Morgunblaðið - 16.02.2005, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 16. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
F
rá því að Íslensku tón-
listarverðlaunin voru
fyrst veitt fyrir rösk-
lega tíu árum hafa
þau jafnan vakið um-
tal, stundum úlfúð. Tónlist er mik-
ið tilfinningamál, hvort heldur um
er að ræða flytjendur eða hlust-
endur, og þegar hún er svo sett
upp í keppnisform er eins og verið
sé að varpa olíu á eld.
Til eru þeir sem telja verð-
launaafhendingar fyrir „árangur“
í tónlist fráleitar og einnig eru til
þeir sem einblína fast á hvers
kyns lista
og verðlaun
sem einasta
mælikvarð-
ann á hvað
er gott og
hvað vont í
þeim efnum. Einhvers konar milli-
vegur er þó affarasælastur, því að
þótt það sé í eðli sínu ekki hægt að
keppa í tónlist er það „duldi“ til-
gangurinn sem skiptir öllu máli.
Athygli er vakin á tónlistinni, fólk
heyrir af henni og um hana og viss
hvatning fylgir svona viðburði.
Helsta sönnunin fyrir þessu er
Músíktilraunir sem hafa verið öfl-
ugt hreyfiafl í íslenskri grasrót-
artónlist og fóstrað tugi efnilegra
tónlistarmanna allt síðan þær
voru fyrst haldnar árið 1982.
Íslensku tónlistarverðlaunin
þjóna þar með vissum tilgangi en
það er ekki þar með sagt að fram-
kvæmd þeirra sé hnökralaus, því
fer fjarri reyndar.
Umfjöllun um tónlist á Íslandi
og afskipti af henni lýtur ákveðnu
lögmáli sem kennt hefur verið við
samfélag nálægðarinnar. Kostir
og gallar fylgja þessu ástandi,
gallinn er sá helstur að stundum
hefur maður á tilfinningunni að
maður sitji við 280.000 manna
spennuþrungið kvöldverðarborð,
þar sem ekkert má segja og menn
koma sér undan viðkvæmum og
þörfum málefnum líkt og köttur
sem trítlar í kringum heitan
graut. Oft þróast hlutirnir líka
þannig að sami maðurinn er í
mörgum – fljótt á litið – ósamrým-
anlegum hlutverkum. Höfundur
viðhorfs var þannig í einni val-
nefndinni fyrir téð tónlistar-
verðlaun (listi yfir valnefndir hef-
ur verið gerður opinber á
www.visir.is), ræddi þá um þau í
útvarpi og skrifaði svo fréttir af
þeim í þetta blað. Og nú ætlar
hann að stíga fram og gagnrýna
þau, og megi þetta verða rýni til
gagns.
Fyrir það fyrsta hagar það sér
nokkuð undarlega hvernig staðið
er að tilnefningum til verð-
launanna. Tónlistarmönnum er
þannig gert að skila verkum sín-
um í ákveðnu upplagi, fyrir ákveð-
inn tíma, og greiða með þeim þátt-
tökugjald. Það er því ekki verið að
velja bestu útgefnu íslensku plötu
ársins, heldur bestu íslensku plöt-
una sem skilað hefur verið inn á
skrifstofu FÍH í tæka tíð.
Þessu til varnar hefur verið
sagt að það kosti jú eitthvað að
halda hátíðina og þetta sé fyrst og
fremst hátíð „bransans“. Þessar
röksemdir ganga hins vegar ekki
upp því að í kjölfar verðlaunanna
er alltaf talað um „besta íslenska“
og „bestu íslensku“ hitt og þetta.
„Besta íslenska platan“ frá því í
fyrra gæti þess vegna verið niðri í
rekka í Tólf tónum, þar sem lista-
maðurinn hafði ekki efni á að
borga innritunargjaldið. Réttara
væri auðvitað að nefnd sæti við
það árið um kring að vega og meta
allar þær íslensku útgáfur sem
teljast opinberar. Þannig væri
hægt að finna út úr því hvað kæm-
ist næst því að vera „best“ í stað
þess að hætta á að það sé hlaupið
á hundavaði í gegnum tugi platna
nokkrum dögum fyrir þann tíma
sem tilnefningar eru gerðar opin-
berar.
Einnig má setja spurningar-
merki við það að aðilar að Samtóni
skuli velja sigurvegarana í leyni-
legri kosningu. Hér er bæði hætta
á að menn velji „sína menn“ auk
þess sem aðild að Samtóni er eng-
in trygging fyrir því að menn séu
að fylgjast sérstaklega grannt
með íslensku tónlistarlífi.
Þríflokkun popptónlistarinnar í
ár var þá tilraun sem gekk engan
veginn upp og mikilvægt að hún
sé slegin strax af. Líklega var
þetta gert til að ota fleiri plötum
inn í huga væntanlegra kaupenda,
forða poppplötum frá því að týn-
ast því að einatt virðist „skrýtna“
tónlistin fá tilnefningar til verð-
launa. Fleiri gylltir límmiðar eru
þá alltaf líklegir til að fanga grun-
lausa kaupendur.
Ef áðurnefnd fagnefnd, sem
starfaði árið um kring, sæi um að
velja plötu ársins ætti ekki að
þurfa svona æfingar, því að hún
myndi þá sjá um að velja bestu
plötu ársins, án tillits til geira og
án tillits til þess hvort menn hafi
handbært innritunargjald. Auk
þessa býður íslenskt tónlistar-
samfélag engan veginn upp á
svona vafasamar skiptingar, plöt-
urnar eru hreinlega ekki það
margar.
Ljóst er að hér hafa markaðs-
hagsmunir ráðið og gildir þá einu
hvort tónlistin er góð eða ekki.
Það er bjánalegt að þurfa að taka
það sérstaklega fram að þótt tón-
list þrífist á margan hátt á mark-
aðslegum forsendum á hún ekki
gæði sín undir þeim.
Oft er þá talað um að verð-
launahátíðin sé öðrum þræði –
jafnvel fyrst og fremst – einhvers
konar uppskeruhátíð eða árshátíð
bransans. Sá þáttur er reyndar
skemmtilegasti hluti verð-
launanna en svona tal er um leið
nokkuð hræsnislegt. Einhver hluti
„bransans“ situr ávallt heima með
sárt ennið og eftir því sem á hátíð-
ina líður fjölgar sárum ennum úti í
salnum. Eðli málsins samkvæmt
getur svona hátíð ekki snúist um
fölskvalausa gleði og bakklapp.
Ég tek það svo skýrt fram að
lokum að Íslensku tónlistar-
verðlaunin eru til margra hluta
nytsamleg, en aðstandendur
mættu þó gjarnan íhuga ofan-
greinda þætti fyrir næstu umferð.
Íslensku
tónlistar-
verðlaunin
Íslensku tónlistarverðlaunin þjóna þar
með vissum tilgangi en það er ekki þar
með sagt að framkvæmd þeirra sé
hnökralaus, því fer fjarri reyndar.
VIÐHORF
Eftir Arnar Eggert
Thoroddsen
arnart@mbl.is
✝ Halldóra Helga-dóttir fæddist á
Akureyri 15. apríl
1932. Hún lést 7.
febrúar síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru Valý Ágústs-
dóttir, f. 1904, d.
1999, bryta Bene-
diktssonar og konu
hans, Halldóru Hall-
dórsdóttur og Helgi
kennari Ólafsson, f.
1899, d. 1976 á Akur-
eyri, kennara og sjó-
manns Jóhannssonar
og konu hans Guð-
laugar skáldkonu Guðnadóttur,
bónda í Villinganesi. Systkini
Halldóru eru: Hörður, f. 1927,
Herdís, f. 1928, Ólafur, f. 1930,
Guðlaugur, f. 1934, Anna, f. 1936,
Hálfdán, f. 1937 og Gissur, f.
1942.
Halldóra giftist Friðrik Sigur-
björnssyni lögfræðingi, f. 2.9.
1923, d. 14.4. 1986. Börn þeirra
eru 1) Friðrik, f. 1951, kvæntur
Laufeyju Elsu Sól-
veigardóttur, f.
1955. Þeirra börn
eru Þorsteinn, f.
1978, Friðrik Sigur-
björn, f. 1986, Ólaf-
ur Árni, f. 1988, Sól-
veig Ásta, f. 1990, og
Halldór, f. 1992. 2)
Þorvaldur, f. 1952,
kvæntur Elísabetu
Brekkan, f. 1955.
Þeirra börn eru Est-
rid, f. 1978, sem á
dótturina Elísabetu
Estrid, f. 2003, Frið-
rik Brendan, f. 1983,
og Ásmundur Patrik, f. 1984. 3)
Unnur Ásta, f. 9.5. 1956, d. 1998.
Hennar börn eru Halldóra Helga,
f. 1978, og Anton, f. 1991
Halldóra var gagnfræðingur
frá Menntaskólanum á Akureyri,
hjúkrunarnemi, síðar sjúkraliði á
Landakoti um árabil.
Útför Halldóru verður gerð frá
Hallgrímskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.
Bernskuheimilið var húsið Sól-
vangur ofan við Lystigarðinn á Ak-
ureyri. Systkinahópurinn var stór,
átta systkini. Þar var og föðuramm-
an Guðlaug Guðnadóttir, peysufata-
klædd skagfirsk skáldkona sem tók í
nefið. Faðirinn var barnaskólakenn-
ari og jafnframt var stundaður bú-
skapur, með nokkrar kýr sem mjólk-
uðu vel og mjólkina báru systkinin
heim til broddborgara sem sögðust
hvergi fá betri mjólk. Móðirin Valý
var glæsileg dugnaðarkona sem rak
búið með reisn og vann allt á þessu
stóra heimili auk þess sem hún vakti
um nætur og saumaði föt á börnin. Á
hverju ári voru kostgangarar á Sól-
vangi, menntaskólapiltar í fæði og
húsnæði, margir mætir menn.
Barnahópurinn þótti fríður, systkin-
in samhent og glaðlynd. Þar var
Dóra fremst í flokki, ávallt skemmti-
leg, hjálpsöm, glaðlynd , gáskafull
og hugrökk. Á Akureyri bernskunn-
ar var allt fullt af krökkum í leik og
gleði. Á frostkyrrum vetrardögum
var skautað á Pollinum eða rennt sér
á sleða og skíðum. Öskudagurinn
var ofarlega í bernskuminningunum
og kaupmaðurinn sem tímdi ekki að
gefa börnunum sælgæti og lokaði á
öskudaginn og hlaut að launum eft-
irmælin í vísunni þar sem stendur,
„hann lipur var og laginn að loka á
öskudaginn“. Dóra ávann vér virð-
ingu með áræði sem jaðraði við fífl-
dirfsku og sótti bolta sem fest höfðu
á hálum þökum hárra húsa til þess
að krakkarnir gætu haldið áfram í
boltaleiknum.
Hún var köttur liðug og fim og
stundaði sund og leikfimi. Aðalvin-
konurnar voru Sigga á Eyrarlandi,
Sigrún Gilla og Magga Schram. Þær
voru skátar og fóru um helgar í
skátabúningunum í tjaldútilegur
með bakpoka og nesti. Ævintýrferð-
ir fram í Eyjafjörð og eins langt og
þær gátu fengið far með mjólkurbíl-
um um víðfeðmar norlenskar sveitir,
á skátamótin í Vaglaskógi og lands-
mót sem voru stórviðburðir æskunn-
ar. Útbúnaðurinn var keyptur fyrir
eigið aflafé sem fengið var með því
að tína feita skoska ánamaðka í
Lystigarðinum og selja laxveiði-
mönnum. Hún var í sveit í Hólkoti í
Staðarhreppi Skagafirði, hjá Nóru,
Steindóri og Sólbergi og hundinum
Kúra. Dóra, sem ávallt var mikill
dýravinur, kenndi Kúra að syngja
og hann tók undir og gólaði þegar
hún söng fyrir hann eitthvert
uppháhaldslag á bæjarhólnum þar
sem sér vítt yfir sveitir Skagafjarð-
ar, Héraðsvötn og Hegranes.
Þegar bændur óku möl í nýjan
veg í Sæmundarhlíðinni fékk Dóra
orð í eyra þegar hún ók hestakerru
og sigraði í glæfralegum kappakstri
að malargryfjunni sem endaði með
því að keppinautarnir veltu kerrum
sínum. Þá stóðst hún ekki mátið
þegar vegavinnukarlarnir tóku sér
hádegislúr og læddist að þeim og tók
af þeim pottlokin og þeytti út í móa.
Henni fyrirgafst stríðnin því hún
þótti fyrst og fremst skemmtileg og
áræðin.
Dóra var 18 ára þegar hún gifti
sig unnusta sínum Friðrik Sigur-
björnssyni og var það æskulýðs-
frömuðurinn og skáldið séra Friðrik
Friðriksson sem gifti þau í Víðimýr-
arkirkju í Skagafirði 12. ágúst 1950.
Þau bjuggu fyrstu árin í skjóli
tengdaforeldra á Fjölnisvegi 2 þar
sem henni fæddust tveir synir og ár-
ið 1953 fluttu þau til Bolungarvíkur
þar sem Friðrik hafði verið skipaður
lögreglustjóri. Árin í Bolungarvík
urðu tíu viðburðarík og skemmtileg
ár. Þau tóku þátt í félagslífi og
menningarlífi sem stóð með blóma
og eignuðust þar sína bestu vini.
Dóra var formaður Sjálfstæðis-
kvennafélagsins Þuríðar sundafyllis
um langt árabil. Og formaður
skemmtinefndar slysavarnafélags-
ins.
Leiklist var í hávegum höfð í Bol-
ungarvík á þessum árum og kven-
félagið, ungmennafélagið og svo
Leikfélag Bolungarvíkur stóðu að
skemmtunum og leiksýningum í Fé-
lagsheimilinu. Dóra lék í leikritum,
þar sem bolvíska stórstjarnan Siggi
Frigg, gamanleikari á heimsmæli-
kvarða, sigraði hjörtu áhorfenda í
hverri sýningunni á fætur annarri.
Hápunkturinn var kannski leikritið
Arabískar nætur sem Friðrik samdi
og Bolvíkingar fóru með í sigurför
um alla Vestfirði.
Heimili Halldóru og Friðriks í
lögreglustjórabústaðnum í Mið-
stræti var gestkvæmt menningar-
heimili. Þar logaði eldur í arni í
bókaherbergi og sérstök tónlistar-
kvöld voru haldin þar sem vinir
komu saman, tónskáld var kynnt
með erindi og síðan var hlýtt á tón-
verk þess og svodrukkið kaffi á eftir.
Vinirnir voru margir og sumir stór-
brotnir persónuleikar. Dóra var
hláturmild og smitaði aðra af lífs-
gleði sinni. Hún þótti sérlega glæsi-
leg kona og var áskrifandi að danska
tímaritinu „Tidens kvinner“ og lét
sauma sér föt sem þar voru flottust.
Hún stundaði sólböð og synti í sjón-
um við Sandinn í Bolungarvík.
Á sumrum var ekið með alla famil-
íuna á stórum grænum Chevrolet yf-
ir Þingmannaheiði og allar hinar
vestfirsku heiðarnar suður, í sum-
arbústaðinn Brekkukot sem sendur
á Kiðafelli í Kjós. Þar undu þau
löngum á sumrum meðan börnin
voru að komast á legg. Gönguferðir,
náttúruskoðun og útivist var áhuga-
mál þeirra hjóna. Fjallaferðir á Esju
og Völu og göngur í fjörunni í niður
við Ós og inn á Eyri. Þegar þau
fluttu suður og Friðrik gerðist
blaðamaður á Morgunblaðinu þá
voru einnig farnar vetrarferðir og
gist í Kjósinni. Þá var setið við arin-
eldinn og hlustað á upplestur úr
góðri bók þegar vindurinn gnauðaði
úti og skafbylur blindaði sýn. Fjöl-
skyldan var mjög samhent og dótt-
irin Unnur Ásta myndlistarkona bjó
lengst af hjá foreldrum sínum. Í
rúman áratug starfaði Halldóra sem
sjúkraliði á Landakoti. Hún eignað-
ist marga góða vini meðal sjúkling-
anna og samstarfsfólks. Þegar Jak-
ob í Rifgirðingum vildi selja nokkrar
smáeyjar norðan við Röstina í
Breiðafirði varð úr að þau Friðrik
keyptu þessar eyjar, sem heita
Stóru Tungeyjar. Þannig hófst nýr
kafli í lífi þeirra. Litla eyjahúsið í
Ólafsey, í hvönninni innan um fugl
og sel, var þeirra Paradís. Þar undu
þau löngum í fríum með börn og
buru og tíkurnar tvær Kolu og
Klaustru, máluðu málverk eða lásu
bækur og nutu nálægðar við nátt-
úruöflin þar sem tilbrigði himinsins
og sjávarföllin eru undirtónar í
symfóníu sköpunarverksins.
Kaflaskil urðu 1986 þegar Friðrik
lést fyrir aldur fram úr krabba-
meini. Það syrti í álinn þegar á hana
féllu víxlar vandalausra manna og
aftur gaf á bátinn þegar Halldóra
missti heimili sitt, sem hún unni
mjög, þegar hús hennar, Harrastað-
ir, brann. Allt þetta var þó lítilræði í
samanburði við það sem á eftir kom,
sjúkdóminn sem fangelsaði hana í
tvo áratugi, rændi hana málinu,
minningum og nú síðast lífinu. Dóra
átti mikla lífshamingju, en hún
kynntist einnig sorginni sem hún tók
með sama æðruleysi og hugrekki og
þegar hún sem barn fetaði brött þök
hárra húsa og sótti bolta til þess að
leikurinn gæti haldið áfram.
Elísabet Brekkan og
Þorvaldur Friðriksson
og fjölskyldan á Fjölnisvegi 2.
Við vorum átta Sólvangssystkinin
á Akureyri, fimm strákar og þrjár
stelpur. Dóra er fyrst okkar til að
kveðja. Foreldrar okkar, Helgi
Ólafsson kennari og Valý Ágústs-
dóttir, voru traustir uppalendur,
sem lögðu, með sanngjörnum aga,
áherslu á reglufestu og trúmennsku.
Við nutum þess einnig að alast upp
með afa og ömmu á heimilinu, sem
auðguðu veganesti okkar út á lífs-
brautina með umburðarlyndi og
væntumþykju.
Áhugi Dóru hneigðist snemma til
hjúkrunar- og líknarstarfa, og eftir
gagnfræðapróf fékk hún inngöngu í
Hjúkrunarskóla Íslands. Við upphaf
hjúkrunarnámsins var Dóra trúlofuð
Friðriki Sigurbjörnssyni lögfræð-
ingi, en þau gengu í hjónaband 1950.
Við fæðingu frumburðarins, Frið-
riks 1951, hætti Dóra námi við
hjúkrun. 1953 fæddist annar sonur,
Þorvaldur, og 1956 dóttir, Unnur
Ásta, dáin 1998.
Um árabil áttu Friðrik og Dóra
heimili í Bolungarvík, þar sem Frið-
rik gegndi starfi lögreglustjóra, en
lengst af var heimili þeirra á Harra-
stöðum við Skerjafjörð. Heimili
þeirra var ávallt sérlega hlýlegt og
bar sterkan vott um listrænan
smekk húsráðenda. Friðrik átti gríð-
arlega umfangsmikið bókasafn, sem
setti áberandi svip á heimilið, og
Dóra setti ekki síður sitt mark á með
frumlegri smekkvísi og persónuleg-
um léttleika í allri framgöngu, sem á
stundum gat jaðrað við galsa.
Friðrik, sem lést langt um aldur
fram árið 1986, var einstaklega fróð-
ur um allt, sem laut að náttúrufræð-
um, og þá sama hvort um var að
ræða jarðfræði, grasafræði eða
dýrafræði. Friðrik og Dóra reistu
sér sumarbústað í landi Kiðafells í
Kjós og þar dvöldu þau löngum með
fjölskyldunni við náttúruskoðun,
skógrækt og lestur góðra bóka. Til
að njóta enn betur návistar við nátt-
úruna festi fjölskyldan kaup á eyjum
við innanverðan Breiðafjörð, og þar
byggðu hjónin traust hús í fögru
umhverfi þar sem hægt var að fylgj-
ast með gróðri, sjófuglum og sel. Til
ferðalaga út í eyjuna var notaður lít-
ill plastbátur með utanborðsmótor,
og ef þörf var á vílaði Dóra ekki fyrir
sér að fara á bátnum milli lands og
eyjar. Sögur af þessum sjóferðum
bera með sér, að í einhverjum til-
vikum hafi verið teflt á tæpt vað í
tvísýnu veðri á vanbúnu fari, hlöðnu
farangri og vistum.
Eftir að börnin uxu úr grasi tók
Dóra aftur upp áhugamál sitt við
umönnun sjúkra, lærði til starfs
sjúkraliða og öðlaðist réttindi á þeim
vettvangi. Hún vann til margra ára
sem sjúkraliði á öldrunardeild
HALLDÓRA
HELGADÓTTIR