mín fýrir að hafa þessa
reynslu. Það er nafnleynd í Alanon. Fólk tekur
því þannig að það sé í samtökum og verði að ríg-
halda sér saman um sína eigin reynslu. Ég hef
ekki kunnað að þegja um reynslu mína og að-
stæður aðstandandans. Þess vegna hringir fólk
mikið í mig og spyr hvert það geti leitað og hvar
það geti fræðst um þessi mál. Það er til ein bók
um maka alkóhólista á íslandi og ein bók um
börn alkóhólista. önnur kom út á þessu ári og
hin í fyrra. Miðað við hversu stór hópur fólks
vinnur að málefnum alkóhólista á Islandi er stór-
furðulegt að ekki sé búið að koma upp neinum
forvörnum. Mér finnst peningununt betur varið
með þeim hætti en að vera sífellt að byrgja
brunninn eftir að barnið er dottið ofan í hann.
Það er endalaust verið að henda nýjum og nýjum
árgöngum ofan í þennan brunn.
EB: Við íslendingar erum ekki mikið fyrir að
byggja upp fagurt mannlíf. En við erum tilbúnir
að taka að okkur aumingjana: Komdu með allt
sem er að hjá þér og ég skal vera vinur þinn. En
ef allt er í lagi skaltu í guðsbænum halda þér í
burtu. Ég fyllist öfund og leiðindunt og kæri mig
ekkert um að heyra um þína lukku. Þetta er ís-
lenskt. Okkur þykir væmið að opna kjaftinn til
að segja hvað við erum hamingjusöm. Það gerir
enginn. En komdu með raunir þínar, komdu ef
þú ert skilin, búin að missa karlinn eða eitthvað,
og ég skal faðrna þig.
SS: Við nærumst á harmleikjum.
Eins og tímaritaviðtölunum. Þangað fá öngvir
að koma nema einhentir hommar með eyðni
sem prjóna samt.
SS: Já, við nærumst á harmleikjum og því meiri
harmur, því áhugasamari erum við. Og það
furðulega er að við skynjum ekki harminn nema
þegar við lesum um hann í blöðunum. Ef við
heyrum um harminn utan að okkur, þá er það
ekld harmur. Þá er það kjaftasaga og fólk nýtur
þess tala hlakkandi um sársaukafull mannleg ör-
lög. Það er óskaplegur harmur þegar vel gert og
vel gefið fólk verður alkóhólisma að bráð. En
samt hlakkar í fólki. Skilnaður er mikill harmur.
En það er smjattað á honum eins og hann sé
konfekt. Hvers konar viðhorf eru í þessu samfé-
lagi? Ég skil þetta ekki.
Fólk smjattar á skilnaði, en tekst því þá ekki að
fagna brúðhjónum?
SS: Nei. Það segir: „Hvað skyldi þetta nú endast
lengi.“ Það er viðkvæðið.
Aftur að brennivíninu. Edda, þú drekkur ekki?
EB: Maðurinn minn er alki og þegar hann hætti
að drekka ákvað ég að gera það líka. Mér fannst
það bara snyrtilegra. Það skiptir mig ekki neinu
máli hvort ég drekk eða ekki, svo mér fannst
betra að sleppa því. Mér finnst líka agalega hall-
ærislegt að sitja fyrir framan börnin og segja: „í
guðs almáttugs bænum ekki drekka, nema þá lít-
ið eins og ég. Vertu bara hófdrykkjumanneskja."
Hvað veit ég um hvenær ég eða þau fara yfir
strikið? Þess í stað segi ég: „Slepptu þessu bara,
eins og ég.“
7 6
EINTAK NÓVEMBER