Morgunblaðið - 22.04.2005, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. APRÍL 2005 23
NÝLÁTINN er á Bretlands-
eyjum á 92. aldursári einn
þeirra bresku stjórnmála-
manna sem tóku virkan þátt í
lokakafla þorskastríða litla Ís-
lands við breska heimsveldið.
Þetta var James Callaghan,
sem var síðasti forsætisráð-
herra Verkamannaflokksins,
fyrir áralanga valdatíð Mar-
grétar Thatcher. Callaghan var
utanríkisráðherra í ríkisstjórn
Harold Wilsons og átti mikinn
þátt í því að reyna að finna
lausn á 200 mílna deilum Breta
og Íslendinga. Lausn sem á
einhvern hátt myndi taka tillit
til krafna bresku útgerðarinnar
um veiðirétt innan 200 míln-
anna. Callaghan var forsætis-
ráðherra þegar Bretar lutu í
lægra haldi.
James Callaghan var dæmi-
gerður fulltrúi gamla Verka-
mannaflokksins, sem barðist
fyrir réttindum verkafólks og
þeirra sem minna máttu sín. Sá
flokkur er nú
horfinn eftir
valdatíð Thatchers
og Tony Blairs,
sem hefur breytt
honum í flokk há-
skólamenntaðs
vinstra fólks, sem
sækir mörg sjón-
armið sín yfir á
hægri væng
stjórnmálanna.
Callaghan fékk
ekki langa skóla-
göngu, en sýndi
fljótt hæfileika á
pólitískum vettvangi. Hann
skapaði sér fyrst orð í skugga-
ráðuneyti flokksins 1963. Cal-
laghan gegndi nokkrum ráð-
herrastöðum í ríkisstjórnum
flokksins en þótti aldrei skara
fram úr sem slíkur nema sem
innanríkisráðherra og um tíma
forsætisráðherra. Þegar rík-
isstjórn hans steytti á skeri
1979 sagði hann við ráðgjafa
sinn: „Það koma tímar, kannski
á 30 ára fresti, þegar vatnaskil
verða í pólitík... Ég held að slík
vatnaskil séu nú til staðar og
þau eru Margrétar Thatcher.“
Ég hitti Callaghan einu
sinni, þegar ég tók sjónvarps-
viðtal við hann, er ég var
fréttamaður fyrir Sjónvarpið, á
utanríkisráðherrafundi NATO í
Brussel árið 1975. Ég var þar
sem oftar að fylgjast með Ein-
ari heitnum Ágústssyni, þáver-
andi utanríkisráðherra, sem
notaði slíka fundi vel til að
reyna að finna lausn á land-
helgisdeilunni. Sambandið á
milli ríkisstjórna Íslands og
Bretlands var við frostmark og
bandamenn okkar í NATO
höfðu miklar áhyggjur af því
að við létum Varnarliðið fara
úr landi. Af þessum sökum
vakti viðtalið mikla athygli hér
og breski ráðherrann reyndi að
nota það vel til að koma skila-
boðum til íslensku þjóðarinnar.
Þetta viðtal hefur ætíð verið
mér í fersku í minni vegna
þess að ráðherrann, sem var
klókur pólitíkus, lék á mig á
eftirminnilegan hátt. Þannig
var að ég fylgdi Einari oftast
eftir á ferðum hans, sem
fréttamaður erlendra frétta, í
50 og 200 mílna deilunum, þeg-
ar hann sótti ýmsa erlenda
ráðherrafundi sem jafnan voru
notaðir til að eiga leynilega
fundi með breskum ráðamönn-
um eða bandamönnum sem
reyndu að bera klæði á vopnin.
„Svona deilur eru aldrei leyst-
ar við fundarborðið,“ sagði Cal-
laghan við mig, „heldur á bak
við sófa og gardínur.“
Ég var nokkuð vel í sveit
settur hvað stöðu mína sem ís-
lenskur fréttamaður varðaði.
Bæði vegna þess að ég var oft-
ast eini fréttamaðurinn að
heiman, auk þess sem ég var
fréttaritari Financial Times á
Íslandi og hafði skrifað um
landhelgismálið og íslenska
pólitík í hið virta dagblað árum
saman. Mér var
sagt af einum rit-
stjóra Financial
Times að skrif
mín um landhelg-
ismálin færu fyrir
brjóstið á bresku
stjórninni. Það var
hrós að mínu
mati. Með þessum
skrifum hafði ég
skapað mér nafn
meðal breskra
fjölmiðlamanna,
sem kom sér æði
vel. Samband okk-
ar Einars var afar gott og
byggðist á gagnkvæmu trausti,
sem gerði það að verkum að ég
var vel að mér í hinni íslensku
hlið deilumálsins. Ég var því í
lykilstöðu til að koma jákvæð-
um fréttum til bresku press-
unnar um málstað Íslendinga
og meðal annars upplýsingum
sem Einar leyfði mér að nota
til að hafa áhrif á umfjöllun
breskra fjölmiðla. Ég notaði
mér þetta sem best ég gat og
lét aldrei neinar upplýsingar af
hendi nema að fá til baka verð-
mætar upplýsingar og fréttir
um fyrirætlanir bresku rík-
isstjórnarinnar. Ég var því
ósjálfrátt kominn í lykilstöðu
sem hjálpaði til við að styrkja
málstað Íslands í umfjöllun
bresku pressunnar.
Sjónvarpið sendi viðtals-
beiðni til breska utanríkisráðu-
neytisins í gegnum Kenneth
East, sendiherra Breta, um
einkaviðtal við Callaghan. Ósk-
in var samþykkt um leið.
Ákveðið var að viðtalið færi
fram á skrifstofu breska sendi-
herrans í sendiráði Breta hjá
NATO, strax eftir lok utanrík-
isráðherrafundar bandalagsins.
Ég mætti á réttum tíma og
var vísað inn á skrifstofuna.
Sagt var að Callaghan kæmi að
vörmu spori. Tíminn dróst.
Loks kom þessi athyglisverði
maður. Myndarlegur. Valds-
mannslegur. Hávaxinn miðað
við Breta. Vingjarnlegur en
bar það með sér að hann gæti
verið harður í horn að taka.
Við áttum gott spjall saman
um deiluna og veru hans á
bresku herskipi undan strönd
Íslands í stríðinu. Viðtalið var
tekið og margt áhugavert kom
fram. Á eftir spurði ráðherrann
mig hvort þetta hefði tekist vel
hjá sér. Ég sagði að hann hefði
hljómað eins og hann væri að
tala við kjósendur sína á Ís-
landi. Hann hló dátt að samlík-
ingunni.
Allt í einu bað hann mig að
koma út í horn og spurði alvar-
legur. „Þekkir þú forsætisráð-
herra Íslands?“ „Já, ég þekki
Geir Hallgrímsson mjög vel.“
„Getur þú tekið trúnaðarskilboð
til hans?“ spurði Callaghan. Ég
sagði að það væri sjálfsagt. „Ég
skal hringja í Geir um leið og
ég kem heim.“ Hann sagðist
treysta því að ég myndi ekki
nota skilaboðin í fréttirnar og
bað mig fyrir ákveðin skilaboð
til Geirs Hallgrímssonar um af-
stöðu bresku stjórnarinnar til
samningamála á þeim tíma.
Fyrst var ég afar upp með
mér að vera beðinn um þetta
leynilega viðvik. Svo rann það
upp fyrir mér að ég vissi þegar
allt um málið.
Búinn að fá upplýsingarnar
frá bresku pressunni í skiptum
fyrir góðar fréttir frá íslensku
hliðinni. Callaghan hafði fundið
út fyrir viðtalið í samtali við
breska blaðamenn hvað ég
vissi. Það var skýring á því
hvers vegna hann kom svo
seint. Þessi pólitíski refur
ákvað því að biðja mig að færa
forsætisráðherra Íslands um-
rædd skilaboð til að koma í veg
fyrir að þær fréttir rötuðu fyrst
í sjónvarpsfréttir. Reyndir fjöl-
miðlamenn vernda ætíð trúnað.
Ég var bæði skák og mát. Ég
stóð við loforð mitt og hringdi í
Geir við heimkomu og tapaði
um leið frábærri frétt. Það var
ekki nokkur leið fyrir mig að
verða reiður út í þennan klóka
stjórnmálamann. Í raun hef ég
ætíð hugsað hlýtt til hans þrátt
fyrir að hann múlbatt mig með
þessum hætti. Ég hef síðan
dáðst að honum fyrir ref-
skákina. Nú er hann genginn.
Það eru afar fáir menn eftir á
lífi á Íslandi og í Bretlandi sem
tókust harkalega á í landhelg-
isdeilunum, en höfðu samt þrek
til að ljúka henni án þess að
rjúfa gömul traust sam-
skiptabönd þjóðanna. Fórnin
fyrir Callaghan og Verka-
mannaflokkinn var afar sárs-
aukamikil og umtalsverð blóð-
fórn fyrir kjósendur þeirra í
útgerðarbæjum Bretlands, enda
hefur afkoma sjómanna þar
aldrei borið sitt barr síðan.
„Þekkir þú forsætis-
ráðherra Íslands?“
Eftir Jón Hákon
Magnússon
’Það eru afar fáirmenn eftir á lífi á
Íslandi og í Bretlandi
sem tókust harkalega
á í landhelgisdeil-
unum, en höfðu samt
þrek til að ljúka henni
án þess að rjúfa gömul
traust samskiptabönd
þjóðanna. ‘
Jón Hákon
Magnússon
Höfundur er fyrrverandi frétta-
maður hjá Sjónvarpinu og fram-
kvæmdastjóri KOM almanna-
tengsla ehf.
Geir Hallgrímsson kom til fundar við Harold Wilson og Callaghan í
Downingstræti 10 vegna landhelgisdeilunnar hinn 28 janúar 1976.
um. Minnt er einnig á að skipulögð
samtök vélhjólamanna hafi því miður
ekki alltaf mætt nægum skilningi
stjórnvalda í viðleitni sinni til að fá af-
mörkuð svæði og brautir fyrir keppn-
isíþrótt sína.
Verstu málin snúa að akstri á svæð-
um þar sem allir sjá að enginn vegur,
slóði, gata eða stígur er framundan,
segir í skýrslunni og eru fáfræði og
skilningsleysi oft orsökin. „Þetta
skilningsleysi endurspeglast t.d. í
auglýsingum bifreiðaumboðanna og
ferðaþjónustuaðila þar sem fjórhjóla-
drifnar bifreiðir eru sýndar í akstri ut-
an vega eða á ógreinilegum vegum,“
segir í skýrslunni og nefnt er einnig
dæmi um hugsunar- og virðingarleysi
gagnvart náttúrunni á vefsíðu tor-
færusamtaka þar sem menn státa af
utanvegaakstri á torfæruhjólum.
Veiðimenn fá einnig sinn skammt í
skýrslunni þar sem bent er á að veg-
slóðar meðfram ám séu oft slæmir og
því ekið út á gróið land og bent er á að
hreindýraveiðimenn freistist til að
sækja bráð sína á ökutækjum langt út
fyrir vegi. Vonast er eftir að þetta geti
lagast með betri merkingum og leið-
beiningum. Þá segir að dæmi séu um
verulegar og óafturkræfar skemmdir
af völdum hrossa þar sem ferðamenn
hafi farið óvarlega um viðkvæm svæði
eins og Lakagíga.
Veita þarf meiri upplýsingar
Tillögur starfshópsins eru þær
helstar að haldið verði áfram kort-
lagningu og skilgreiningu slóða og því
lokið á tveimur árum. Lagt er til að
Landmælingum Íslands verði falið að
vinna með öllum sveitarfélögum
landsins; endurskoðuð verði reglu-
gerð um akstur utan vega; settar
verði í reglugerð kröfur um skipulags-
skyldu allra vega og vegslóða; Vega-
gerðinni verði falið að setja upp og
viðhalda vegnúmerakerfi og merking-
um sem nái til allra vega og slóða; skil-
greint verði hver skuli annast umsjón
vega sem nú eru „munaðarlausir“ og
að aukin verði upplýsingagjöf um
akstur á hálendinu og utan vega.
Kostnaður hjá Landmælingum
vegna aðgerðanna er talinn geta orðið
um 9 milljónir króna og hjá Vegagerð-
inni um 11 milljónir. Lagt er til að
hann skiptist á tvö ár.
vega vaxandi
di vandamál
m utanvegasktur endurskoðuð á vegum umhverfisráðuneytisins.
joto@mbl.is
ER búin að fara yfir tillögurnar og þær eru nú til
unar í ráðuneytinu,“ sagði Sigríður Anna Þórð-
ttir umhverfisráðherra er leitað var álits hennar
ögum nefndarinnar. Hún segir ljóst að mikil
a hafi verið lögð í málið og tillögurnar séu marg-
thyglisverðar.
mhverfisráðherra segir að utanvegaakstur hafi
i verið vandamál og brýnt sé að koma böndum yf-
kt hátterni. Hún leggur áherslu á að til séu regl-
eiðbeiningar og merkingar sem auðvelt sé að fara
þannig að ferðalangar viti hvaða slóða má fara
g hvar sé bannað að fara. Segir hún að í þessu
gur um merkingar eitt af því sem hrinda þurfi í
rð um utanvegaakstur er í endurskoðun í ráðu-
ún að átak hafi verið gert í því að upplýsa erlenda
ílaleigubíla hérlendis eða komi með ferjum.
nar til meðferðar
ytinu
Morgunblaðið/Jóhannes Tómasson
merkingum víða áfátt á hálendinu.