Morgunblaðið - 12.08.2005, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 12. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Á NÝLIÐNU þingi voru sam-
þykkt lög um Landbúnaðarstofnun
sem ætlað er að taka yfir verkefni
sem verið hafa í höndum embættis
yfirdýralæknis og fleiri stofnana.
Landbúnaðarstofnum er „á blaðinu“
ætlað að sameina krafta og efla
starfsemi þeirra sem vinna að land-
búnaðar- og dýraheilbrigðismálum.
Þegar betur er að gáð virðast
ákvarðanir og afleiðingar verða allt
aðrar en lagt var af stað með í
fyrstu.
Stærstur hluti starfsemi nýrrar
stofnunar verður á fagsviði dýra-
lækna og mun ég hér á eftir fara yfir
þann hluta málsins sem snýr að
dýrasjúkdómafræðum. Í töflunni
sem hér fylgir með hef ég sett upp
örfá lykilatriði er varða þetta mál. Í
fyrri dálkinn hef ég sett kjarnann í
yfirlýstum markmiðum ráðherra en
í hinn dálkinn þær ákvarðanir og af-
leiðingar sem ráðherra
stendur ábyrgur fyrir.
Það skal tekið fram að
Alþingi setti engin skil-
yrði sem gætu afsakað
misræmi milli yf-
irlýstra markmiða og
ákvörðunar ráð-
herrans um staðsetn-
ingu stofnunarinnar og
ráðningu forstjóra.
Af töflunni má
glögglega sjá að ekki
fara saman yfirlýs-
ingar og ákvarðanir, og
er ráðherra á villigöt-
um nema markmiðin hafi kannski í
raun ekki verið að styrkja mála-
flokkinn heldur eitthvað allt annað.
Hugsanlega var tilgangurinn að
styrkja stöðu sinnar heimabyggðar,
nú eða kannski sína eigin pólitísku
stöðu m.t.t. ráðagerða um mat-
vælastofnun. Ekki veit ég, en alla-
vega tel ég að leiðir dýralæknastétt-
arinnar og landbúnaðarráðuneytis
eigi nú að skilja og tel þennan mála-
rekstur ráðherra vera ærið tilefni til
að skoða málin frá grunni og huga að
öðrum möguleikum í stöðunni.
Dýrasjúkdómafræðin nær yfir
mun stærra svið en þjónustu við
landbúnaðinn, s.s. inn- og útflutn-
ingseftirlit, matvælaöryggi, gælu-
dýralækningar, hestalækningar, til-
raunadýrafræði, dýravernd,
grunnrannsóknir í líf- og lækn-
isfræði o.fl. Dýralæknastéttin á því
tvímælalaust mun meira sameig-
inlegt með þeim faghópum sem fást
við lífvísindi og sjúkdómafræði en
þeim sem fást við landbúnaðarfræði
og byggðapólitík.
Með flutningi sér-
greinadýralækna frá
Tilraunastöðinni á
Keldum (að ekki sé nú
talað um frá Reykja-
vík) koma stjórnvöld til
með að gera nánast að
engu þann vísi að fag-
legu umhverfi á sviði
dýralækninga sem þar
hefur skapast. Af þessu
leiðir annarsvegar að
tengsl milli rannsókn-
arumhverfisins og
stjórnsýslu dýralækninganna veikj-
ast til muna og hinsvegar munu til-
burðir þeirra alltof fáu dýralækna
sem starfa við Tilraunastöðina að
Keldum til að styrkja hlut hagnýtra
rannsókna á sviði dýrasjúkdóma í
starfsemi stofnunarinnar verða erf-
iðari.
Þannig er að mínu áliti afleiðing
þessara hrossakaupa með embætti
yfirdýralæknis sú að dýralækningar
og dýrasjúkdómafræði munu veikj-
ast til muna í stað þeirrar mögulegu
framtíðarsýnar sem hefði orðið við
þéttara samstarf (og sambýli) þeirra
tveggja kjölfestustofnana sem fást
við dýrasjúkdómafræði – Keldna og
embættis yfirdýralæknis. Með enn
þéttara sambýli og sameiginlegri
uppbyggingu í Vatnsmýri hefði verið
hægt að byggja upp sterkt faglegt
umhverfi í samvinnu við aðrar lífvís-
indastéttir og þróa starfsemi Til-
raunastöðvarinnar í átt að fullmót-
aðri „Rannsóknarstofnun
dýrasjúkdóma“ þar sem fagfólk á
sviði sjúkdómafræða mundu halda
um stjórnvölinn og alla stefnumót-
un.
Í framhaldi af þessu mætti sjá fyr-
ir sér að hægt væri að styrkja enn
frekar hina faglegu kjölfestu dýra-
læknisfræðinnar, þ.m.t. sjúkdóma-
varnir og matvælaöryggi, með því að
bjóða upp á endurmenntun og fram-
haldsnám á sviði dýrasjúkdóma-
fræða í samvinnu við Háskóla Ís-
lands og háskóla erlendis.
Ég skora hér með á dýralækna að
láta ekki yfir sig ganga að vegið sé
svo gróflega að fagi og stétt. Náum
nú vopnum okkar og berjumst fyrir
því að embætti yfirdýralæknis og
málaflokkur dýralækninga verði
færður frá hagsmunaráðuneyti land-
búnaðarins til fagráðuneytis heil-
brigðis- eða umhverfismála.
Þetta megum við ekki
láta yfir okkur ganga!
Einar Jörundsson fjallar um
flutning sérgreinadýralækna
frá Tilraunastöðunni á Keldum
’Með flutningi sér-greinadýralækna frá
Tilraunastöðinni á Keld-
um koma stjórnvöld til
með að gera nánast að
engu þann vísi að fag-
legu umhverfi á sviði
dýralækninga sem þar
hefur skapast.‘
Einar Jörundsson
Höfundur er dýralæknir, sérfræð-
ingur við Tilraunastöð HÍ í meina-
fræði að Keldum og MBA-nemi við
Háskóla Íslands.
Yfirlýst markmið ráðherra: Ákvarðanir og afleiðingar:
Sameina kraftana.
Aðalstöðvar á Selfossi en útibú í Reykja-
vík og sérfræðingar dreifðir um landið.
Skipting starfseminnar á fleiri staði.
Gera þjónustuna aðgengilegri.
Betri þjónusta við íbúa á Suðurlandi. Aðr-
ir landsbyggðarmenn og höfuðborg-
arbúar eiga lengri leið fyrir höndum.
Færa þjónustuna nær notendum.
Héraðsdýralæknar sinna eins og áður
málum í návígi við bændur. Notendur
þeirrar þjónustu sem verður í aðalstöðum
á Selfossi eru fyrst og fremst fyrirtæki,
stofnanir og einstaklingar í Reykjavík og
erlendis.
Forstjóri skal vera dýralæknir
með æðri prófgráðu.
Nýráðinn forstjóri er menntaður á sviði
næringarfræði en hefur enga formlega
þekkingu á sviði stærsta málaflokks
stofnunarinnar. Gengið var fram hjá mjög
hæfum dýralæknum með framhalds-
menntun og/eða mikla reynslu á sviði
dýrasjúkdómafræða og stjórnunar.
Styrkja varnir gegn
dýrasjúkdómum.
Sérfræðingar yfirdýralæknis verða fluttir
frá Keldum og þar með slitna tengsl milli
dýrasjúkdómavarna og -rannsókna.
UM DAGINN var hótað sprengju
í Flugstöð Leifs Eiríkssonar gegnum
farsíma. Að sögn staðgengils sýslu-
mannsins á Keflavíkurflugvelli,
Tinnu Víðisdóttur, í Morgunblaðinu
6. ágúst, var hótunin „óljós“ og var
flugstöðin ekki rýmd meðan sprengj-
unnar var leitað. Flug tafðist ekki.
Tinna sagði að hótunin hefði borið
með sér að um gabb væri að ræða en
þó hefði orðið að taka hana alvarlega.
Hótunin var síðan rakin til konu sem
svipt hefur verið sjálfræði. Menn eru
eingöngu sviptir sjálfræði, eða lög-
ræði öllu heldur, þegar þeir eru
ófærir um að ráða eigin högum
„vegna andlegs vanþroska, ellisljó-
leika eða geðsjúkdóms eða vegna
annars konar alvarlegs heilsu-
brests“, eins og í lögum stendur
skrifað.
Það blasir því við að umrædd kon-
an er mikið andlega sjúk enda ber
frásögn Tinnu því vitni að yfirvöld
hafi ekki tekið hótunina alvarlega
nema að forminu til og því aðeins
fylgt vægustu varúðarreglum. Segir
Tinna að sjálfræðissviptur ein-
staklingur hafi áður gert svona nokk-
uð en dálítið sé um lið-
ið. Þá hafi málin verið
látin niður falla. Í þeim
viðbrögðum felst
reyndar raunsær skiln-
ingur á mjög sér-
stökum aðstæðum og
ekki síður ákveðin
mannúð sem þögult
samkomulag hefur ríkt
um í samfélaginu. Og
hvaða rök eru fyrir því
að breyta þessu? En
Tinna boðar að þetta
mál verði ekki látið nið-
ur falla en látið á það
reyna hvort hægt verði
að sækja konuna til saka þótt sjálf-
ræðissvipting hennar kunni að
flækja málið. Telur Tinna að ekki sé
sjálfgefið að konan sé ósakhæf þó
hún hafi ekki sjálfræði og svo heldur
hún áfram: „Ef það er einhver mögu-
leiki á að sækja hana til saka er það
einlægur vilji okkar að gera það.
Okkur finnst þetta alvarlegt mál og
viljum að á þessu sé tekið. Ef við
komumst hins vegar að því að ekki sé
hægt að sækja konuna til saka er
spurning hvort að í
framtíðinni þurfi að
endurskoða löggjöfina
hvað þetta varðar.“
Það er hins vegar al-
veg sjálfgefið að mann-
eskja sem ekki hefur
sjálfræði er haldin
óvenjulega „alvarlegum
heilsubresti“, í reynd
undantekningarlaust af
geðrænum toga. Hvað
vinnst við það að rétta
yfir slíkri manneskju og
dæma hana? Það væri
bara harka hörkunnar
vegna. Það nær hrein-
lega engri átt að þessi ósjálfráða
kona verði sótt til saka þó það reynist
lögformlega mögulegt. Mál hennar
ætti að vera úrlausnarefni heilbrigð-
isyfirvalda en ekki refsiréttarins. En
einmitt þarna stendur hnífurinn í
hinni heilögu kú. Það er alkunna að
yfirlæknar geðdeilda hafa áratugum
saman neitað að sinna vissum „erf-
iðum“ sjúklingum og hafa komist
upp með það allan tímann þó það sé
skýlaust brot á 1. grein laga um heil-
brigðisþjónustu. Hvers vegna hafa
lögreglustjórar og saksóknarar aldr-
ei hjólað í þessa menn? Af hverju er
þeir aldrei neyddir til að fara eftir
lögunum? Allur þungi þessa máls (og
annarra af sama toga) ætti að beinast
að þessu atriði en ekki að fársjúkri
manneskju sem hefur ekki stjórn á
sjálfri sér vegna geðsjúkdóms.
Hugmynd yfirvaldsins um það að
verði ekki hægt að sækja konuna til
saka sé spurningin hvort breyta
þurfi löggjöfinni til að slíkar lög-
sóknir gegn mjög veiku fólki verði
mögulegar í framtíðinni er í rauninni
miklu hættulegri samfélaginu heldur
en afar fátíðar sprengjuhótanir frá
fólki sem svipt hefur verið sjálfræði
„vegna andlegs vanþroska, ellisljó-
leika eða geðsjúkdóms eða vegna
annars konar alvarlegs heilsu-
brests“. Nái þessi vilji yfirvaldsins
fram að ganga yrði það skref aftur á
bak til miðalda. Reyndar sanna væg-
ar varúðarráðstafanir yfirvaldsins á
Keflavíkurvelli það beinlínis að það
vald vissi ósköp vel að engin raun-
veruleg hætta var á ferðum, aðeins
sjúk manneskja. (Ef ekki voru við-
brögð yfirvaldsins óafsakanlegt
kæruleysi og það ætti þá fyrst af öllu
að líta í eigin barm). Samt dregur yf-
irvaldið ekki hið minnsta úr refsi-
kröfu sinni eftir atburðinn, lætur
málið ekki niður falla. Það er ískyggi-
legt dæmi um bókstafstrúarlega
hörku þar sem valdinu er beitt ein-
ungis valdsins vegna, ekki þó gegn
stórbokkum geðdeildanna heldur
gegn þeim varnarlausustu af öllum
varnarlausum.
Stafi hins vegar raunveruleg
hætta af einhverjum ólögráða ein-
staklingi af völdum geðsjúkdóms ber
heilbrigðiskerfinu lögum samkvæmt
að leysa þann vanda og lög-
reglustjórar og sýslumenn ættu að
sjá til þess, í fullum skrúða ef með
þarf, að það kerfi standi við þessa
lagaskyldu sína. Þetta er það sem
gamanlaust skortir hér á landi en
ekki refsigleði gegn fársjúku fólki.
Harka hörkunnar vegna
Sigurður Þór Guðjónsson
fjallar um lögsóknir gegn and-
lega veikum einstaklingum
’Nái þessi vilji yf-irvaldsins fram að
ganga yrði það skref
aftur á bak til miðalda. ‘
Sigurður Þór
Guðjónsson
Höfundur er rithöfundur.
SÍÐASTLIÐIÐ
haust var fjölda eldri
nemenda, sem gert
höfðu hlé á námi, neit-
að um endurinnritun í
framhaldsskóla á þeim
forsendum að árgang-
ur nýnema væri
óvenju stór. Sama
sagan endurtekur sig í ár, árgangur
nýnema sagður vera enn stærri en í
fyrra og hópur nemenda fær höfnun í
annað sinn.
Í tilmælum menntamálaráðuneyt-
isins til skólameistara framhalds-
skóla við innritun í vor segir:
Umsækjendur raðast þannig í laus
pláss í skólunum:
1. Nemendur sem flytjast milli anna
2. Umsækjendur sem koma beint úr
10. bekk
3. Aðrir sem eru að sækja um fram-
haldsnám í fyrsta sinn
4. Aðrar umsóknir um dagskóla
Þessi forgangsröðun sýnir að nem-
endur sem hafa byrjað í framhalds-
skóla en gert hlé á námi sínu voru lík-
legastir til að fá höfnun. Óvissa ríkir
því um námslok hjá mörgu ungu fólki
sem hætti í skóla á þeim forsendum
að geta tekið upp þráðinn þegar það
væri tilbúið til náms á ný.
Við gleðjumst yfir hagsæld og
uppgangi á öllum sviðum samfélags-
ins. Umræða um metaðsókn og
hærra hlutfall nemenda í framhalds-
skóla en nokkru sinni fyrr er þó sem
salt í sár þeirra nemenda sem eiga
ekki afturkvæmt til að ljúka
framhaldsskólanámi. Þessi hópur
nemenda er í stöðu sem ekki hefur
áður þekkst hér á landi, því þróun
skólamála á Íslandi hefur góðu heilli
verið á þann veg að sífellt fleiri hafa
fengið aðgang að menntun.
Úrlausn þessa máls þolir enga bið.
Yfirvöld menntamála þurfa að greina
umfang vandans og grípa til aðgerða.
Hugsanlega er vandinn tímabundinn
þar til þeir stóru árgangar sem nú
fylla skólana hafa lokið námi. Áður
hefur verið gripið til skammtíma-
ráðstafana í skólakerfinu, t.d. þegar
lausar kennslustofur risu við annan
hvern grunnskóla fyrir nokkrum ár-
um. Við bíðum þetta ástand ekki af
okkur, við þurfum að leysa það á sem
besta mögulegan máta fyrir einstak-
lingana og samfélagið allt. Við verð-
um að finna leiðir til að bjóða vel-
komna þá nemendur sem bíða úti í
kuldanum en vilja koma aftur inn í
hlýjuna og halda áfram námi þar sem
frá var horfið í framhaldsskóla.
Við skorum á menntamálaráð-
herra að taka á þessu verkefni af al-
kunnri íslenskri hreysti og sýna að
Íslendingar láta ekki grípa sig í ból-
inu þótt þeir eigi aðeins fleiri börn en
þá minnti og þau hagi sér öðruvísi en
gert var ráð fyrir. Við höfum alla
burði til að leysa þetta verkefni
strax. Sé það látið ógert er hætta á að
við munum innan tíðar standa
frammi fyrir flóknari vanda og tor-
leystum.
Inn í hlýjuna
Ragnheiður Jóna
Jónsdóttir og Guð-
rún Hrefna Guð-
mundsdóttir fjalla
um endurkomu
ungs fólks í skóla
Ragnheiður J.
Jónsdóttir
’Við verðum að finnaleiðir til að bjóða vel-
komna þá nemendur
sem bíða úti í kuldanum
en vilja koma aftur inn í
hlýjuna…‘
Ragnheiður er doktor í kennslufræði
og Guðrún Hrefna er framkvæmda-
stjóri Talnataka.
Guðrún Hrefna
Guðmundsdóttir
Sturla Kristjánsson: Bráðger
börn í búrum eða á afgirtu svæði
munu naumast sýna getu sína í
verki; þeim er það fyrirmunað og
þau munu trúlega aldrei ná þeim
greindarþroska sem líffræðileg
hönnun þeirra gaf fyrirheit um.
Kristján Guðmundsson: Því mið-
ur eru umræddar reglur nr. 122/
2004 sundurtættar af óskýru orða-
lagi og í sumum tilvikum óskiljan-
legar.
Sigurjón Bjarnason gerir grein
fyrir og metur stöðu og áhrif þeirra
opinberu stofnana, sem heyra undir
samkeppnislög, hvern vanda þær
eiga við að glíma og leitar lausna á
honum.
Þorsteinn H. Gunnarsson: Nauð-
synlegt er að ræða þessi mál með
heildaryfirsýn og dýpka umræðuna
og ná um þessi málefni sátt og með
hagsmuni allra að leiðarljósi, bæði
núverandi bænda og fyrrverandi.
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar