Morgunblaðið - 28.07.2005, Blaðsíða 56

Ljósmynd/Fornleifastofnun Íslands
Gavin Lucas og Elín Ósk Hreiðarsdóttir við forn-
leifarannsókn á mannvistarleifum í Þórutóftum.
UMMERKI hafa fundist um mannvist á miðöldum
í svonefndum Þórutóftum hjá Laugafelli, á há-
lendinu sunnan Skagafjarðar. Þar eru skálar frá
Ferðafélagi Akureyrar og heit laug. Þórutóftir
eru skammt frá skálunum og tengja þjóðsögur
þær við Þórunni ríku á Möðruvöllum, að því er
segir á heimasíðu Fornleifastofnunar Íslands.
Að sögn Elínar Óskar Hreiðarsdóttur, fornleifa-
fræðings og leiðangursstjóra frá Fornleifa-
stofnun, skráði Orri Vésteinsson fornleifafræð-
ingur tóftina fyrir um áratug. Þá var hana að
blása í burt og er stórt uppblásturssvæði norðan
við tóftina. Sótt var um styrk til rannsókna á tóft-
inni hjá Fornleifasjóði og fékkst hann í ár. Fjög-
urra manna rannsóknarhópur frá Fornleifa-
stofnun fór á vettvang fyrir tveimur vikum og
rannsakaði svæðið.
„Við hreinsuðum upp rofið og grófum 12 metra
langan skurð. Það er ekki mikið af mannvist-
arleifum þarna, en við sáum þó að stungið hafið
verið upp og hlaðið upp á bakkana og einnig leifar
af þunnu mannvistarlagi á nokkrum stöðum,“
sagði Elín. „Það eru sagnir um að þarna hafi fund-
ist bein og öskulög, en það er allt horfið.“
Svo virðist sem fólk hafi hafst þarna við í nokk-
ur skipti áður en gjóskulag úr gosi í Veiðivötnum
1477 féll yfir. Rannsóknin bendir til að þarna hafi
fremur verið búð en hús og gæti fólk t.d. hafa
hafst þar við í tjaldi við fjallagrasatínslu.
Mannvistar-
leifar á Lauga-
fellsöræfum
MORGUNBLAÐIÐ, KRINGLUNNI 1, 103 REYKJAVÍK, SÍMI 569 1100, SÍMBRÉF 569 1181, PÓSTHÓLF 3040,
ÁSKRIFT-AFGREIÐSLA 569 1122, NETFANG: RITSTJ@MBL.IS, AKUREYRI: KAUPVANGSSTRÆTI 1 FIMMTUDAGUR 28. JÚLÍ 2005 VERÐ Í LAUSASÖLU 220 KR. MEÐ VSK.
Opið 8-24 alla daga
í Lágmúla og Smáratorgi
MÓTMÆLENDUR sem hafa verið í tjald-
búðum við Kárahnjúka undanfarnar vikur
tóku niður tjöld sín í gær og fóru af svæðinu.
Þetta gerðist í kjölfar þess að hópurinn fékk
tilkynningu í fyrrakvöld frá sýslumanninum
á Seyðisfirði um að yfirgefa svæðið fyrir há-
degi í gær. Lögregla var með talsverðan við-
búnað af þessum sökum en allt gekk þó
átakalaust fyrir sig. | Miðopna
Morgunblaðið/Árni Torfason
Tjaldbúðirnar teknar niður
UM tvöfalt fleiri sléttbakar drepast á ári
hverju en áður hefur verið áætlað, samkvæmt
frétt frá AP. Gísli Víkingsson,hvalasérfræð-
ingur staðfestir ekki þessar tölur en segir vel
þekkt að stofn sléttbaks sé í einna mestri út-
rýmingarhættu af öllum hvalastofnum. Hann
segir jafnframt að aðgerðir til að stuðla að
viðgangi stofnsins hafi ekki skilað tilætluðum
árangri og frekari aðgerðir séu því í athugun.
„Stofninn náði áður þvert yfir Atlantshafið
og teygði sig til Íslands og alveg upp að Evr-
ópuströndum,“ segir Gísli og bætir við að í
dag séu aðeins um 300 dýr eftir og haldi þau
sig við austurströnd Bandaríkjanna.
Hætta vegna skipaárekstra
Sléttbakar eru feitir og silalegir og fljóta í
yfirborði sjávar og er því hættara við árekstr-
um við skip en flestum öðrum hvölum. Gísli
segir að mjög vel hafi verið fylgst með leifum
stofnsins og að árekstrar við skip hafi verið
skilgreindir sem eitt helsta banamein slétt-
bakanna. Önnur helsta orsökin er að hvalirnir
drepast í veiðarfærum og nú eru uppi tillögur
um að draga úr veiðum á svæðinu sem þeir
halda sig á. Áður hafa verið settar reglur um
takmörkun á skipaumferð um svæðið, hraða-
takmarkanir og tilkynningaskyldu á svæðinu.
„Ég hef heyrt á ráðstefnum og víðar að
menn hafa áhyggjur af því að þessar aðgerðir
virðast ekki bera tilætlaðan árangur,“ segir
Gísli. „Þetta er agnarsmár stofn sem er
fyllsta ástæða til að hafa áhyggjur af og reyna
að endurreisa. Við höfum ekkert sambærilegt
dæmi um hvalastofna hér á landi, hér er eng-
inn í svona mikilli útrýmingarhættu.“
Ágæti aðgerða dregið í efa
AP segir sjófarendur draga ágæti aðgerð-
anna í efa þar sem þeir óttist að þær séu of
kostnaðarsamar og stofni öryggi í voða ef
draga á úr hraða eða breyta áætlunarleiðum
skipa til að forðast árekstur við hvalina.
Umfangsmiklar hvalatalningar hafa farið
fram við Ísland öðru hverju frá árinu 1987.
Aðspurður hvort engir sléttbakar hafi sést við
strendur Íslands segir Gísli að í þessum taln-
ingum hafi alltaf, þar til síðast, sést einn slétt-
bakur.
„Það vakti bjartsýni um að hann væri hugs-
anlega að breiða úr sér aftur, en það er auð-
vitað ekki mikið að sjá einn hval í svona stórri
talningu.“
Í frétt AP segir að dýrið sé ekki álitið dautt
fyrr en það hefur ekki sést í sex ár. Gísli segir
mögulegt að fylgjast mjög náið með þessari
tegund þar sem hægt sé að taka ljósmyndir af
henni á stuttu færi. Á dýrunum vaxa ásætur
sem mynda mynstur sem síðan er notað til
þess að þekkja einstök dýr.
Sléttbakar nefnast „right whale“ á ensku,
því þeir voru „rétti hvalurinn“ til að veiða.
Mögulegt var að veiða þá með frumstæðum
búnaði vegna þess hve feitir og silalegir þeir
eru og er talið að veiðarnar hafi byrjað þegar
á 12. öld. Það var langt á undan veiðum á öðr-
um tegundum og veiðar á þeim hvalateg-
undum sem Íslendingar þekkja best hófust
ekki fyrr en í lok 19. aldar.
Aðgerðir hafa ekki skilað tilætluðum árangri
Sléttbakur í útrýmingarhættu
Morgunblaðið/Friðþjófur
Eftir Hrund Þórsdóttur
hrund@mbl.is
ENN eru 200–230 manns á
biðlista eftir hjartaþræðingu á
Landspítala – háskólasjúkra-
húsi og hefur ekki tekist að
stytta biðlistann síðasta miss-
erið þrátt fyrir aukin afköst og
aukafjárveitingu frá heilbrigð-
is- og tryggingaráðuneytinu
vegna aukinnar eftirspurnar
eftir þjónustunni. Gera má ráð
fyrir að meðalbiðtími eftir
hjartaþræðingu sé 3–4 mánuð-
ir en getur farið allt upp í 5–6
mánuði. Öll bráðatilvik eru
hins vegar tekin strax.
Dagdeild, sem notuð er
vegna hjartaþræðinga, er lok-
uð í einn mánuð í sumar, í júlí,
og hefur því safnast inn á bið-
listann að undanförnu. Deildin
verður opnuð eftir verslunar-
mannahelgi og verður þá byrj-
að að kalla menn inn af biðlist-
um á nýjan leik. Tekist hafði að
eyða biðlistum vegna hjarta-
þræðinga í fyrravor, en lokun
dagdeildarinnar í fyrrasumar í
tvo mánuði gerði það að verk-
um að biðlisti myndaðist á nýj-
an leik og hefur ekki tekist að
eyða honum síðan.
Gestur Þorgeirsson, yfir-
læknir hjartadeildar Landspít-
ala – háskólasjúkrahúss, sagði
að afköst við hjartaþræðingar
hefðu aukist það sem af væri
þessu ári samanborið við í
hann í haust,“ sagði Gestur.
Hann sagði að auk þeirra
sem kæmu af hjartadeildinni
og væru þræddir strax væru
20–25 manns kallaðir í hjarta-
þræðingu í viku af biðlistanum.
Stöðugt bættist þó á listann
vegna nýrra beiðna um hjarta-
þræðingu. „Okkur finnst í
sjálfu sér ekkert óeðlilegt að
menn þurfi að bíða í 1–2 mán-
uði eftir hjartaþræðingu þegar
ekki er um tilfelli að ræða sem
liggur á, en við viljum ekki að
biðtíminn sé mikið lengri en
það,“ sagði Gestur.
fyrra, enda sérstakt átak gert í
þeim efnum. Eftirspurn hefði
hins vegar aukist og því lítið
gengið á biðlistann.
Minni þjónusta á sumrin
Gestur sagði varla raunhæft
að loka ekkert yfir sumarið
vegna sumarleyfa. Nú væri
deildinni þó einungis lokað í
fjórar vikur og starfsemin ætti
að komast í fullan gang eftir
helgina.
„Við viljum ekki hafa listann
svona langan og munum gera
það sem við getum til að stytta
Enn bíða 200 manns hjartaþræðingar
Eftir Hjálmar Jónsson
hjalmar@mbl.is
Morgunblaðið/ÞÖK
ÍSLENSKU skákmennirnir stóðu sig vel í tíundu
og næstsíðustu umferð Heimsmeistaramóts ung-
menna sem fram fer í Belfort í Frakklandi. Íslend-
ingarnir fengu sex og hálfan vinning í átta skákum.
Fimm þeirra eru nú með fjóra og hálfan vinning.
Hallgerður Helga Þorsteinsdóttir hefur sótt í sig
veðrið og hún sigraði í gær. Dagur Arngrímsson
tapaði hins vegar sinni skák en hann teflir í flokki
18 ára og yngri.
Yngstu Íslendingarnir, Hjörvar Steinn Grétars-
son og Jóhanna Björg Jóhannsdóttir unnu sínar
skákir. Hjörvar er nú með fjóra og hálfan vinning
en Jóhanna með þrjá og hálfan.
Átta skákir og
6½ vinningur
♦♦♦