Morgunblaðið - 06.02.2005, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 6. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
H
ildur Haraldsdóttir
Dungal er 33 ára,
lögfræðingur að
mennt, gift og
tveggja barna
móðir. Hún lék
körfubolta á yngri
árum, komst í unglingalandsliðið
en „hætti á toppnum“ eins og hún
orðar það, 17 eða 18 ára. Sneri sér
síðan að fyrirsætustörfum um
tíma, keppti í fegurðarsamkeppni,
starfaði sem flugfreyja og segir
reynsluna úr því starfi hvarvetna
nýtast gríðarlega vel í mannlegum
samskiptum.
Nýráðinn forstjóri Útlend-
ingastofnunar segist ekki hafa vit-
að neitt um þann málaflokk sem
stofnunin sinnir þegar hún hóf þar
störf í apríl 2003. Segir það ekki
hafa hvarflað að sér í upphafi að
verða forstjóri þar á bæ en svona
geti mál oft þróast með óvæntum
hætti.
Það var sem sagt ekki vegna
þess að Hildi þætti málaflokkurinn
sérstaklega áhugaverður að hún
fór að vinna hjá stofnuninni: „Ég
hafði unnið í þrjú ár hjá Tollinum
og var farin að hugsa mér til
hreyfings; langaði að breyta til.
Georg [Lárusson, forveri hennar í
forstjórastarfi Útlendingastofn-
unar] hringdi þá í mig og bauð
mér starf.“ Hún sló til og segir
það hafa komið sér virkilega á
óvart hve stór umræddur mála-
flokkur er og hann væri stöðugt
vaxandi.
Starf Útlendingastofnunar er
fyrst og fremst tvíþætt; annars
vegar að afgreiða umsóknir fólks
til dvalar hér á landi og fram-
fylgja stefnu stjórnvalda í sam-
skiptum Íslendinga við útlendinga
og hins vegar útgáfa íslenskra
vegabréfa.
Það er sem sagt Útlend-
ingastofnun sem veitir dval-
arleyfin en félagsmálaráðuneytið
sér um aðlögun fólksins.
Málefni útlendinga hafa nokkuð
verið til umræðu í þjóðfélaginu
upp á síðkastið og ekki alltaf á já-
kvæðum nótum.
„Nú er farið að hugsa meira um
það en áður hvort fólk aðlagist
ekki örugglega vel þegar það flyt-
ur til landsins,“ segir forstjórinn
og telur þá þróun afar jákvæða.
Hildur bendir á að það sé engum
til framdráttar, hvorki útlending-
unum né heimamönnum, að hinir
fyrrnefndu fái enga aðstoð við
komuna til nýs lands. Margir komi
úr allt öðrum menningarheimi og
tali ekki tungumálið. „Sumir átta
sig ekki á því sem við teljum sjálf-
sagðan rétt; að börnin geti farið í
skóla, að fólk eigi rétt á lækn-
isaðstoð og ýmislegt fleira.“
Hildur segir að Alþjóðahúsið,
sem rekið er á vegum Reykjavík-
urborgar og Rauða krossins, sé
mjög til bóta, „en þegar fólk kem-
ur til landsins þarf það að vita af
Alþjóðahúsinu til þess að geta
nýtt sér þjónustu þess!“ Þess
vegna sé brýnt að innflytjendur
séu aðstoðaðir. Nefnd á vegum fé-
lagsmálararáðuneytisins hafi verið
að vinna tillögur í þessu efni, „hún
skilar væntanlega skýrslu á næstu
vikum og sú vinna verður vonandi
til þess að vel verði tekið á móti
þeim útlendingum sem við erum
búin að gefa loforð um að flytja til
landsins.“
Lærum af mistökum annarra
Útlendingastofnun tekur þátt í
ýmiss konar norrænu samstarfi.
Hildur segir Ísland í raun ekki
hafa neina sérstöðu í þessum
málaflokki, nema þá að þróunin sé
nokkrum árum á eftir hér miðað
við önnur Norðurlönd.
„Hér hefur orðið mikil fjölgun
innflytjenda eins og annars staðar
á Norðurlöndum og ásóknin hefur
aukist mjög í að komast hingað.“
Hún segir reyndar að hingað
leiti fólk frá öðrum löndum en til
hinna Norðurlandanna, fólk með
annan bakgrunn. Í því felist helsti
munurinn.
Þar sem þróunin er sú sama hér
og á öðrum Norðurlöndum, en
gerist síðar, segir Hildur upplagt
að reyna að læra af mistökum sem
gerð hafi verið í öðrum löndum á
þessum vettvangi og veigamesta
lærdóminn megi draga af áð-
urnefndri aðlögun. „Það er mjög
brýnt að aðlögunin sé í lagi. Ég
held að það sé einmitt atriði sem
margar Evrópuþjóðir hugsuðu
ekki út í þegar innflytjendum fór
að fjölga mikið. Áherslan var að
halda utan um þann fjölda sem
streymdi inn; að vinna úr leyfum
allra og þess háttar. En aðlögunin
sjálf gleymdist og í kjölfarið
fylgdu alls konar vandamál – lík-
lega vegna þess hve seint var
gripið til aðlögunar. Þess vegna er
mjög gott að þessi vinna skuli
vera í gangi hér og við stöndum
einmitt vel að vígi vegna þess hve
fámenn við erum; hér ætti að vera
auðveldara að hafa góða yfirsýn
en annars staðar.“
Hún segir einmitt ágætlega hafa
tekist til með aðlögun útlendinga í
fámennum sveitarfélögum. „Fólk
aðlagast oft mjög vel á þeim stöð-
um, kemst fyrr inn í samfélagið.
Ég held að við búum að því að
mörgu leyti hve fámenn við erum
hérlendis.“
Íslensku útlendingalöggjöfinni
var breytt nýverið og hefur 24-
ára-reglan svokallaða talsvert ver-
ið til umfjöllunar. Hildur segir
nokkurs misskilnings hafa gætt
hvað þetta varðar, t.d. vegna
makaleyfa. Breytingin sem gerð
var 1. maí 2004 sé hugsuð vegna
málamynda- og nauðungarhjóna-
banda og svipi til danskra laga.
„Það þótti ástæða til þess að
breyta reglunum. Við höfum sem
betur fer ekki orðið vör við nauð-
ungarhjónabönd hér á landi en
teljum okkur hafa séð málamynda-
hjónabönd; höfum að minnsta
kosti haft talsverðar grunsemdir
um slíkt en höfðum engin tæki,
frekar en lögreglan, til þess að
gera neitt. Ég held því að breyt-
ingin sem gerð var sé mjög góð en
fólk hefur líklega ekki alveg áttað
sig á því að breytinginn tengist
einungis málamynda- og nauðung-
arhjónaböndum.
Eftir breytinguna eru allir 25
ára og yngri, sem sækja um land-
vistarleyfi, teknir í viðtal þar sem
staðlaðar spurningar eru lagðar
fyrir viðkomandi og hefur það fyr-
irkomulag gefist vel að sögn for-
stjórans.
„Makaleyfin eru bestu leyfin
sem hægt er að fá þannig að í
raun er ekkert óeðlilegt að fólk
þurfi að hafa aðeins fyrir því. Það
eru til dæmis ekki jafnmiklar
skjalakröfur gerðar í tengslum við
þau leyfi og önnur og þessi viðtöl
eru nánast eina tækifæri okkar til
þess að meta hvort eitthvað bendi
til þess að um málamynda-
hjónaband geti verið að ræða.“
Hún segir að í nokkrum til-
vikum hafi fólki verið synjað um
landvistarleyfi á grundvelli um-
ræddrar reglu en breytingin sé já-
kvæð að mati stofnunarinnar. En
málaflokkurinn sé vissulega sí-
breytilegur og endurskoðun þurfi
ávallt að eiga sér stað.
En er löggjöfin nógu skýr?
„Það má kannski segja að mörg
ákvæðin séu mjög almennt orðuð
en í raun er ekki hægt að hafa
þau mikið sérhæfðari því það gæti
leitt til þess að löggjöfin yrði of
ströng.
Það er alveg skýrt í lögunum
um útlendinga að nánustu að-
standendur; maki eða samvist-
armaki, 24 ára og eldri, geta feng-
ið dvalarleyfi að ákveðnum
skilyrðum uppfylltum. Samkvæmt
reglunum er ekki veitt neitt svig-
rúm en við metum auðvitað hvert
tilfelli fyrir sig í ljósi lagaákvæða
og inntaks þeirra breytinga sem
komu inn í lögin í maí síðast-
liðnum.“
Aðspurð segir Hildur starfsfólk
verða vart við neikvætt viðhorf al-
mennings til Útlendingastofnunar.
„Ég held að ástæða þess sé að
oft er fjallað um einstök mál í fjöl-
miðlum og fólk fær samúð með
einstaklingum sem fjallað er um,
en við getum lítið tjáð okkur; okk-
ar sjónarmið ná ekki til fólksins.
En mér finnst viðbrögð fólks skilj-
anleg og held að við þurfum að
taka örlög okkar í eigin hendur, ef
svo má segja. Verðum að upplýsa
fólk frekar um þennan málaflokk.“
Hildur undirstrikar að Útlend-
ingastofnun sé undirstofnun ráðu-
neytis og hlutverk hennar sé að
fylgja stefnu stjórnvalda.
Til stendur að koma ákveðnum
upplýsingum inn á Netið, til þess
að fólk skilji betur hvernig Út-
lendingastofnun túlkar lögin, að
sögn forstjórans.
Mannleg samskipti
Eins og getið var í upphafi telur
Hildur reynslu úr starfi sínu sem
flugfreyja nýtast vel í samskiptum
við fólk, ekki síst á vinnustað eins
og Útlendingastofnun þar sem
starfsfólk þarf eðli málsins sam-
kvæmt stundum að taka ákvarð-
anir sem fólk er ósátt við.
„Ég vil leggja talsverða áherslu
á það að þó við þurfum að taka
neikvæðar ákvarðanir, sem fólk
þarf að sætta sig við, skiptir miklu
máli hvernig ákvörðunin er tekin
og hvernig henni er komið til
skila. Það má ekki gerast með
þjösnaskap og leiðindum. Fólk
verður að fá vel rökstudda ákvörð-
un; ákvörðun sem er stofnunar-
innar, en ekki einstakra starfs-
manna. Fólk má ekki fá það á
tilfinninguna að það skipti máli á
hvaða skrifstofu hér í stofnuninni
málið lendir.“
Hildur segir að undanfarið hafi
einmitt verið unnið að því að sam-
ræma það hvernig lagt er mat á
mál og reglur túlkaðar. „Túlkun
þarf að vera samræmd og ég held
að þessi vinna sé að skila sér. Ég
finn mun minna fyrir óánægju og
pirringi hjá fólki en áður.
Auðvitað kemur oft fyrir að fólk
er ósátt og það er vel skiljanlegt;
það liggur í eðli þessa málaflokks.
Við erum að fjalla um persónuleg
mál þannig að það er ekki skrýtið
að fólk sé ekki alltaf sátt.“
Og þarna segir hún reynsluna
úr flugfreyjustarfinu skila sér.
Hún flaug um loftin blá í vélum
Flugleiða sjö sumur og eitt ár að
auki. „Þar var maður stundum
lokaður inni í þessu rými í sex
Hildur Dungal tók í vikunni við starfi forstjóra Útlend-
ingastofnunar. Hún segir reynslu úr starfi flugfreyju afar
dýrmæta og Skapti Hallgrímsson komst að því að forstjór-
inn æfir nú karate af krafti og segir æfingarnar gott mót-
vægi við starfið og heimilið.
Fljúgandi
fyrirsæta með
appelsínugula
beltið í karate
’Víða í Evrópu erástandið þannig að
tjái sig einhver um
útlendingamál á
þann veg að vilja
takmarka fjölda út-
lendinga er sá hinn
sami sakaður um
hatur.‘
’ . . . skiptir miklumáli hvernig
ákvörðunin er tekin
og hvernig henni er
komið til skila. Það
má ekki gerast með
þjösnaskap og
leiðindum.‘
Nýr forstjóri Útlendingastofnunar segir mjög mikilvægt að vel sé staðið að aðlögun fólks sem flyst til Íslands