Morgunblaðið - 05.09.2005, Síða 24

24 MÁNUDAGUR 5. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
SÍÐASTLIÐIÐ vor skýrði
Fréttablaðið frá því á forsíðu að
samkvæmt gögnum frá Eftirlits-
stofnun Sameinuðu þjóðanna, ættu
Íslendingar heimsmet í notkun
geðlyfsins Ritalin
(methtylphenidat).
Notkun lyfsins hafði
aukist um 76% frá
árinu 2002. Einnig
kom fram að aukn-
ingin hefði orðið næst
mest í Bandaríkj-
unum og menn þar
hefðu af því miklar
áhyggjur. Nú hef ég
ekki fylgst með því
hvort umræðan hefur
haldið áfram, nema
hvað ég sá yfirlýsingu
frá stjórn Barnageð-
læknafélags Íslands í Morg-
unblaðinu 9. maí s.l. með yf-
irskriftinni „Gagnrýni á
lyfjanotkun byggð á fordómum og
fáfræði“. Í greininni er einnig tal-
að um „lýðskrum“ o.fl.
Stuttu eftir þennan harða lestur
rakst ég á bandaríska heilsublaðið
Healthsmart Today, vorblaðið,
sem fjallaði um málið. Þar kemur
fram að rannsóknir sýni að ofvirk
börn með athyglisbrest (ADHD)
og aðra erfiðleika því tengda fái of
lítið af Omega 3, (sérstaklega
EDA og DHA ). og bent er á að
Omega 3 minnki streitutengda
sjúkdóma almennt og í löndum
þar sem fiskur sé borðaður oft í
viku séu streituvandamálin minni.
10. maí s.l. barst mér í hendur
blaðið Daily Mail, bandaríska út-
gáfan. Á forsíðu er slegið upp með
stóru letri að blaðið hafi boðið sjö
ára bekk grunnskólabarna að taka
lýsi í þrjá mánuði, þeim og for-
eldrum þeirra að kostnaðarlausu,
og segir að ótrúlega jákvæður ár-
angur hafi náðst og komið öllum
foreldrum mjög á óvart. Síðan er
talið upp ýmislegt, sem hafi
breyst til batnaðar hjá börnunum,
m.a. að lestrargeta þeirra hafi
aukist, þau hafi orðið rólegri,
hegðun þeirra batnað til muna og
ekki síst virtust þau hamingju-
samari og í betra jafnvægi. Viðtöl
eru tekin við allnokkra foreldra
sem eiga ekki nógu sterk orð til
að lýsa þeim jákvæðu breytingum
sem orðið höfðu á börnunum. Sum
börnin, sem áður höfðu ekki nennt
að lesa, lesi nú hverja
bókina á fætur ann-
arri og fari fljúgandi
vel fram í lestri og
stafsetningu og þau,
sem aldrei höfðu
nennt að gera heima-
verkefnin sín, geri nú
heimavinnuna, áður
en þau fara út að
leika sér. Þau, sem
höfðu verið límd við
sjónvarpið, höfðu ekki
áhuga fyrir því lengur
og þau, sem höfðu
lagt sig eftir skólann,
virtust ekki þurfa þá hvíld lengur.
Blaðið fjallar áfram um rann-
sóknir, sem sýna kosti þess að
taka lýsi, sérstaklega Omega 3.
16. maí fjallar blaðið Newsweek
um ofvirk börn og vandamál því
tengd. M.a.um vandamálið að
finna réttu meðferðina. Sömu lyf
nýtist ekki endilega öllum börn-
um. Eitt lyf hentar einu barni sem
ekki á við annað, og einnig, að
áhrifin breytist með langvarandi
notkun. Greinarhöfundur telur að
ástæður ofvirkninnar geti verið af
margvíslegum og mismunandi
grunnástæðum. Þar segir m.a. frá
dreng, sem hafði sterk einkenni
ofvirkni (ADHD), þegar hann var
heima hjá sér, en engin merki
þess sáust þegar hann var í skól-
anum. Greinarhöfundar blaðsins
telja að sjúkdómurinn geti verið
margslunginn og af ýmsum toga
og að meðferðin geti í raun flokk-
ast bæði undir „listgrein og vís-
indi“. Skemmtileg samlíking, því
öll erum við, hvert fyrir sig, ein-
stök og flókið samspil.
Víða hefur sjúkdómurinn, sem
hér er til umfjöllunar, stungið sér
niður og aukist að því er virðist
með ógnarhraða síðustu misserin,
hver svo sem ástæðan er og því
eðlilegt að lærðir sem leikir spyrji
spurninga, sem hefur þó ekkert
með „fordóma“, „lýðskrum“ eða
fáfræði að gera, síður en svo, Það
er ekki verið að efast um gildi
góðra lyfja né verið að ráðast á
blessuð elsku börnin sem eiga við
þennan vanda að stríða eða for-
eldra þeirra, miklu fremur er á
ferð einlæg umhyggja. Við vitum
að sjúkdómurinn er til staðar.
Sjálf þekki ég fjölskyldu, sem hef-
ur barist og sigrað. Velferð
barnanna okkar varðar okkur öll,
þess vegna þurfum við að taka
höndum saman, bæði lærðir sem
leikir, og skoða leiðir sem gætu
hjálpað án skaða, okkar allra
vegna, en mest af öllu barnanna
vegna, að þeim líði sem best og að
auki eru þau kjölfestan og fram-
tíðin.
Fyrir allnokkrum árum kom
svipuð umræða upp í Svíþjóð, sem
reyndar gerist alltaf af og til.
Gerð var tilraun með hóp ofvirkra
barna, þar sem allt ruslfæði var
tekið út af matseðli þeirra ásamt
sykri og sælgæti. Árangurinn lét
ekki á sér standa.
Í gamla daga var hellt í mann
lýsi í barnaskóla hvort sem maður
vildi það eða ekki. Nú eru skól-
arnir byrjaðir aftur, það væri
kannske ráð að taka upp lýsisgjöf-
ina, og jafnframt að börnin fengju
góðar máltíðir í skólanum, vegna
vinnuálags og tímaleysis margra
foreldra. Til gamans má geta þess
í leiðinni, að sagt er að Bretar hafi
aldrei verið eins hraustir og á
stríðsárunum og sumir vilja þakka
það lýsisnotkun þeirra og ekki úr
vegi að nefna í leiðinni, að hið
sama er sagt um Norðmenn
stríðsáranna, sem lifðu við
skömmtun, sult og seyru. Ruslfæði
var að sjálfsögðu ekki til, og sykur
nær óþekkt fyrirbæri (nú er sykur
í öllu, líka í hollustuvörunum). Ef
til vill þyrftum við að taka frá
smástund í dagsinn önn, gefa
hvert öðru meiri tíma, skoða mat-
aræði okkar, lífstíl og heim-
ilishætti, hver veit nema við hefð-
um öll gott af því.
Lýsi fyrir börnin
… eða rítalín?
Hulda Jensdóttir fjallar
um jákvæð áhrif lýsis
’…það væri kannske ráð að taka upp
lýsisgjöfina…‘
Hulda Jensdóttir
Höfundur er fv. yfirljósmóðir.
Í BLÖÐUM lesum við að und-
anförnu: Því miður fæst ekki
starfsfólk í heimaþjónustu sveitar-
félagsins. Margir aldraðir geta bú-
ið heima og eru við
þolanlega heilsu, en
okkur sárvantar fólk
til að hlúa að þeim.
Markmið með lög-
um um málefni aldr-
aðra er að æ fleiri
geti búið heima og fái
þjónustu við hæfi. Því
fleiri sem búa heima
við góða þjónustu,
þeim mun færri leita
til þjónustu- og hjúkr-
unarheimila. Því fleiri
sem finna sig örugga
heima, líður bærilega,
eru sæmilega virkir til hugar og
handar, þeim mun færri hlaðast á
langa biðlista hjúkrunarheimila.
Sjaldan er ein báran stök. Á
hjúkrunarheimili vantar starfsfólk
til að hlúa að öldruðum. Einstaka
pláss eru laus en ekki er unnt að
raða í þau hjálparþurfandi gömlu
fólki. „Okkur vantar starfsmenn
til að annast það.“ Öldruðum og
sjúkum þarf að sinna vel með
gaumgæfni, næmi og virðingu. Á
síðasta æviskeiði fólks ber að veita
því alla þjónustu sem það þarfn-
ast. Umönnun þarf að bera með
sér hlýju og væntumþykju. Í allri
umgengni þarf að sýna fólki
virðingu og þakklæti fyrir allt sem
það hefur lagt af mörkum til þjóð-
félagsins, til eflingar þroska og
framsýni barna og barnabarna, til
nútíma samfélags.
Við umönnun aldraðra eru störf-
in lýjandi, krefjandi, reyna á til
líkama og sálar – en þau eru líka
gefandi. Þeir sem
sinna þeim eiga
þakkir skildar. Þeir
sem vilja hlúa að
þeim þurfa hvatn-
ingu, örvun og þakk-
læti. Þeir þurfa líka
mannsæmandi laun.
Geirþrúður Hildur
Bernhöft, fyrsti elli-
málafulltrúi Reykja-
víkurborgar, sagði
eitt sinn eftir heim-
sókn á hjúkr-
unarheimili: „Mér
finnst það ætti að
vera skylda að allir alþingismenn
heimsæktu hjúkrunarheimili á
fyrsta þingári sínu og þeir beðnir
um að lýsa tilfinningum sínum og
reynslu eftir heimsóknina.“
Það reynist mörgum erfitt að
setja sig í spor annarra. Það reyn-
ist mörgum erfitt að sjá „göngu
lífsins í heild“ – hvað er fyr-
irbyggjandi, – örugg og trygg
heimaþjónusta, hreyfing, virkni, –
hvað er dýrt eða ódýrt þegar til
framtíðar er litið, hvað gæti komið
í veg fyrir ótímabærar innlagnir á
hjúkrunarheimili.
Aldraðir voru eitt sinn ungir og
þurftu að líta til framtíðar. Alla
langar að lifa lengi við sæmilega
heilsu. En ef heilsan bregst er fátt
betra en að vita að við fáum góða,
persónulega og hlýja umönnun og
bestu læknisfræðilegu þjónustu
sem völ er á.
Það eru ekki einungis alþing-
ismenn sem þurfa að heimsækja
fólk á hjúkrunarheimili – Geir-
þrúður Hildur Bernhöft tók þá
sem dæmi af því að þeir setja lög,
lög sem á að framfylgja – allir
þurfa að setja sig í spor þeirra
sem sjúkir eru – og spor þeirra
sem annast þá. Stéttarfélög, fag-
félög, sveitarfélög og fleiri aðilar
hafa lagt sig í líma við að bæta
kjör og laun þeirra sem annast
aldraða í veikindum þeirra. Margt
er vel gert í málefnum aldraðra og
mikið vatn hefur runnið til sjávar
á undanförnum áratugum. En bet-
ur má ef duga skal – opinberir að-
ilar, atvinnurekendur, ein-
staklingar, auðjöfrar – allir
landsmenn þurfa að standa við
bak þeirra sem annast vandasamt
starf við umönnun aldraðra. Þeim
ber að þakka og sýna einlæga
virðingu.
Aldraðir og þjónusta
Þórir S. Guðbergsson fjallar
um umönnun aldraðra ’Markmið með lögumum málefni aldraðra er
að æ fleiri geti búið
heima og fái þjónustu
við hæfi.‘
Þórir S. Guðbergsson
Höfundur er félagsráðgjafi.
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
FYRIR NOKKRU las ég grein í
Morgunblaðinu sem heitir „Það er
tap á Kárahnjúkavirkjun – Við
græðum á því að hætta núna“.
Þessi grein er eftir tvær konur.
Önnur heitir Sigríður og er heim-
spekingur en hin heitir Þuríður og
er kvikmyndagerðarmaður.
Ef hún hefði birst fyrir þremur
árum þá hygg ég að hún hefði vak-
ið mikla athygli en nú er hún því
miður alltof sein á ferðinni svo að
nokkur von sé til þess að hún komi
að nokkru gagni við að stöðva þá
hroðalegu eyðileggingu og þau
miklu landspjöll sem nú þegar eru
orðin á hálendi Austurlands. Hefðu
þær og öll náttúruverndarsamtök
hér á landi átt að taka höndum
saman fyrir þremur árum og reyna
að fá Landsvirkjun til að minnka
væntanlega álverksmiðju á Reyð-
arfirði um helming og hætta við
Kárahnjúkavirkjunina og í hennar
stað byggja þrjú til fjögur smærri
raforkuver hér á Austurlandi,
nægilega stór til að framleiða raf-
magn fyrir helmingi minni verk-
smiðju en nú er fyrirhuguð. Ég
efast stórlega um að það hefði orð-
ið miklu dýrara og landspjöll lík-
lega orðið miklu minni.
Verksmiðja af þeirri stærð hefði
verið nægilega stór fyrir Austfirð-
inga og ekki valdið öllu því umróti
sem nú er orðið hér á mörgum
sviðum, ekki síst í þessu brjálaða
kapphlaupi sem hefur orðið á milli
sveitarfélaganna hér á Austurlandi
um byggingu íbúðarhúsnæðis sem
að margra áliti er langt umfram
eðlilegar þarfir. Ég tel að nauðsyn-
legt sé að ráðast sem fyrst í stór-
felldar atvinnuskapandi fram-
kvæmdir til þess að þessar
fjárfestingar í nýjum íbúðum komi
að fullum notum hér á Héraði. Og
eftir útvarpsfréttum að dæma hef-
ur þetta byggingaræði ekki síst
gripið um sig á suðvesturhorni
landsins. Þó menn sjái fleiri blað-
síður auglýstar oft, bæði í Morg-
unblaðinu og Fréttablaðinu, af nýj-
um og notuðum íbúðum svo ekki
virðist vera skortur á íbúðum á
suðvesturhorninu. Samt ráðgera öll
stærstu sveitarfélögin á því svæði
að byggja tugi þúsunda íbúða á
næstu árum. Þetta byggingaræði
kostar þjóðfélagið gífurlegar fjár-
hæðir.
Þegar ákveðið var að fara í þess-
ar stórframkvæmdir hér á Austur-
landi gerði stjórn Landsvirkjunar
þá reginskyssu að semja um orku-
verðið við fyrirtækið sem byggir
verksmiðjuna þegar var búið var að
semja um allt annað. Þess vegna
gat fyrirtækið ákveðið sjálft hvað
það greiddi fyrir hverja kílówatt-
stund. Sagt var að það greiddi 1,40
fyrir kílówattstundina, en ekki
tvær krónur eins og sérfræðingar
töldu áður að rafmagnið þyrfti að
kosta ef virkjunin ætti að geta skil-
að nokkrum arði.
Ég vil taka það fram að ég var
aldrei hrifinn af að byggt yrði
svona stórt orkuver hér eystra og
sérstaklega mótfallinn því að Jök-
ulsá á Dal yrði veitt í Lagarfljót.
Og hefði ég vitað að virkjunin yrði
byggð á jarðsprungusvæði eins og
komið hefur fram á þessu ári þá
hefði ég reynt að beita mér fyrir
undirskriftasöfnun og krefjast þjóð-
aratkvæðagreiðslu um þessi mál.
Það hefði verið meiri ástæða til
að gefa þjóðinni tækifæri til að
greiða atkvæði um það heldur en
þegar forseti Íslands kaus að
stoppa lögin um fjölmiðlamálið,
sem frægt var með endemum. Nú
held ég að flestir séu farnir að sjá
hversu heimskulegt það var hjá
honum. Enda eru nokkrir af rík-
ustu mönnum þjóðarinnar orðnir
eigendur flestra stærstu fjölmiðla
hér á landi og það eiga þeir forset-
anum að þakka.
Snemma í grein þessara ágætu
kvenna kemur setning sem á ekk-
ert skylt við aðalefni greinarinnar,
en þar segir: „Heildarskuldir lands-
manna nema tæpum 2.000 millj-
örðum króna og niðurgreiðslur til
íslensks landbúnaðar nema um 7-8
milljörðum árlega.“ Hvað kemur
það við byggingu Kárahnjúkavirkj-
unar? Í tilefni af þessari klausu vil
ég leiðrétta þann leiðinlega mis-
skilning að bændur fái 7-8 milljarða
frá ríkinu árlega í niðurgreiðslur.
Þetta er hálfur sannleikur. Fyrst
tekur ríkið 14% virðisaukaskatt af
allri landbúnaðarframleiðslu en síð-
an eru niðurgreiðslur til bænda 7-8
milljarðar, eða álíka upphæð og
ríkið var búið að taka af bændum í
virðisaukaskatt. Þetta fékk ég stað-
fest hjá landbúnaðarráðuneytinu í
fyrrasumar.
Þess vegna vil ég eindregið
hvetja ríkisstjórnina til að fella al-
veg niður virðisaukaskattinn á
landbúnaðarvörur hér á landi, það
kæmi öllum almenningi best.
SIGURÐUR LÁRUSSON,
sjúkrahúsinu á Egilsstöðum.
Allt of seint af stað farið
Frá Sigurði Lárussyni:
KÆRU félagar, eitt fer gríðarlega í
taugarnar á mér við þetta ríki, öðru
fremur. Vitnisburður ýmissa aðila
hefur neytt mig til þess að við-
urkenna að hér á landi fær enginn
vinnu án þess að afsala sér ein-
hverjum réttindum. Hér neyðist
vinnandi fólk til þess að dansa eftir
höfði vinnuveitandans sem nýtir
hvert tækifæri til þess að svindla á
því með ýmsu móti, til dæmis með því
að skerða hlé, borga undir tilsettum
töxtum og þræla fólki út á frídögum á
aðeins hærri launum.
Til þess að ná svívirðilegu tak-
marki sínu og fá starfsfólk sitt til þess
að afsala sér réttindum hafa vinnu-
veitendur ýmsar aðferðir: þeir höfða
til samvisku fólksins sem það hefur í
vinnu, telja því trú um að algjör
þrælslund sé nauðsynleg til þess að
fyrirtækinu gangi vel. Vinnandi fólk
lifir í sífelldri hræðslu við að brjóta í
bága við vilja yfirmanna sinna því að
yfirmennirnir láta þá gjarnan í það
skína að nóg sé til af fólki tilbúið að
ganga í störf undirmannanna hafi
þeir eitthvað að athuga við stjórn-
unaraðferðir á vinnustaðnum. Starfs-
fólki reynist líka erfitt að andmæla
„indælum“ yfirmönnum, mönnum
sem fólk telur vini sína. Ég hef bara
ein skilaboð til vinnandi fólks: Sá sem
skerðir viljandi réttindi ykkar er ekki
vinur ykkar!
Á þennan hátt kúga vinnuveit-
endur óspart undirsáta sína til þess
að ná sínu fram: sparnaði og meiri
gróða. Sá gróði ratar þó aldrei í hend-
ur starfsfólksins sem heldur áfram að
eyða öllum sínum frídögum í 10–11,
vinnandi tólf tíma vaktir með örstutt-
um hléum á lélegum launum.
Stéttarfélögin mega sannarlega
skammast sín þegar litið er á þessar
staðreyndir, sem allir vita að eru
sannar en enginn hefur kjark til að
lýsa stríði á hendur. Stéttarfélögin
hafa sannarlega misst marks þegar
ungt fólk sem borgar samvisku-
samlega af laununum sínum til handa
félaganna fær ekki endurgreitt í því
atvinnuöryggi sem það á rétt á!
Skamm, stéttarfélög! Skamm! Tilvist
ykkar er nauðsyn vegna sífelldra
klækja vinnuveitenda, svo hví takið
þið ekki á þeim svindlandi snákum
eins og ykkur ber og sendið þeim þau
skilaboð að á Íslandi hafi vinnandi
fólk sterkt bakland sem treystandi er
á?
FINNUR GUÐMUNDSSON
Skeiðarvogi 135, Reykjavík.
Svik og prettir
Frá Finni Guðmundssyni: