Morgunblaðið - 22.08.2005, Blaðsíða 20

 

 


  
   
  

 !



 "#$    

%&% %'
  
 " %
%&
"
 & 
'  
 
 
% "( %
'
 

  





 
 
 



) 

 
 !
"
!# $
#%
&
'(


 
  

  !! " 
#" $ 
% ! &'( 
!#
)*&   !+
$(
 *,!+#
-. % 

  
  !

/"  $ 
0 !1&2("3"4

5( 
,(  
  1$$&. %3 
6   
  
-
 
 
)**+
,! ($
)
77$  !%
$
 
")7&   (
!+ 8)*7(
8$8

& 
9*:7
 ./
;*
06

/012-3,45
<
=

>

- 
672-66
, 
;?"  (
8$
?"  (
8$

,
9,,"3
,)"3
 #
,

@"  
@9,"3
  

EFTIR neyðarkall stofnana Samein-
uðu þjóðanna í síðasta mánuði kom
kippur í neyðarframlög ríkja heims
vegna yfirvofandi hungursneyðar í
Vestur-Afríkuríkinu Níger. Matur er
tekinn að berast og byrjað að dreifa
birgðunum til bágstaddra. En ástand
þar er enn mjög alvarlegt, sem og í
nokkrum nágrannaríkjanna.
Miklir þurrkar í Níger og annars
staðar á þessum slóðum og engispret-
tuplága, sem gengið hefur yfir, skýra
að hluta til vandann. Menn hafa átt
erfitt með að yrkja land sitt vegna
þurrkanna og engispretturnar éta
upp landið hvar sem þær koma. Því
hafa þeir sem lifað hafa af landinu
ekki getað framleitt nóg til að bíta og
brenna, hafa í framhaldinu neyðst til
að selja búpening sinn fyrir matvæl-
um. Um leið og þeir eta þannig undan
sér til frambúðar – því maður selur
auðvitað hverja kú aðeins einu sinni –
skapast aðstæður þar sem mikið
framboð af búpeningi á markaði veld-
ur því að minna fæst fyrir kúna.
Krónískt vandamál verður því til, eins
konar vítahringur.
Hafa bresku hjálparsamtökin Ox-
fam varað við því að hætta sé á að
hirðingjar í Níger hverfi sem menn-
ingarsamfélag. Hirðingjar í landinu
hafi nefnilega tapað að
alls búfjár.
Oxfam segir ennfr
milljónir manna í Malí
700.000 í Máritaníu og
milljón í Búrkína Fasó.
Á heimasíðu Matvæl
einuðu þjóðanna (WFP
að annar hver maður í r
Afríku framfleyti sér á
ar minna en einum doll
kr. Hvergi annars sta
skemur; á lista yfir þ
heiminum þar sem m
manna er 49 ár eða mi
þeirra í Vestur-Afríku.
Vandinn í Vestur-Afrí
afar erfiður við að eig
20 MÁNUDAGUR 22. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
TILEFNI þessarar greinar er ritgerð
Rúnars Vilhjálmssonar, prófessors við
hjúkrunarfræðideild Háskóla Íslands,
sem ber heitið Gæðavandi íslenskra há-
skóla og birtist í tímaritinu Uppeldi og
menntun, 1. hefti 2005. Í ritgerðinni skil-
greinir Rúnar gæði í háskólastarfi og beit-
ir aðfengnum gæðavísum til að meta
frammistöðu íslenskra há-
skóla.
Þá fjallar hann sér-
staklega um fjárhagsvanda
Háskóla Íslands og ógnina
sem hann telur stafa af
þeirri stefnu stjórnvalda að
styðja við eflingu annarra
háskólastofnana í landinu.
Til grundvallar liggur
það viðhorf prófessorsins að
Ísland sé of fámennt til að
bera marga háskóla og hans
eigin skóli, Háskóli Íslands,
sé sá eini sem hafi burði til
kennslu og rannsókna á al-
þjóðlegan mælikvarða.
Rúnar fer víða villur veg-
ar í sinni ritgerð og dregur
hæpnar ályktanir af þeim takmörkuðu
forsendum sem fyrir liggja. Sérstaklega
er þetta ljóst í umfjöllun hans um starfs-
mannatengda gæðavísa þar sem hann
m.a. lýsir því yfir að ráðningar í prófess-
orastöður í Listaháskóla Íslands séu á
skjön við almenn viðmið í háskólum hér-
lendis og erlendis. Til grundvallar þeirri
fullyrðingu liggur sú niðurstaða hans að
skólinn hafi miklu lægra hlutfall kennara
með doktorsmenntun en aðrir háskólar.
Ennfremur sé þar fræðileg ritvirkni með
því lægsta sem hér þekkist. Rúnar lætur
sem sagt að því liggja að lægri kröfur séu
gerðar við ráðningar í störf háskólakenn-
ara við Listaháskólann en í öðrum skólum
og um leið að skólinn standi ekki undir
þeim kröfum sem almennt eru gerðar til
háskóla.
- - -
Listaháskólinn hefur allt frá stofnun
hans 1999 lagt sérstaka áherslu á að
vanda til ráðninga í störf stjórnenda og
kennara. Sérstakar reglur
gilda þar um sem taka mið af
ýtrustu kröfum sem þekkj-
ast hér á landi hvað þetta
varðar. Allar stöður eru aug-
lýstar og dómnefndir sem að
jafnaði eru skipaðar sér-
fræðingum utan skólans
dæma um hæfi umsækj-
enda. Að teknu tilliti til
menntunar og reynslu skal
mat dómnefnda byggjast á
mati á listrænum ferli og/eða
rannsóknum og fræðistörf-
um, kennslustörfum, stjórn-
unarreynslu og reynslu af
öðrum störfum sem tengjast
starfinu sérstaklega. Þeir
einir umsækjendur koma til
greina sem lokið hafa meistaraprófi í sinni
grein eða hafa að baki jafngilda þekkingu
eða reynslu. Við skólann starfa nú alls níu
háskólakennarar, þ.e. sjö prófessorar í
listum, og í listfræðum einn dósent og
einn lektor. Allt er þetta afburða fólk með
framúrskarandi menntun og sem hefur
hlotið viðurkenningu fyrir störf sín langt
út fyrir mörk íslensks háskólaumhverfis.
Almennt hafa listaháskólar þá sérstöðu
að viðfangsefni þeirra eru listir og fræði-
greinar tengdar þeim. Í flestum ef ekki
öllum slíkum skólum er námið tvíþætt.
Annars vegar er
tónsmíðum, leik
hönnun, eða einh
vegar fræðinám
sóknum og grein
grein. Við Listah
enn sem komið e
nám á fyrsta hás
almennt um 2/3
fær tvo hluti á m
einn, og er það e
sama háskólasti
is. Listaháskólin
komið er sett up
þá munu þessi h
snúist við.
Ráðningar ke
mið af þessari sa
störf þeirra skilg
ið ræður skólinn
hafa skarað fram
sýnt í verkum sí
bera listrænan þ
leika. Ekki er ge
orsgráðu, enda d
gæfar meðal sta
ekki þótt skipta
inu hins vegar g
yrði til dósenta o
doktorspróf eða
þess að þeir hafi
ingu og hafi sann
vísindamenn á v
sköpun er skilgr
starfi listkennar
Eftir Hjálmar H.
Ragnarsson
Þetta er ák
stýringu og
ir öflunum
þekkingarf
Listamenn og doktor
Hjámar H. Ragnarsson
RANNSÓKNIR
OG SAMKEPPNI
Úttekt sú á gæðum rannsókna viðHáskóla Íslands, sem Morgun-blaðið sagði frá í gær, kemur að
flestu leyti vel út fyrir skólann. Fræði-
menn Háskólans hafa orðið til muna
virkari í rannsóknum á undanförnum
árum, í samræmi við nýjar kröfur og
harðnandi samkeppni, bæði innanlands
og á alþjóðlegum vettvangi. Það er afar
ánægjulegt að sjá að tilvitnunum í verk
íslenzkra fræðimanna í viðurkenndum,
ritrýndum vísindaritum hefur snar-
fjölgað. Ef miðað er við höfðatölu þjóða
voru íslenzkir vísindamenn í tólfta sæti
í þessum efnum á alþjóðlegum vett-
vangi árin 1992–1996, en árin 1998–
2002 var íslenzka vísindasamfélagið í
sjöunda sæti; meira að segja á undan
ríkjum sem leggja mikla áherzlu á
rannsóknir, á borð við Bandaríkin og
Þýzkaland. Um 80% fræðigreinanna,
sem um ræðir, koma frá fræðimönnum
við HÍ, sem er í samræmi við það að
svipað hlutfall rannsóknafjár í landinu
hefur runnið til skólans.
Í máli Ingu Dóru Sigfúsdóttur, aðal-
höfundar úttektarinnar, kemur fram að
frammistaða vísindamanna HÍ sé nokk-
uð jöfn á milli fræðasviða. Hins vegar
sé um fjórðungur fræðimanna við skól-
ann, sem sé í fullu starfi og með fulla
rannsóknaskyldu, nánast óvirkur í
rannsóknum. Kristín Ingólfsdóttir,
rektor HÍ, segir að í mörgum tilfellum
séu nærtækar skýringar á þessu; t.d.
annir við stjórnunarstörf eða vanheilsa.
Hins vegar standi eftir lítill hópur, sem
ekki sinni rannsóknum sem skyldi, „og
við munum taka á þessum vanda með
því að skoða hvert tilfelli fyrir sig“, seg-
ir hún. Það er auðvitað mikilvægt í
hinni hörðu samkeppni, sem nú ríkir, að
allir fræðimenn HÍ leggi sitt af mörk-
um.
Í úttektinni kemur fram að tvö meg-
inmarkmið Háskólans stangist á; ann-
ars vegar að vera þjóðskóli, sem tekur
alla inn, sem náð hafa stúdentsprófi, og
hins vegar að vera rannsóknaháskóli í
fremstu röð. Kristín Ingólfsdóttir segir
enga mótsögn felast í þessu, en Þor-
gerður Katrín Gunnarsdóttir mennta-
málaráðherra virðist ekki sannfærð um
það og segist vilja taka upp umræður
um það við rektor hvernig þessi tvö
markmið fari saman.
Háskóli Íslands ber augljóslega höf-
uð og herðar yfir aðra íslenzka háskóla,
ekki sízt á rannsóknasviðinu. Raunar
væri athyglisvert að sjá sams konar út-
tektir á öðrum háskólum í landinu. Hins
vegar er það rétt, sem Þorgerður Katr-
ín Gunnarsdóttir segir, að það þarf að
efla rannsóknir á háskólastigi og það er
fullkomlega eðlilegt að það gerist ekki
eingöngu í Háskóla Íslands, heldur
jafnframt hjá keppinautum hans. Þann-
ig eru kostir samkeppninnar nýttir til
að hvetja fræðimenn til dáða. Sú leið,
sem höfundar skýrslunnar til mennta-
málaráðherra leggja til, er að beina fé
til rannsókna í meira mæli til sam-
keppnissjóða, sem úthluti síðan styrkj-
um í samræmi við gæði rannsókna og
frammistöðu rannsakenda. Slík leið
myndi væntanlega slá á þær gagnrýn-
israddir hjá forystumönnum annarra
háskóla í landinu að HÍ fái bróðurpart-
inn af öllum rannsóknarpeningum, en
þeir lítið sem ekkert. Úttektin sýnir
jafnframt vel að Háskóli Íslands þarf
ekki að hafa áhyggjur af því að sú leið
sé farin; hann stendur vel að vígi og
hefur mikið forskot.
ERFÐAEFNISSKRÁ LÖGREGLU
Lögreglan er langt komin í undirbún-ingi erfðaefnisskrár til rannsóknar
sakamála. Slík skrá var samþykkt á Al-
þingi fyrir rúmum fjórum árum og hef-
ur svipuðum aðferðum verið beitt víða í
nágrannalöndunum. Skránni verður
skipt í tvennt. Þar verður annars vegar
að finna svokallaða kennslaskrá, sem
mun hafa að geyma upplýsingar um ein-
staklinga, sem dæmdir hafa verið fyrir
ýmis brot, allt frá landráðum til nauðg-
ana og morða eða sýknaðir af slíkum
brotum vegna skorts á sakhæfi. Hins
vegar er um að ræða sporaskrá með
upplýsingum um erfðaefni, sem fundist
hafa á vettvangi glæpa eða á mönnum
eða hlutum, sem ætla má að tengist
broti. Samkeyrsla þessara skráa getur
síðan ýmist nýst til að upplýsa glæpi
eða til að hreinsa tiltekna einstaklinga
af grun.
Eins og fram kemur í fréttaskýringu
Ragnhildar Sverrisdóttur í Morgun-
blaðinu í gær er meginástæðan fyrir því
hversu langan tíma hefur tekið að setja
upp gagnagrunninn að samningavið-
ræður við bandarísku alríkislögregluna,
FBI, um afnot af hugbúnaði hennar
hafa dregist á langinn, en nú hillir undir
að hann verði að veruleika.
Öll skráning upplýsinga um einstak-
linga er viðkvæmt mál og á það ekki síst
við um þær upplýsingar, sem hér um
ræðir. Í lögunum um erfðaefnisskrána
er að mestu tekið skynsamlega á þeim
atriðum, sem helst gætu orkað tvímæl-
is. Í upprunalegu frumvarpi var til
dæmis kveðið á um að lífsýnasafni
mætti fela varðveislu sýnis, en breyt-
ingartillaga allsherjarnefndar um að
sýnum skyldi eytt var síðan tekin inn í
frumvarpið. Þar með var tekið fyrir
þann möguleika að lífsýni yrðu notuð
síðar í öðrum tilgangi en þau voru tekin.
Þá segir í frumvarpinu að þegar upp-
lýsingar um einstakling hafi verið
skráðar beri að tilkynna honum um
skráninguna og tilgang hennar og á
hann þess þá kost að andmæla.
Ákvæði um fyrningu upplýsinga í
grunninum eru einnig eðlileg þótt velta
megi fyrir sér hvers vegna líða megi allt
að tvö ár frá andláti áður en fjarlægja
þarf skráningu.
Í lögunum segir að Persónuvernd
hafi heimild til að gera athugasemdir
við starfrækslu skrárinnar og gera til-
lögur um úrbætur. Persónuvernd gerði
athugasemdir við þetta atriði og vísaði
til þess að í lögum um stofnunina hefði
hún heimild til að knýja fram úrbætur,
en ekki aðeins að koma tillögum á fram-
færi. Ekki var farið eftir því og er full
ástæða til að spyrja hvers vegna.
Erfðaefnisskráin er í takt við þá þró-
un, sem orðið hefur í kringum okkur, og
snýst einfaldlega um það að nýta sér þá
möguleika, sem vísindin bjóða upp á við
rannsókn glæpa. Þeir möguleikar
aukast stöðugt og löggjafinn verður að
fylgja þeim eftir vegna þess að annars á
lögreglan á hættu að dragast aftur úr.
Hins vegar vekur furðu að ekki skuli
hafa orðið meiri umræður um þessi mál
en raun ber vitni. Oft er haft á orði að
siðfræðin hafi setið eftir í hinni hröðu
framþróun erfðavísindanna og því er
full þörf á að ræða kosti og galla hvers
kyns skrásetningar af hálfu yfirvalda í
þaula.