Morgunblaðið - 22.08.2005, Blaðsíða 23

MARGIR hafa undrað sig á því
hvers vegna Þjóðverjar, þessi mikla
menningarþjóð, létu
Hitler og nasistaflokk
hans leiða sig út í ein-
hver verstu ógnarverk
allrar mannkynssög-
unnar, morð á millj-
ónum saklausra gyð-
inga og annarra
minnihlutahópa, auk
þess að kalla hörm-
ungar og dauða yfir ná-
grannaþjóðir sínar.
Eftir að hafa fylgst
með átökum Ísraels við
araba, einkum svokall-
aða Palestínuaraba,
undanfarin ár og við-
brögðum umheimsins við þeim, þá
verð ég að segja að ég er ekki undr-
andi. Sagan er að endurtaka sig. Í
Ísrael býr friðsöm þjóð sem marg-
sinnis frá stofnun ríkisins 1948 hefur
þurft að sæta árásum nálægra araba-
og múslimaríkja auk þess að búa við
stöðug hryðjuverk af hálfu hryðju-
verkasamtaka palestínskra araba.
Þrátt fyrir fjölmörg og hræðileg
ódæðisverk þessara araba gegn sak-
lausu fólki í Ísrael á umliðnum árum
og áratugum, þrátt fyrir að trúar-
leiðtogar þeirra hafi beinlínis lög-
helgað fjöldamorð á gyðingum með
sjálfsmorðsárásum og öðrum aðferð-
um, þrátt fyrir að þeir hafi oft apað
beinlínis eftir armlyftur og gæsa-
gang þýskra nasista í skrúðgöngum
sínum og hópgöngum,
þrátt fyrir að Hitler og
nasistar og hug-
myndafræði þeirra (og
áróðurstækni) sé í
gríðarlegu uppáhaldi
hjá þeim og trúar-
leiðtogar þeirra kalli
eftir útrýmingu hvers
einasta gyðings, þá er
samt svo komið að
heimurinn stendur nán-
ast einhuga með þeim
og baráttu þeirra fyrir
svokallaðri frjálsri Pal-
estínu, landi sem án
nokkurs vafa yrði notað
sem bækistöð áframhaldandi hryðju-
verka gegn Ísrael og öllum hinum
vestræna heimi.
Finnst engum þetta athugavert?
Þýðir nokkuð að malda í móinn og
benda fólki á að heimurinn er að gera
sömu glæpsamlegu mistökin og fyrir
sextíu árum, þegar hann fylgdist að-
gerðalaus með því árum saman að
nasistar myrtu milljónir manna á
kerfisbundinn hátt? Þýðir nokkuð að
benda fólki á að keimlík hug-
myndafræði og hugsjónir eru við lýði
í mörgum araba- og múslimaríkjanna
í dag og ríktu í Þýskalandi fyrir sex-
tíu árum?
Þýðir nokkuð að benda fólki á að
þau glæpsamlegu mistök sem heim-
urinn er að gera núna eru ennþá
glæpsamlegri en fyrir sextíu árum
þegar stríð ríkti og menn afsökuðu
aðgerðaleysi sitt með því? Nei, ég
held að það þýði ekkert!
Ég held að þrátt fyrir að sann-
leikur málsins blasi við hverjum og
einum, sem nennir að kynna sér það
til hlítar, þá muni það engu breyta.
Menn eru fastir við ríkjandi skoðanir
hvers tíma eins og hundar á roði og
finnst sú staðreynd að þær eru
ríkjandi benda eindregið til að þær
séu réttar. Fólk vill ekki fara að
lenda í einhverjum sálarháska með
því að setja sig í dómarasæti yfir
ríkjandi hugsunarhætti. Finnst það
Endurtekning sögunnar
Hreiðar Þór Sæmundsson
fjallar um átök Ísraela og Pal-
estínuaraba og viðbrögð um-
heimsins við þeim
’Þýðir nokkuð að benda fólki á að þau
glæpsamlegu mistök
sem heimurinn er að
gera núna eru ennþá
glæpsamlegri en fyrir
sextíu árum...‘
Hreiðar Þór
Sæmundsson
Höfundur er kaupmaður í Reykjavík.
kannski hroki. Aðalmálið fyrir fólk er
að fylgja ríkjandi viðhorfum og skera
sig ekki úr. Hvort þau viðhorf eru
rétt eða röng, það lætur bara enginn
koma sér persónulega við.
Það lætur sér enginn koma það
persónulega við!
Það var akkúrat sú afstaða al-
mennings um allan heim, sem gerði
Hitler og hans kónum fært að fremja
sín voðaverk á gyðingum og ekki
endilega í myrkri og skjóli nætur,
heldur um hábjarta daga, því
„ríkjandi viðhorf“ tryggðu það að
nógu mörgum fannst ekkert at-
hugavert við glæpaverkin.
Sama gildir að mínu mati um átök
Ísraels og araba. Menn eru fastir í
einhverjum „ríkjandi viðhorfum“ um
þessi mál, viðhorfum sem að mínu
mati eru afar bjöguð og röng mynd af
raunveruleikanum. Finnst mönnum
ekkert skrítið, að 59% Evrópubúa
skuli telja lýðræðis- og réttarríkið
Ísrael vera mestu ógnunina við
heimsfriðinn af öllum löndum jarðar?
Finnst mönnum ekkert undarlegt
að margir fjölmiðlar heimsins skuli
útmála Ísraela sem yfirgangsseggi
gagnvart Palestínuaröbum, þegar
þeir sömu arabar beita sjálfir morð-
um og ógnarverkum gegn saklausu
fólki til að koma sér upp ríki inni á
fornu heimalandi gyðinga? Er ekki
framkoma Palestínuarabanna ein-
mitt skólabókardæmi um miskunn-
arlausan yfirgang og frekju? Engin
fasista-áróðurstækni eða þjóðern-
israus getur falið þá staðreynd að
þeir hafa aldrei átt sjálfstætt ríki á
palestínusvæðinu, heldur eru landa-
kröfur þeirra aðeins og eingöngu
hluti af yfirgangs- og útþenslustefnu
arabaþjóðanna!
Finnst mönnum ekkert skrítið að
arabar skuli í fjölmiðlum geta út-
málað sig sem fórnarlömb ímynd-
aðrar útþenslustefnu Ísraels, þótt
sagan segi okkur að arabaríkin sjálf,
eða leiðtogar þeirra, hafi efnt til allra
stríðsátaka, sem þau hafa átt í við
Ísrael frá stofnun þess og alltaf í
þeim tilgangi að leggja svæði Ísraels
undir sig í útþenslustefnu arabanna
sjálfra?
Finnst engum það skrítið að
arabaríkin skuli aldrei vera dregin til
ábyrgðar fyrir sína sök á flótta-
mannavanda Palestínuaraba? Það
var árásar- og útþenslustríð þeirra
sjálfra á Ísrael 1948, sem skapaði
vandann!
Finnst engum það stórskrítið að
allar tillögur um lausn á flótta-
mannavanda Palestínuaraba skuli
miða að því að þeir fái hluta úr hinu
forna Ísrael undir sjálfstætt ríki sitt,
fremur en að þeir fái hluta af risa-
stórum löndum arabaríkjanna, sem
eiga þó alla sök á vandanum?
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 22. ÁGÚST 2005 23
UMRÆÐAN
STERK fjölskyldubönd hafa ein-
kennt íslenskt samfélag og varð-
veist í hraða nútímans.
Það er verðmæt sér-
staða Íslands, umfram
mörg önnur vestræn
ríki. Stjórnmálaleið-
togar úr ríkisstjórn og
borgarstjórn hafa sett
málefni fjölskyldunnar
á oddinn og beitt sér
fyrir þeim. Mest áber-
andi eru þar mál er
styrkja stoðir ungu
fjölskyldunnar og
barnafólks. Samfélag
sem eflir stöðu fjöl-
skyldunnar er gefandi
samfélag, en horfa
þarf til hennar í heild
sinni. Stækkandi er sá
hópur í fjölskyldunni
sem elstur er og er
hans því miður lítið
getið í umræðu stjórn-
málaleiðtoga um fjöl-
skylduna, enda hóp-
urinn ekki kröfu-
harður sér til handa. Samfélag sem
hefur staðið eins og klettur í þeirri
hugmyndafræði að sjá almenningi
fyrir heilbrigðisþjónustu þegar
hennar er þörf þarf að taka sig enn
betur á. Bæta þarf aðbúnað þeirra
sem elstir eru og þar að auki veikir
og háðir umönnun annarra. Fjöl-
skyldurnar ekki síst á höfuð-
borgarsvæðinu annast í dag veika
einstaklinga dag eftir dag, mánuð
eftir mánuð og jafnvel árum saman
í heimahúsi. Heimaþjónusta fé-
lagsþjónustunnar er veikburða og
greindu forystumenn hennar bæði í
Reykjavík og Kópavogi frá því á
opnum fundum síðastliðinn vetur að
þeim tækist ekki að manna í þær
stöður sem þó væri fjármagn til
fyrir. Skortur á úrræðum í heima-
þjónustu leggur heimilishald og
umönnun lasinna eldri borgara á
herðar fjölskyldunnar og flýtir fyrir
þörf á stofnanavistun. Makar, dæt-
ur, synir, tengda- og barnabörn
annast sjúklinga í heimahúsi og eru
fjölmörg dæmi þess að fjölskyldan
hefur vaktaskipti svo umönnunin sé
innan öryggismarka. Kvíði og ör-
yggisleysi þjaka fjölskyldur sem
þannig er komið fyrir. Afkomendur
þeirra sem búa einir eiga iðulega
næturstað hjá öldr-
uðum, veikum ættingja
sínum til skiptis.
Dæmi eru um að fólk
hefur þurft að breyta
atvinnuhögum sínum
vegna þessa. Fólk í
þessum aðstæðum tal-
ar daglega við for-
svarsmenn hjúkr-
unarheimila í leit að
úrræðum, en öll rými
eru fullnýtt. Lítið
gengur að ráða nið-
urlögum biðlista eftir
hjúkrunarrýmum á
höfuðborgarsvæðinu,
sem á hverjum tíma
telja um 300, enn fleiri
ef þeir eru teknir með
sem bíða eftir dval-
arrými. Á háskóla-
sjúkrahúsinu bíða
margir tugir eftir
hjúkrunarrými, oft við
óviðunandi aðstæður,
þar sem þeir eru færðir til milli
herbergja, sjúkraganga og bygg-
inga spítalans. Sífellt í hendur
nýrra umönnunaraðila. Það er
löngu kominn tími til að ná jafn-
vægi í uppbyggingu heilbrigðisþjón-
ustu fyrir eldri borgara. Leggja
þarf fé til uppbyggingar heimaþjón-
ustunnar svo að hún geti staðið
undir markmiðum sínum. Tryggja
þarf nægjanlegt framboð á hjúkr-
unarrýmum í samræmi við þörf.
Einkaaðilar og sjálfeignarstofnanir
eiga inniliggjandi umsóknir um
rekstrarleyfi til að bæta úr þessum
málum, en skortur er á svörum og
langtímaáætlunum. Samfélag sem
falið hefur stjórnmálamönnum um-
boð til að tryggja fólki nauðsynlega
þjónustu, á kröfu til þess að þeir
taki málefni elstu borgaranna með í
áætlanagerð og framkvæmdir er
varða fjölskylduna.
Eldri borgarar
eru líka hluti stór-
fjölskyldunnar
Anna Birna Jensdóttir fjallar
um málefni aldraðra
’Tryggja þarfnægjanlegt
framboð á
hjúkrunarrým-
um í samræmi
við þörf. ‘
Anna Birna Jensdóttir
Höfundur er hjúkrunarforstjóri
Sóltúns og framkvæmdastjóri
Öldungs hf.
FYRIR skömmu birti Hagstofan
niðurstöður neyslukönnunar, er
gerð var árin 2001–
2003. Könnuð voru
neysluútgjöld ein-
staklinga og heimila í
landinu. Neysluút-
gjöld einstaklinga
reyndust rúmar 2
millj. kr. á ári til jafn-
aðar eða nákvæmlega
2.005.241 kr. Þetta
gera 167 þús. kr. á
mánuði. Húsnæð-
iskostnaður er inni í
þessari tölu en mjög
lágt áætlaður, aðeins
43 þús. kr. á mánuði.
Flestir þurfa að greiða miklu
meira í húsnæðiskostnað á mánuði.
Engin opinber gjöld eru inni í töl-
unni, hvorki tekjuskattar til rík-
isins, útsvör, eignarskattar, bif-
reiðaskattar né fasteignagjöld. Til
þess að standa undir þessum
neysluútgjöldum og geta greitt öll
opinber gjöld þarf því hver ein-
staklingur talsvert yfir 200 þús. kr.
í tekjur á mánuði til jafnaðar.
Ráðgjafarstofa heimilanna birtir
neysluviðmiðun, sem er talsvert
lægri en niðurstaða neyslukönn-
unar Hagstofunnar. Ástæðan er
sú, að það vantar ýmsa veigamikla
liði í neysluviðmiðun ráðgjafarstof-
unnar. T.d. vantar húsnæði, bif-
reiðakostnað, síma, áskriftargjöld
og tryggingar. Einnig vantar dag-
heimilagjöld.
Hver eru neysluútgjöld
aldraðra?
Hagstofan kannar ekki sér-
staklega neysluútgjöld ellilífeyr-
isþega eða öryrkja en það eru þeir
hópar bótaþega almannatrygginga,
sem hafa verst kjör í dag. Til þess
að meta framfærslukostnað ellilíf-
eyrisþega verður því að styðjast
við könnun Hagstofunnar á neyslu-
útgjöldum almennings. Fram-
færslukostnaður eldri borgara er
ekkert frábrugðinn fram-
færslukostnaði almennt. Að vísu
kann að vera að ellilífeyrisþegar
noti minni fjármuni í skemmtanir
en þeir sem yngri eru en þar á
móti kemur, að lyfjakostnaður og
sjúkrakostnaður eldri borgara er
miklu hærri en hjá þeim yngri. Ég
tel því full rök fyrir því að leggja
könnun Hagstofunnar á neysluút-
gjöldum almennings
til grundvallar, þegar
framfærslukostnaður
ellilífeyrisþega er
metinn. Ég geng því
út frá því, að fram-
færslukostnaður elli-
lífeyrisþega sé hinn
sami og hjá almenn-
ingi til jafnaðar.
Ellilífeyrir dugar
hvergi nærri til
framfærslu
Nú þegar nýjasta
neyslukönnun Hag-
stofunnar liggur fyrir er því ljóst
hversu mikið vantar upp á, að elli-
lífeyrir Tryggingastofnunar dugi
til framfærslu aldraðra. Ellilífeyrir
einstaklinga (einhleypinga) frá
Tryggingastofnun er í dag um 104
þús. kr. á mánuði fyrir skatta. Hér
er átt við grunnlífeyri, tekjutrygg-
ingu, tekjutryggingarauka og
heimilisuppbót. En heimilisuppbót
fá eingöngu þeir sem búa einir og
njóta fullrar tekjutryggingar. Ef
einstaklingur tekur einhvern inn
til sín, t.d. son, móður eða sam-
býlismann, þá fellur heimilis-
uppbótin niður en hún nemur nú
18 þús. kr. á mánuði. Það munar
um minna. Af 104 þús. kr. lífeyri
verður einstaklingur að greiða kr.
11 þús. í skatta á mánuði. Eftir
standa þá aðeins 93 þús. kr. Ljóst
er af þessum tölum, að það vantar
marga tugi þúsunda upp á, að elli-
lífeyrir Tryggingastofnunar dugi
til framfærslu aldraðra. Með því
að engin opinber útgjöld eru inni í
tölu Hagstofunnar um meðaltals-
neysluútgjöld einstaklinga er ljóst,
að kr. 167 þús. á mánuði eru alger-
ar lágmarkstekjur einhleypra elli-
lífeyrisþega. Það þarf því a.m.k. að
hækka ellilífeyri einstaklinga frá
Tryggingastofnun í þessa fjárhæð
(samanlagður grunnlífeyrir, tekju-
trygging, heimilisuppbót og tekju-
tryggingarauki). Af slíkri hækkun
leiðir að það þarf síðan að leiðrétta
ellilífeyri hjóna og draga úr skerð-
ingu bóta vegna tekna maka. Og
að sjálfsögðu þarf að leiðrétta
samsvarandi lífeyri þeirra ellilíf-
eyrisþega, sem hafa lífeyri frá líf-
eyrissjóðum. Draga þarf úr skerð-
ingu bóta þeirra ellilífeyrisþega,
sem hafa lífeyri frá lífeyrissjóðum
eða aðrar tekjur.
Er þetta of mikil hækkun?
Mér er ljóst, að mörgum mun
finnast það róttæk tillaga að leggja
til, að bætur einhleypra ellilífeyr-
isþega frá Tryggingastofnun
hækki í 167 þús. kr. á mánuði eða
um 63 þús. kr. á mánuði. En það
yrði ekki mjög kostnaðarsamt að
framkvæma þá tillögu, þar eð hér
er um tiltölulega fámennan hóp
ellilífeyrisþega að ræða. Hins veg-
ar er nokkuð stór hópur, um
10.000 ellilífeyrisþegar, sem heldur
fullri tekjutryggingu þrátt fyrir
nokkra greiðslu úr lífeyrissjóði.
Leiðrétting á lífeyri Trygg-
ingastofnunar mundi gagnast þess-
um hópi talsvert enda þótt hækk-
un frá almannatryggingum sé ekki
eins mikil og hjá þeim, sem engan
lífeyrissjóð hafa. Ellilífeyrisþegi
með 48.182 kr. á mánuði úr lífeyr-
issjóði hefur í kringum 113 þús kr.
alls í lífeyri. Hann heldur fullri
tekjutryggingu en missir heimilis-
uppbót og tekjutryggingarauka við
að fá úr lífeyrissjóði. Flestir ellilíf-
eyrisþegar fá sem betur fer ein-
hvern lífeyri úr lífeyrissjóðum. Ef
þeir fá meira en 48.182 kr. á mán-
uði úr lífeyrissjóði skerðist tekju-
trygging þeirra.
Mál þetta snýst m.a. um það
hvort ellilífeyrir eigi að duga fyrir
framfærslu. Ég tel, að svo eigi að
vera. Þess vegna verður ellilífeyrir
að hækka upp í þá fjárhæð sem
nemur framfærslukostnaði á mán-
uði.
Lífeyrir aldraðra
þarf að stórhækka
Björgvin Guðmundsson
fjallar um neyslukönnun
Hagstofunnar ’… er því ljóst hversumikið vantar upp á, að
ellilífeyrir Trygg-
ingastofnunar dugi til
framfærslu aldraðra.‘
Björgvin Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur