Morgunblaðið - 28.07.2005, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 28. JÚLÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
ar“ og náði að hljóðrita frásagnir
þriggja kynslóða. Þótt veikindi hans
kæmu í veg fyrir að hann lyki rann-
sókninni sjálfur er ómetanlegt að
heimildir til slíkrar rannsóknar séu
varðveittar. Þær eru þó aðeins dæmi
um hinar fjölbreyttu heimildir sem
Hallfreður safnaði og verða komandi
kynslóðum óþrjótandi brunnur til að
varpa nýju og nýju ljósi á íslenska
alþýðumenningu.
Ég kveð Hallfreð Örn Eiríksson
með virðingu og þakklæti og votta
Olgu mína dýpstu samúð.
Rósa Þorsteinsdóttir.
Hún var dálítið litrík, íslenska
námsmannanýlendan á «Þröskulds-
stöðum» í kringum 1960.
Einna litríkastur var Hallfreður
Örn Eiríksson.
Það var ólýsanleg lífsreynsla að
verða veðurtepptur með Hallfreði
einhvers staðar í borg Kafka og
hlusta á stórhríðarsögur úr uppvexti
hans við Húnaflóa, sagðar með til-
hlýðilegum svipbrigðum.
Við komumst alltaf í gott skap af
hressilegum hlátri Hallfreðar, og
þegar vel lá á honum glumdu ramm-
ar rímnastemmur svo að gullna
borgin á bökkum Moldár nötraði. Þá
var gaman að lifa, a.m.k. fyrir Ís-
lendinga.
Hallfreður var gegnsósa af krydd-
legi íslenskrar alþýðumenningar,
þjóðsagna og skáldlistar. Það var því
engin tilviljun að hann valdi þjóð-
fræði sem ævistarf.
Síðari tímar eiga eftir að njóta
góðs af þeim grunni sem hann lagði
með óþreytandi elju sinni, en aðrir
munu væntanlega gera því framlagi
hans nánari skil.
Prag hefur orðið mörgum örlaga-
valdur, og þar hreppti Hallfreður
mesta hnoss ævi sinnar, eftirlifandi
eiginkonu sína Olgu Maríu Franz-
dóttur. Fjölskylda hennar tók ís-
lenskum námsmönnum jafnan tveim
höndum og veitti þeim aðhlynningu
eftir þörfum.
Síðan þau Olga fluttu hingað heim
fyrir ríflega fjórum áratugum hefur
heimili þeirra verið tékkneskt
menningarsetur jafnt og íslenskt.
Þangað hafa jafnan leitað tékknesk-
ir fræðimenn og námsmenn, og ver-
ið tekið með kostum og kynjum.
Hallfreður þýddi með ágætum
nokkrar bækur úr tékknesku á ís-
lensku, en Olga aftur úr íslensku á
tékknesku.
Þau Olga voru jafnan samrýnd og
ástúðleg. Sú umhyggja sem hún
veitti manni sínum eftir að heilsa
hans brást gleymist ekki þeim sem
til þekkja.
Við deilum sorg og eftirsjá með
henni ásamt hlýjum minningum.
Fyrir hönd íslenskra námsmanna
í Prag um 1960
Haukur Jóhannsson,
Helgi Haraldsson,
Jóhann Páll Árnason,
Jón R. Gunnarsson og
Ólafur Hannibalsson.
Við eigum einungis ljúfar minn-
ingar um Hallfreð Örn. Kynni okkar
hófust um áramót 1970–71, sem
raunar var brúðkaupsafmæli þeirra
hjóna, hans og Olgu Maríu Franz-
dóttur. Þar með hófst náin vinátta
sem aldrei bar skugga á. Þau hjón
kynntust er hann var við framhalds-
nám í Tékkóslóvakíu á sjöunda ára-
tug síðustu aldar. Olga er tékknesk
en gerðist íslenskur ríkisborgari.
Þau voru afskaplega samhent og
höfðu vakandi tilfinningu fyrir öllu
sem að menningu lýtur.
Samstarf þeirra að ýmsum verk-
efnum, svo sem þýðingum, var afar
árangursríkt. Þau ferðuðust enn-
fremur um byggðir Íslendinga í
Vesturheimi í lok sjöunda áratug-
arins og söfnuðu þjóðlegum fróðleik.
Hallfreður var hár maður vexti og
bar sig vel. Framkoma hans ein-
kenndist af hæversku og góðgirni,
og var alveg sama hver í hlut átti.
Hann átti einkar gott með að blanda
geði við unga jafnt og eldra fólk, en
hið síðarnefnda má kannski rekja til
þjálfunar í starfi við söfnun sagna og
kvæða hjá því fólki sem muna má
tímana tvenna. Þrátt fyrir hæglæti
skyldi enginn halda sem kynntist
Hallfreði, að þar færi maður sem léti
sig málefni líðandi stundar lítt
varða. Hann hafði afar sterkar
stjórnmálaskoðanir og ákveðna
samfélagssýn. Það lýsir hins vegar
vel þeirri virðingu sem hann bar fyr-
ir skoðunum annarra, að aldrei kom
til ágreinings milli okkar, þótt við
værum ekki sammála.
Hallfreður var meistarakokkur og
gladdi vini sína oft með dýrindis
réttum. Hann átti gott safn mat-
reiðslubóka frá ýmsum löndum en
vildi líka auka virðingu gamalla ís-
lenskra rétta. Ríkulega nutum við
þessa á hátíðum og ekki gladdi síður
augað glæsilegur tékkneskur borð-
búnaður á heimili þeirra hjóna. Hall-
freður fór í smáatriðum eftir upp-
skriftum og er enski
jólabúðingurinn gott dæmi um
þetta. Formfesta var rík í fari hans.
Það sem verður eftirminnilegast í
áralöngum samskiptum okkar eru
þó sunnudagsgöngurnar um Heið-
mörk, hvernig sem viðraði, allan árs-
ins hring. Þar var skrafað og ótelj-
andi voru frásagnir Hallfreðar
sögulegs eðlis. Nánast eins og fyr-
irlestrar með túlkunum og skýring-
um, jafnt um innlend sem erlend
málefni og þá gjarnan tengd saman
og krydduð. Hann sagðist hafa hug-
að á nám í sagnfræði, en valdi þó
annað starfssvið.
Árið 2000 fórum við fjögur til
Spánar og áttum ánægjulegt frí og
skoðuðum fallegar borgir og merkar
byggingar.
Ekki fór þó milli mála að eitthvað
bjátaði á, enda kom í ljós að Hall-
freður hafði veikst alvarlega. Ef til
vill var þetta síðasta ferðin sem
hann fékk notið að marki, því sjúk-
leikinn ágerðist hratt. Aðdáunarvert
var að sjá þá umhyggju sem Olga
sýndi manni sínum til hinstu stund-
ar.
Hjálpsemi og tryggð þeirra hjóna
við okkur og börnin verður seint
fullþökkuð.
Við biðjum Guð að styrkja Olgu í
sorg hennar og sendum ættingjum
og vinum samúðarkveðjur.
Brigitte og Pétur B. Lúthersson.
Hlýlegar endurminningar mínar
um Hallfreð Örn ná langt aftur.
Einkum eru mér minnisstæðar af-
mælisveislur Hadda. Á svokölluðum
afgangadegi jóla komu börn og full-
orðnir saman og gæddu sér á þeim
kræsingum sem Haddi hafði útbúið
fyrir jólahátíðina. Sérstaklega minn-
ist ég ensku jólakökunnar hans
Hadda. Barnið ég skar sér væna
sneið af kökunni, sem reyndist treg-
ari undir tönn en það hafði ætlað.
Mér finnst ég hafa tuggið stærstu
bitana fram undir áramót en síðar
hefur kakan orðið mér að tákni fyrir
margt það besta sem Haddi hafði að
gefa. Það var stundum dálítið tor-
melt, en maður bjó lengi að og lærði
æ betur að meta. Þegar ég fór sjálf-
ur að búa bakaði ég enska jólaköku,
sem orðin var ómissandi. Og líkt og
við börnin máttum gæða okkur á
kræsingum sem við kunnum varla
að meta fengum við að taka virkan
þátt í öllu sem fram fór í afmæli
Hadda. Þegar leið að kvöldi af-
gangadags voru teknar frá nokkrar
sætaraðir í Hafnarbíó og börn og
fullorðnir skemmtu sér konunglega
yfir Chaplin eða öðrum meistara-
verkum þöglu myndanna.
Brennandi áhugi Hallfreðar á öllu
því sem tengdist bókmenntum og
menningu varð mér síðar stuðningur
og stöðug hvatning. Á fyrstu árum
háskólanámsins fékk ég ósjaldan
bækur að láni og þegar hugur minn
stóð til doktorsnáms í Þýskalandi
taldi Haddi ekki eftir sér að nýta há-
degishlé sitt til að kenna mér grund-
vallaratriði þýskrar málfræði. Oft
bar okkur félagana þó af leið og gilti
þá einu hvaða spurningar leituðu á
mann, sjaldnast kom maður að tóm-
um kofunum þar sem Hallfreður
var. Þá fékk hann mann til að
staldra við og virða viðfangsefnið
fyrir sér annars staðar frá. Á þess-
um stundum skein úr fasi hans lífs-
viðhorf sem varð mér æ hugfólgnara
og einkenndist af hógværð og yf-
irvegun. Þannig sé ég Hallfreð fyrir
mér, sallarólegan að spá í hvort hlut-
irnir horfi kannski öðruvísi við eða
kíminn á svip þar sem hann er
staddur í miðri frásögn og tekur
einn af sínum dýrmætu útúrdúrum.
Elsku Olga, megi gæfan fylgja
þér í sorg þinni.
Benedikt Hjartarson.
Góðviðri og sumarblíða hafa sett
svip á lífið og tilveruna nú um nokk-
urt skeið, sums staðar að minnsta
kosti. Þegar svo vel viðrar fær nátt-
úran öll og umhverfið annað yfir-
bragð, það birtir yfir mannfólkinu
og glaðnar til í hug og hjarta. Marg-
breytileikinn heldur þó sínu striki,
þokubakkar byrgja stundum sólar-
sýn. Og það berast misgóð tíðindi af
innlendum og erlendum vettvangi,
sum andstæð glaðværðinni og þess-
ari góðu tíð um hábjargræðistím-
ann. Meðal frétta að morgni eins
góðviðrisdagsins var tilkynning um
að Hallfreður Örn Eiríksson væri
látinn. Með honum er genginn minn-
isstæður maður og merkur fræða-
þulur.
Leiðir okkar Hallfreðar lágu fyrst
saman skömmu eftir að ég kom heim
til Íslands að afloknu tónlistarnámi í
útlöndum. Á námsárunum hafði ég
kynnst fáeinum þjóðlögum frá
Tékkóslóvakíu sem sungin höfðu
verið á söngsamkomum þar ytra
undir stjórn mikilhæfra kórstjóra.
Heimkominn fann ég fljótlega tilefni
til að nota eitthvað af þessum lögum
til söngs og þurfti aðstoð við fram-
burð textanna og þýðingu þeirra. Ég
frétti af manni sem gæti hjálpað mér
í þessum efnum, það var Hallfreður.
Ég fór á hans fund, hann tók mér af-
ar ljúfmannlega og hjálpaði mér
með þjóðlagatextana, það var auð-
sóttur greiði.
Seinna höfðum við margt saman
að sælda eftir að ég fékk áhuga á ís-
lenskum þjóðlögum, rímnakveðskap
og alþýðusöng sem um áratuga
skeið var eitt helsta fræðasvið og
starfsvettvangur Hallfreðar. Hann
vann að því af einstakri alúð, þol-
inmæði og þrautseigju að safna inn á
segulbönd margvíslegu efni ís-
lenskra þjóðfræða. Af því efni, sem
varðveist hefur í munnlegra geymd
meðal íslenskrar alþýðu og Hallfreð-
ur hljóðritaði á söfnunarferðum sín-
um víðsvegar um landið, þekki ég
best til þess sem lýtur að söng og
rímnakveðskap. Hann hafði einstakt
lag á því að fá heimildarfólk sitt til
að syngja fyrir sig, raula eða kveða
inn á segulband. Í hljóðritasafni
Stofnunar Árna Magnússonar, þar
sem upptökur Hallfreðar eru varð-
veittar, er að finna ótrúlega fjöl-
breytt og yfirgripsmikið safn efnis
sem Hallfreði tókst að bjarga frá
gleymsku og glötun. Enda þótt ég
hafi lengi þekkt til þessa merkilega
ævistarfs Hallfreðar, var það fyrst
fyrir fáeinum árum, þegar ég gerð-
ist starfsmaður við hljóðritasafnið,
að mér varð ljóst hversu dýrmætt
þetta safn er og hve mikið þar er
varðveitt af rímum og lausavísum,
þulum og barnagælum, kvæðum og
sálmum sem Hallfreði tókst að fá
fólk til að syngja fyrir sig og kveða.
Svo lengi sem tónlistarfólk og fræði-
menn leita að slíku efni til rann-
sókna og útgáfu, mun Hallfreðar
verða minnst fyrir eitt merkasta
framlag síðari tíma til söfnunar
þjóðfræða úr munnlegri geymd.
Síðustu æviárin voru Hallfreði og
Olgu eiginkonu hans erfið, hann
missti heilsuna fyrir aldur fram
vegna hrörnunarsjúkdóms sem
svipti hann að mestu sambandi og
samskiptum við umheiminn. Ég sá
hann síðast á vordögum, þegar ég
heimsótti hann á sjúkrastofnunina
þar sem hann eyddi ævikvöldinu.
Það var á sólríkum degi, ég var með
harmónikkuna með mér og frammi á
gangi skemmti ég sjúklingunum
með því að spila og syngja fyrir fólk-
ið dálitla stund og kveða fáeinar vís-
ur úr rímum og kvæðum. Þá var
sungið: „Ég vitja þín æska um veg-
lausan mar“ og raulaðar mansöng-
svísur úr Númarímum: „Á ég að
halda áfram lengra eða hætta / og
milli Grænlands köldu kletta / kvæð-
in láta niður detta“. Síðan dokaði ég
við dálitla stund hjá Olgu og Hall-
freði inni á herberginu hans. Ég
held að hann hafi haft svolítið gaman
af þessu tiltæki gamals félaga og
aðdáanda úr fræðunum, hann gat að
vísu ekki tjáð hug sinn með orðum,
en handtakið var hlýtt svo sem
endranær, þegar við heilsuðumst og
kvöddumst.
Ég kveð fræðimanninn og góð-
kunningja minn Hallfreð með virð-
ingu og þökk. Eiginkonu hans Olgu
og öðru fjölskyldufólki eru sendar
samúðarkveðjur.
Njáll Sigurðsson.
Ég mundi alltaf afmælisdaginn
hans, 28. desember.
Við vorum saman í Austurbæjar-
skólanum og sat ég flesta vetur fyrir
aftan hann þar sem hann sat í
fremstu röð. Á þessum árum léku
krakkar sér saman úti í frímínútum
og þá gjarnan heilu bekkirnir. Þar
var hlaupið í skarðið og margt annað
var á dagskrá, sem var ekki síður
keppni en leikir. Hallfreður tók ekki
ótilneyddur þátt í nokkrum hlaupum
og hann nánast óttaðist leikfimi og
sund. Lá við að hann lenti í einelti út
af íþróttafóbíu sinni.
En við áttum eitt sameiginlegt
áhugamál sem voru heimsóknir okk-
ar á bókasafnið til Hermanns. Hall-
freður var mikill lestrarhestur og las
þá nánast allt sem hann náði í. Hann
var heimagangur á heimili mínu,
sérstaklega á meðan við vorum í
barnaskóla.
Hann kom oft á sunnudegi rétt
eftir hádegi og fékk lánaða bók hjá
mér eða pabba. Leikfélagar mínir
komu og vildu fá mig með í bíó.
Hann sinnti því engu, en hringaði
sig í stól með bókina sína. Peninga-
ráð voru lítil. Við strákarnir fórum
svo í 3-bíó og ég kom aftur heim
tveimur til þremur tímum síðar. Sat
þá Hallfreður enn hinn rólegasti við
lestur, en móðir mín sagði mér að
vel hefði farið á með þeim.
Í menntaskólanum skildi leiðir að
miklu leyti og eftir stúdentspróf fór-
um við í aðskildar áttir.
Mér er minnisstætt er ég átti er-
indi að reka í Tékkóslóvakíu. Áður
en ég fór heimsótti ég Hallfreð á
vinnustað hans í Háskólanum og
fékk hann til að kenna mér nokkur
orð í tékknesku. Hafði hann mjög
gaman af því og ég gat heilsað og
kvatt og slegið um mig með örfáum
setningum þegar til Tékkóslóvakíu
kom.
Hallfreður var mikill einstæðing-
ur í æsku og fram á manndómsár.
Því var það honum mikil hamingja
að eignast Olgu Maríu, sína ágætu
konu og félaga.
Hann átti ekki til ljóta hugsun og
lagði ekki illt til nokkurs manns.
Hann var einlægur, hreinn og beinn
og drengur góður. Aðrir en ég verða
til þess að halda á lofti merku ævi-
starfi hans.
Ég votta Olgu Maríu mína inni-
legustu samúð. Guð blessi minningu
Hallfreðs Arnar.
Gunnar Torfason.
Á ráðstefnu um þjóðsögur, sem
haldin var í Reykjavík í júní sl., var
sýnd mynd af Hallfreði Erni Eiríks-
syni, ásamt konu sinni Olgu, þá ung-
um fræðimönnum á leið til Kanada,
þar sem þau voru í eitt ár og söfnuðu
þjóðlegu efni meðal Vestur-Íslend-
inga. Það var verðugt minni um
framlag Hallfreðar á sviði íslenskra
fræða, en margt sem hann safnaði er
til í upptökum á Stofnun Árna
Magnússonar og væri annars týnt
með öllu. Íslendingum ber að færa
honum þakkir fyrir þetta.
Ég er ein margra útlendinga sem
standa í mikilli þakkarskuld við
Hallfreð. Íslenska er erfið tunga,
það tekur mörg ár að ná fullum tök-
um á henni.
Margur gestur á stofnuninni kann
að lesa íslensku, bæði forna og nýja,
en getur ekki talað hana. Hér rétti
Hallfreður mörgum hjálparhönd,
hann hafði alltaf tíma aflögu til að
doka við á kaffistofunni og spjalla
hægt og rólega um daginn og veg-
inn, um búskaparhefðir og matar-
venjur hér á landi, eða annað sem
veitti innsýn í hefðir og menningu
þjóðarinnar.
Hann auðgaði þannig hugi þeirra
sem komnir voru um langan veg til
að nema hvers kyns íslensk fræði. Í
Hallfreði átti íslensk menning hóg-
væran og prúðan liðsmann sem sáði
mörgum fræjum án þess að beina at-
hygli að sjálfum sér.
Fyrir hönd allra útlendinga sem
hafa notið góðs af samræðum við
Hallfreð þakka ég honum að leið-
arlokum góð kynni.
Margaret Cormack.
HALLFREÐUR ÖRN
EIRÍKSSON
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir, amma og
langamma,
GUÐRÚN SIGURJÓNSDÓTTIR,
Efstahjalla 5,
áður Víghólastíg 12,
Kópavogi,
sem lést þriðjudaginn 19. júlí, verður jarðsungin
frá Kópavogskirkju í dag, fimmtudaginn 28. júlí
kl. 15.00.
Magnína Sveinsdóttir, Sigurður Sigurðsson,
Guðrún R. Sveinsdóttir, Eiríkur Sigfinnsson,
Páll R. Sveinsson, María K. Ingvarsdóttir,
Sigrún R. Sveinsdóttir, Kjartan Þórðarson,
Þuríður H. Sveinsdóttir, Kristján Gíslason,
barnabörn og barnabarnabörn.
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir, amma og
systir,
SIGRÍÐUR ELÍSABET TRYGGVADÓTTIR,
Skúlagötu 72,
Reykjavík,
andaðist á Landspítala háskólasjúkrahúsi í Foss-
vogi þriðjudaginn 19. júlí.
Útförin hefur farið fram í kyrrþey að ósk hinnar
látnu. Starfsfólki Landspítala háskólasjúkrahúss Fossvogi, deild B-2,
þökkum við yndislega umönnun.
Þeim sem vilja minnast hennar er bent á Rauða kross Íslands.
Tryggvi Þórisson, Hólmfríður Jóhanna Steinþórsdóttir,
Þóra Guðrún Þórisdóttir, Símon Þór Bjarnason,
Sigríður Kristín Þórisdóttir, Hafsteinn Viðar Hafsteinsson,
Elísabet Jónína Þórisdóttir, Alfred Júlíus Styrkársson,
ömmubörn og systur.