Morgunblaðið - 22.08.2005, Blaðsíða 21

 
%
% 
 
)**-
$
  $
7&  
<
=

>

$
$8
A
$B ð meðaltali 70%
remur að 2,2
í búi við skort,
g næstum hálf
.
lahjálpar Sam-
P) kemur fram
ríkjum Vestur-
á sem samsvar-
lara, þ.e. 64 ísl.
aðar lifi menn
þær 34 þjóðir í
meðaltalsaldur
inna þá séu tíu
.
íku
ga
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 22. ÁGÚST 2005 21
AÐ UNDANFÖRNU hefur verið
mikil umræða um umferðarörygg-
ismál. Í flestum tilvikum hefur
þessi umræða verið málefnaleg og
tengd því mikla átaki sem umferð-
aröryggisáætlun samgönguáætl-
unar felur í sér. Síðustu daga hefur
blandast inn í
málið umræða
um strandsigl-
ingar. Þar hefur
brugðið fyrir
misskilningi sem
nauðsynlegt er
að leiðrétta.
Jafnvel þing-
menn skrifa um
strand-
ferðaskipin með
söknuð í huga og
minnast sigl-
ingar Esjunnar
milli hafna fær-
andi póst og
varning á kostn-
að skattgreið-
enda. Vegna þessarar furðulegu
umræðu vil ég rifja upp nokkrar
staðreyndir um strandsiglingar og
flutninga um vegakerfið.
Skipafélögin hætta
strandsiglingum
Á undanförnum árum hefur
stöðugt dregið úr flutningum á sjó
milli landshluta. Samhliða hafa
flutningar um vegakerfið aukist.
Forsvarsmenn skipafélaganna
skýrðu þessa þróun með því að sjó-
flutningar stæðust ekki auknar
kröfur um hraða í flutningum.
Þegar ljóst var að skipafélögin
mundu hætta hinum sérstöku
strandsiglingum frá Reykjavík
ákvað ég að láta vinna úttekt á
áhrifum þess að þeir flutningar
færðust yfir á vegina.
Í nóvember á síðasta ári skipaði
ég því nefnd sem falið var það
verkefni að skila inn tillögum að
framtíðarstefnu stjórnvalda varð-
andi sjóflutninga með ströndinni.
Skipun nefndarinnar var til-
komin vegna breytinga á vöru-
flutningum á Íslandi sem felast
m.a. í miklum samdrætti í sigl-
ingum strandferðaskipa og sam-
fara því auknum akstri flutn-
ingabíla á vegum landsins.
Í nefndina voru skipaðir þeir
Ólafur Sveinsson hagverkfræð-
ingur, sem formaður, Sigurður
Guðmundsson, fjármálaráðuneyti,
og Hugi Ólafsson, umhverfisráðu-
neyti. Björn Ágúst Björnsson,
verkfræðingur í samgöngu-
ráðuneyti, var starfsmaður nefnd-
arinnar.
Aukin umferð
vöruflutningabíla
Í störfum sínum leit-
aðist nefndin við að meta
áhrifin út frá þeim upp-
lýsingum sem fyrir liggja
en auk þess leitaði nefnd-
in álits um ákveðin atriði
hjá fulltrúum Samtaka
verslunar og þjónustu,
Landverndar, Hafn-
arsambands sveitarfé-
laga, Vegagerðarinnar,
fyrirtækja í sjávarútvegi
og fleiri.
Aukin umferð vöru-
flutningabíla hefur meðal
annars áhrif á; uppbyggingu vega-
kerfisins, umferðaröryggi, losun
gróðurhúsaloftegunda, notkun
hafna og flutningastarfsemi í land-
inu. Eftir að nefndin skilaði nið-
urstöðum sínum voru þær kynntar
samgöngunefnd Alþingis og lágu
þær fyrir þegar samgönguáætlun
var undirbúin og síðan lögð fram
og afgreidd á Alþingi. Samgöngu-
áætlun var því unnin að teknu tiliti
til þess að umferðin um vegakerfið
mundi aukast og dregið yrði úr sjó-
flutningum líkt og flutningafyr-
irtækin töldu vera hagstæðasta
kostinn fyrir neytendur.
Skýrsluna í heild má nálgast á
vef samgönguráðuneytisins.
Niðurstöðurnar
komu ýmsum á óvart
Meginniðurstaða nefndarmanna
er að niðurlagning strandsiglinga,
og þar með aukning vöruflutninga
á landi, hafi takmörkuð áhrif á við-
hald vega, umferðaröryggi og los-
un gróðurhúsalofttegunda.
Nefndin telur mikilvægt að
stjórnvöld tryggi að gjaldtaka og
álögur á mismunandi flutn-
ingamáta verði sem réttust og í
samræmi við samfélagslegan
kostnað sem þeir valda, í þeim til-
gangi að skapa heilbrigt og sann-
gjarnt samkeppnisumhverfi. Jafn-
framt telur nefndin að ríkisvaldið
eigi ekki og geti ekki gripið til að-
gerða sem miðast að því að færa
meginþunga flutninga á sjó og tel-
ur vandséð að slíkar aðgerðir geti
snúið þróuninni við og að ekki sé
hægt að sjá að samfélagslegir
hagsmunir krefjist slíks.
Hér að neðan eru dregnar sam-
an helstu niðurstöður nefnd-
arinnar.
1. Uppbygging vegakerfisins
Umferðarþungi og veður hafa
mest áhrif á viðhaldskostnað vega.
Veður hefur afgerandi áhrif á end-
ingu slitlags en umferð þungra bíla
veldur mestu af sliti á efra burð-
arlagi vega. Fjárfestingar Vega-
gerðarinnar í viðhaldi vega með
slitlagi eru um 1.400 milljónir kr. á
ári. Talið er að árlegur viðhalds-
kostnaður muni aukast um 100
milljónir í kjölfar þess að strand-
siglingar Eimskips lögðust af.
2. Umferðaröryggi
Aukin umferð flutningabíla á
helstu akstursleiðum hefur ekki
leitt til fjölgunar slysa og óhappa
þar sem þungir bílar koma við
sögu. Tíðni á hverja milljón ekna
kílómetra hefur lækkað. Árið 2003
kemur reyndar fram umtalsverð
fækkun slysa og óhappa, en líkleg
ástæða hennar er talin vera aukin
áhersla á öryggisstjórnun hjá
flutningsaðilum.
3. Losun gróðurhúsalofttegunda
Vöruflutningar valda útstreymi
gróðurhúsalofttegunda og var
hlutdeild þeirra í heildarlosun
landsins árið 2002 á bilinu 3,5 til
4%. Á síðastliðnum 20 árum hefur
losun gróðurhúsalofttegunda frá
strandflutningaskipum minnkað
um 40 þús tonn en á sama tímabili
jókst losun frá stórum bifreiðum
um tæp 53 þús tonn á ári. Sé gert
ráð fyrir því að þessi aukningin sé
eingöngu vegna vöruflutninga-
bifreiða er niðurstaðan sú að losun
gróðurhúsalofttegunda vegna
vöruflutninga hefur aukist um tæp
13 þús tonn á tuttugu árum, eða
um 9%. Almennt má segja að flutn-
ingar á sjó valdi minna útstreymi
en flutningar á landi. Útreikningar
nefndarinnar benda þó til þess að
veruleg óvissa sé um þann ávinn-
ing sem ná mætti með auknum
strandflutningum hvað útstreymi
gróðurhúsalofttegunda varðar og
að líklegast sé að hann yrði óveru-
legur. Aðgerðir til að auka spar-
neytni og minnka útstreymi frá
flutningabílum eru líklegri til ár-
angurs en sértækar aðgerðir til að
færa flutninga út á sjó.
4. Notkun hafna
Breytingarnar hafa eðlilega þau
áhrif að hlutverk hafna í vöruflutn-
ingum minnkar. Þar er sérstaklega
um að ræða hafnir á Ísafirði og í
Eyjafirði, en þau sjónarmið komu
fram að skapist réttar aðstæður
munu strandsiglingar hefjast á ný
á þær hafnir sem hagkvæmt er að
sigla til.
5. Flutningastarfsemin í landinu
Innflutningsvöru og innlendri
vöru er nú dreift í daglegum ferð-
um frá nokkrum stórum birgða-
stöðvum til viðtakenda um allt
land. Biðtími eftir vöru á lands-
byggðinni er styttri en áður og
birgðakostnaður fyrirtækja er
lægri. Fastur kostnaður flutnings-
aðila er nú lægri og gámakostn-
aður lækkar frá því sem áður var.
Almennt hefur þessi þróun leitt til
bættra búsetuskilyrða á lands-
byggðinni.
Stórir söluaðilar á neyt-
endamarkaði bjóða vörur til neyt-
enda á landsbyggðinni á verði sem
er sambærilegt við verð í Reykja-
vík og beita þannig verðjöfnun
milli landshluta án afskipta op-
inberra aðila. Aukinni þjónustu við
neytendur á landsbyggðinni virð-
ast því ekki fylgja verðhækkanir á
vöru.
Aðgerðir til aðlögunar
breytingum
Nefndarmenn telja mikilvægt að
hugað verði að aðgerðum til aðlög-
unar breytingunum og má nefna í
því samhengi:
 Aðgerðir til að auka umferð-
aröryggi, t.d. með auknu um-
ferðareftirliti og öðrum aðgerð-
um í umferðaröryggisáætlun
samgönguráðuneytis.
 Aðgerðir til að draga úr áhrifum
útstreymis gróðurhúsaloftteg-
unda, komið verði upp hvata-
kerfi til að hvetja flutningaaðila
til að fylgja tækniþróun, en lík-
legt er að miklar framfarir verði
á því sviði á komandi árum.
 Aðgerðir til að vegakerfið af-
kasti og standi undir auknu
álagi, t.d. með því að viðhald
vega verði í samræmi við þarfir
á endurnýjun slitlaga og burð-
arlaga og öflugt eftirlit sé með
að öxulþungareglur verði virtar.
 Nauðsyn þess að gerð verði
langtímaáætlun varðandi við-
haldskostnað vega. Upplýs-
ingaöflun varðandi áhrifaþætti í
endingu burðarlaga og slitlaga
verði efld verulega.
Ég hef opinberlega tekið undir nið-
urstöðu nefndarinnar og hef mótað
stefnu í samgöngumálum í sam-
ræmi við tillögur og skýrslu nefnd-
arinnar. Ég tel að mikilægasta
verkefni samgönguyfirvalda sé í
ljósi þeirrar niðurstöðu að tryggja
uppbyggingu vegakerfis og umferð-
aröryggis í kjölfar þess að vöru-
flutningar um vegina hafa aukist.
Með afgreiðslu samgönguáætlunar
sl. vor var stefnan mörkuð í sam-
ræmi við það mikilvæga markmið
að auka umferðaröryggi. Aft-
urhvarf til rekstrar strandsiglinga
með ríkisstyrkjum er fráleit leið og
engum til hagsbóta. Við eigum að
hraða uppbyggingu vegakerfisins.
Það er stefna mín sem samgöngu-
ráðherra og hún birtist í fram-
kvæmd með samgönguáætlun.
Strandferðaskip og umferðaröryggi
Eftir Sturlu
Böðvarsson
Ég tel að mikilægasta verkefni samgöngu-
yfirvalda sé í ljósi þeirrar niðurstöðu að
tryggja uppbyggingu vegakerfis og umferð-
aröryggis í kjölfar þess að vöruflutningar um
vegina hafa aukist.
Höfundur er samgönguráðherra.
Sturla Böðvarsson
r sjálft listnámið, svo sem í
ktúlkun, vídeógerð, vöru-
hverju því skyldu, og hins
m, sem byggist á rann-
ningu á viðkomandi list-
háskóla Íslands, þar sem
er er aðeins boðið fram
skólastigi, er þetta hlutfall
á móti 1/3, þ.e. listnámið
meðan fræðinámið fær
ekki ólíkt því sem tíðkast á
igi í listaháskólum erlend-
nn hefur ekki enn sem
pp nám á meistarastigi en
hlutföll væntanlega geta
ennara taka að sjálfsögðu
amsetningu námsins og
greind eftir því. Í listnám-
n til starfa listamenn, sem
m úr í sinni grein og hafa
ínum að þeir hafi til að
þroska og afburða hæfi-
erð krafa um dokt-
doktorsgráður afar sjald-
arfandi listamanna og þær
miklu máli. Í fræðinám-
gerir skólinn það að skil-
og prófessora að þeir hafi
a ígildi þess og er horft til
i djúpa listfræðilega þekk-
nað sig sem sjálfstæðir
viðkomandi sviði. List-
reind sem ákveðinn hluti í
rans og samsvarandi sinn-
ir fræðikennarinn rannsóknum.
Í listsköpun gildir að verkin tala. Lista-
maðurinn er undir smásjá og verk hans
og frammistaða er stöðugt gagnrýnd.
Engar reglur gilda hér um eða mæli-
kvarðar, hvað þá að spurt sé um próf eða
gráður eins og hjúkrunarprófessorinn
gerir í umfjöllun sinni. Listamaðurinn
verður einfaldlega að standa sig og mistök
eru ekki umborin. Hljómleikarnir eru
doktorsvörn tónlistarmannsins og leik-
sýningin prófsteinn leikarans. Prófgráðan
er aðeins vitnisburður um framgang hans
og getur aldrei gilt sem altæk sönnun fyr-
ir listrænni getu eða ávísun á frama.
Fræðistarf við Listaháskóla Íslands fer
vaxandi og hefur skólinn á að skipa sér-
fræðingum í hverri grein. Nú nýlega var
skipað í starf dósents í tónlistarfræðum
og fyrir eru fastráðnir kennarar í leik-
húsfræðum og hönnunarfræðum auk þess
sem við myndlistardeild starfar lektor í
listfræðum. Fræðileg virkni þessara
kennara er mjög mikil og hefur hver og
einn þeirra gert sig gildandi í opinberri
umræðu á sínu sviði. Hlutur þeirra í
virkni alls kennarahópsins er þó takmark-
aður þar sem þeir eru miklu færri en list-
kennararnir, og gefur það mjög ófull-
komna hugmynd um heildarvirkni
hópsins að skoða aðeins þeirra þátt og
sleppa listsköpunarþætti hinna. Þótt
flestum ætti að vera þetta ljóst skilgreinir
þó Rúnar Vilhjálmsson Listaháskólann í
sinni umfjöllun einungis eftir framlagi
fræðikennaranna og dregur sínar álykt-
anir þar af.
Listaháskólinn á í víðtæku alþjóðlegu
samstarfi. Skólinn er virkur þátttakandi í
öllum helstu samtökum og samstarfs-
netum á sviði listnáms á háskólastigi og
hefur auk þess tvíhliða samstarfs- og
skiptisamninga við á sjötta tug listahá-
skóla víða um heim. Skólinn hefur lang-
hæst hlutfall íslenskra háskóla erlendra
skiptinema og enginn skóli hér sendir
hlutfallslega eins marga nemendur utan
til skiptináms og hann. Skólinn og stjórn-
endur hans hafa þannig ágæta þekkingu á
rekstri listaháskóla erlendis og góðan
samanburð við hvernig staðið er að ráðn-
ingu í stöður akademískra starfsmanna
annars staðar. Sá samanburður er síst
Listaháskólanum óhagstæður. Þá kemur
það ekki á óvart að nú er sóst eftir stjórn-
endum og prófessorum skólans til starfa
við virtustu akademíur erlendis og nem-
endur skólans eiga greiðan aðgang þar
sem kröfurnar eru mestar. Skólinn sjálfur
er sönnun þess hvernig til hefur tekist.
- - -
Umræðan um íslenska háskóla og upp-
byggingu þeirra hefur tekið á sig ýmsar
myndir. Það er augljóst að hún markast af
harðri samkeppni skólanna um athygli og
fjármagn og ókyrrðinni sem skapast þeg-
ar gamalgrónu og þægilegu umhverfi er
bylt um. Kennarar við Háskóla Íslands
hafa látið hæst í sér heyra og farið harðast
fram í gagnrýni á stefnu stjórnvalda í
þessum málum. Sjálfseignarskólarnir,
þ.e. Háskólinn í Reykjavík, Við-
skiptaháskólinn í Bifröst og Listaháskól-
inn, verða hér sérstaklega fyrir aðkasti og
sjá menn ofsjónum yfir þeirri hröðu upp-
byggingu sem þar hefur farið fram. Ekki
er hægt að skoða ritgerð Rúnars Vil-
hjálmssonar án þess að það veki athygli að
hann sjálfur lítur yfir vettvang úr stöðu
sinni í Háskóla Íslands og öll hans viðmið
mótast af umhverfi þeirrar stofnunar og
hagsmunum hennar. Þetta getur verið
ómeðvitað en er engu að síður áberandi.
Tillögur Rúnars um fækkun háskóla,
um hækkun fjárveitinga sérstaklega til
Háskóla Íslands, og um aukið samstarf
annarra háskóla við Háskóla Íslands koma
eðlilega fram í hans huga, og ekki efast
hann augnablik um að hinir skólarnir hafi
hvergi leitað betri fyrirmynda en einmitt í
Háskóla Íslands. Gæðakerfi þess skóla er
honum líka ofarlega í huga og getur hann
ekki séð að aðrir skólir geti haft upp á
neitt sambærilegt að bjóða. Varðandi
Listaháskólann hefur það farið framhjá
honum að mjög ítarleg úttekt hefur verið
gerð á stjórnsýslu hans og rekstri, sem
kom ótvírætt mjög jákvætt út fyrir skól-
ann, og ennfremur lætur hann þess ógetið
að Listaháskólinn er sá háskóli sem und-
antekningarlaust hefur staðið við skilyrði
menntamálaráðuneytisins um að sækja
um viðurkenningu á nýjum námsleiðum
áður en þær eru settar á markað.
Erfiðast er þó að kyngja tilmælum pró-
fessorsins um að stjórnvöld svipti skólana
því sjálfræði sem þeir hafa haft um upp-
byggingu náms og rannsókna og setji
þeim fyrirmæli sem þrengja þeirra starf.
Þarna hljómar hæst ákall hans eftir að
stjórnvöld feli einum og sama skólanum
allt rannsóknarstarf og setji hinum þau
mörk að sinna bara kennslu. Varla þarf að
taka fram að skólinn eini er auðvitað Há-
skóli Íslands. Þetta er ákall um fábreytni
og einokun, ákall um miðstýringu og rík-
isafskipti, og ekki síst ákall um vernd fyrir
öflunum sem líta háskólasamfélagið öðr-
um augum en þekkingarforstjórarnir sem
hingað til hafa stýrt ferð.
Með því að skíra ritgerð sína „Gæða-
vandi íslenskra háskóla“ gefur höfund-
urinn sér ákveðna niðurstöðu. Orðskrípið
„gæðavandi“ felur í sér neikvæða merk-
ingu og að eitthvað vanti upp á að allt sé í
lagi, og með því að tengja það íslenskum
háskólum almennt er ljóst að þarna er að
mati höfundarins vandamál sem allir skól-
arnir eiga við að etja. Ekki getur undirrit-
aður fullyrt hver vandamálin eru helst í
Háskóla Íslands eða öðrum háskólum hér,
en fullvíst er að innan Listaháskólans er
um margan annan vanda meira rætt en
þann mikilvæga „gæðavanda“ sem hér er
vísað til. Skólann vantar gott húsnæði,
betri tæki og búnað, nemendurnir mættu
vera enn betur undirbúnir og sjálfsagt er-
um við alltaf að leita að betri og betri
kennurum og starfsfólki. Metnaðurinn er
mikill og við ætlum okkur að sjálfsögðu að
búa til enn betri skóla en við höfum nú. Að
kalla það „vanda,“ hvað þá „gæðavanda“,
er mér sem mörgum öðrum hins vegar
fyrirmunað að skilja.
Það er fagnaðarefni að umræðan um
hlutverk og starf háskólanna skuli vera
jafn lífleg og raun ber vitni. Ritgerð Rún-
ars Vilhjálmssonar og fyrri umræða af
hans hálfu á þar sinn þátt. Hvert umræð-
an stefnir næst er ómögulegt að vita en
mikið væri þess óskandi að í stað niðurrifs
kæmi skilningur, í stað varnar kæmi sókn,
og í stað væringa kæmi rásin út. Það er
nefnilega sameiginlegt hagsmunamál alls
háskólasamfélagsins að háskólarnir allir
geti boðið upp á framúrskarandi nám og
að rannsóknir og nýsköpun eflist á hverj-
um stað. Þá fyrst verður til forsenda fyrir
alvöru samvinnu sem fleytir okkur um-
fram það sem við höfum í dag.
kall um fábreytni og einokun, ákall um mið-
g ríkisafskipti, og ekki síst ákall um vernd fyr-
sem líta háskólasamfélagið öðrum augum en
forstjórarnir sem hingað til hafa stýrt ferð.
Höfundur er tónskáld og rektor
Listaháskóla Íslands.
rar – Um gæði háskóla og faglegar kröfur