Morgunblaðið - 12.09.2005, Blaðsíða 24

24 MÁNUDAGUR 12. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
Vinátta okkar Þor-
steins Gylfasonar
hófst þegar við komum
til Oxford í framhalds-
nám haustið 1966. Þor-
steinn kom frá Harvard til að vinna
að doktorsritgerð með Gilbert Ryle,
sem þá var Weynflete prófessor í
frumspeki við Magdalenugarð. Ég
kom til að taka B.Phil.-gráðu við
Sommerville og var líka undir vernd-
arvæng Ryles eins og títt var um
Nýsjálendinga. Þannig bar það til að
við sátum bæði í tímum hjá Ryle
þetta fyrsta misseri okkar og fórum
að gefa okkur að hvort öðru af því
(eins og viðurkenndum síðar) hvoru
um sig fannst svo til um klæðaburð
hins. Þetta man ég vel, þótt ég muni
ekki lengur hvert var fyrsta um-
ræðuefni okkar – Ísland og Nýja Sjá-
land, gæti ég trúað, líkindi og ólíkindi
þessara tveggja landa var okkur allt-
af óþrjótandi samtalsuppspretta. Ég
minnist þess líka frá þessu fyrsta ári
að við rökræddum afar torskilda rit-
gerð eftir Elizabeth Anscombe. Þor-
steinn skildi hana en ekki ég, því hún
krafðist betra valds á síðheimspeki
Wittgensteins en ég hafði þá. Ég
varð fokreið yfir þessu skilningsleysi
mínu og steytti hnefana: „Þetta get-
ur bara ekki verið rétt! Það hlýtur að
vera einhver frekari skýring!“ Og af
stakri þolinmæði endurtók Þor-
steinn: „Nei, Rosalind, það er engin
frekari skýring.“ Þegar ég horfi til
baka er mér spurn hvar Þorsteinn
varð sér úti um svo góðan skilning á
ÞORSTEINN
GYLFASON
✝ Þorsteinn Gylfa-son fæddist í
Reykjavík 12. ágúst
1942. Hann andaðist
á Landspítalanum –
háskólasjúkrahúsi
16. ágúst síðastlið-
inn og var jarðsung-
inn frá Dómkirkj-
unni 23. ágúst.
Wittgenstein svona
snemma. Varla lærði
hann þetta í Harvard á
þessum tíma, svo hann
hlýtur að hafa gert það
af sjálfsdáðum. Hann
var alla tíð sjálfstæður
í hugsun.
Þetta ár og næsta
deildi hann litlu húsi
með öðrum stúdent,
Benjamin Arnold, sem
nú er prófessor emer-
itus í miðaldasögu við
Háskólann í Reading.
Við þrjú urðum brátt
óaðskiljanleg. Við fórum á óperur
(ódýrustu sæti), stunduðum
skemmtanalífið, lékum okkur og við
töluðum og töluðum, óþreytandi. Það
hlýtur að hafa verið á þessum árum
sem ég kynntist Garðari Gíslasyni og
Svölu Þórisdóttur sem voru fyrst í
röð margra íslenskra vina sem Þor-
steinn gaf mér.
Hin gullnu æskuár í kringum 1970
eru farin að renna saman í huga mér,
svo að ég man ekki lengur hvenær
Þorsteinn hætti í doktorsnámi og
sneri heim til Íslands til að starfa við
háskólann þar. Ekki man ég heldur
nákvæmlega hvenær hann kom í
hverja sinna tíðu ferða til Oxford eft-
ir þetta, en þegar hann kom tókum
við jafnan upp alla okkar fyrri hætti
eins og ekkert væri. Snemma á átt-
unda áratugnum kom Hjördís Há-
konardóttir til Oxford, ég held hann
hafi verið farinn þá, og Hjördís og ég
hófum ævilanga vináttu út á nafn
hans eitt. Jólin og áramótin 1972/3
voru ógleymanlegt tilefni fyrstu
heimsóknar minnar og Benjamins til
Íslands, þegar við nutum í fyrsta sinn
hinnar dásamlegu íslensku gestrisni.
Fyrir mig var þetta fyrsta heimsókn-
in af sex, sú síðasta árið 2001, þegar
við Þorsteinn fórum saman til Akur-
eyrar.
Þegar ég lít yfir þessi þrjátíu og
níu ár, sé ég fyrir mér eins konar
stjörnumerki myndað af gleðistund-
um. Þræðirnir sem halda því saman
eru þau vensl sem vinátta okkar Þor-
steins hefur getið af sér. Þetta nær
jafnvel til Nýja Sjálands, því sumir
vina minna hér vinguðust við Þor-
stein, þegar hann og þeir dvöldu
samtímis hjá mér í Oxford. Og rétt
eins og ég hitti foreldra hans í hvert
skipti sem ég kom til Íslands hitti
hann foreldra mína oftsinnis í Oxford
þegar þau heimsóttu mig þar. For-
eldrarnir voru okkur báðum einkar
kærir, og við vorum sítalandi um þá
hvort við annað og við þá um hitt.
Nafn Þorsteins er föður mínum
einkar tamt í munni.
Það kann að virðast ankannalegt
að ég sem starfssystir Þorsteins
skuli hafa svo lítið að segja um verk
hans, en staðreyndin er sú að við töl-
uðum aldrei um þau í smáatriðum.
Við vorum vön að glettast með að
flest þeirra „væru falin í blámóðu
forntungu“ og það var dæmigert fyr-
ir rausn hans að við ræddum frekar
mínar hugmyndir og ritverk sem
hann var mér einatt afar hjálpsamur
með. Við töluðum heilmikið um
kennslu okkar og margar stórgóðar
hugmyndir hans um þau efni vöktu
hjá mér löngun til að fylgjast með
honum að verki. En oftast nær töl-
uðum við einfaldlega um heimspeki
fremur en vinnu okkar sjálfra. Með
„Hvað finnst þér um þetta?“ hófst
samtalið, og af stað á fullri ferð með
Þorsteini geislandi af snerpu, ákafa
og snilld.
Svona gengu nú samtölin – um
heimspeki, sálfræði, skáldskap, tón-
list, stjórnmál, Ísland, foreldra okk-
ar, mat, föt, vini, fólk, ást, sársauka…
Hann kenndi mér að meta ljóðasöng,
Laxness og Ibsen; hann kom mér til
að gráta af hlátri; hann gerði mig ör-
magna og agndofa og afar, afar sæla.
Það var ekki til betri vinur, svo örlát-
ur á allan hátt, svo góðgjarn, blíður,
heiðarlegur, andríkur, glæsilegur.
Hann gaf mér svo mikið að ég hlýt að
prísa mig sæla um aldur og ævi með
það sem ég hef fengið.
Rosalind Hursthouse
prófessor í heimspeki við
Auckland-háskóla,
Nýja Sjálandi.
Sumt fólk andar öðruvísi. Frá því
stafar eftirminnileg lífsorka, ósjald-
an ógleymanleg svo lengi sem lifir.
Sá sem hér ritar átti þess kost ung-
lingur að setjast við skör lærimeist-
aranna Gylfa Þ. Gíslasonar og sonar
hans Þorsteins Gylfasonar á fyrsta
námsári í viðskiptafræði við Háskóla
Íslands. Hvortveggja maðurinn
ógleymanlegur frá fyrsta degi.
Stjórnmálaskörungurinn Gylfi á ný
háskólakennari í rekstrarhagfræði
með glæstan stjórnmálaferil að baki
hafði hengt upp vopn og verjur
stjórnmálamannsins og brugðið sér
aftur í skikkju fræðimannsins. Þor-
steinn sonur hans óskrifað blað í
huga nemendanna, hálærður heim-
spekingur og rökfræðingur og átti
víst að troða okkur til þess að hugsa
rökrétt að útlenskum hætti.
Við fyrstu kynni af þessum nýja
kennara kom strax í ljós að öndun
þessa manns var eitthvað allt öðru-
vísi en annarra. Undir prívatoki
mælikers óhóflegrar fullvissu, sjálfs-
ánægju og stórlætis nýnemans sem
ekki hefur lifað margt ævintýralegt
eða merkilegt var mér engu síður
ómögulegt annað en brosa, hlusta,
hrista haus og gjóa augum, gera grín
að, láta mér fátt og helst ekkert finn-
ast, taka laumulega afstöðu til og að
lokum læra eitthvað smálegt og stór-
fenglegt sem enn situr fast í roskn-
um kolli. Eins og til dæmis rök-
leiðsluhendingar forsenda og
niðurstöðu, frábærar þversagnir,
limrugerð og önnur skringilegheit.
Að ekki sé minnst á íslenskt mál.
Smiðsauga hans mikið á íslenskt
tungutak. Og átti í handraða ótal
krydd og kryddblöndur í rétti dags-
ins.
Þannig kom það ungmenni ekki lít-
ið á óvart einn daginn snemma
hausts að þessi grannvaxni kennari í
svörtu jakkafötunum með hausinn
alltaf svolítið út á hlið skyldi ekki að-
eins hengja sig í fánastengurnar
tvær sem stóðu í kross á sviðinu í há-
tíðarsal skólans og hanga þar síðan
eins og frelsarinn góða stund í blíð-
unni, heldur taka upp á því að lesa úr
ritgerðum tveggja nemenda í salnum
fáeinar setningar og honum sýndist
talsverður fengur í frá sjónarmiði ís-
lensks ritmáls og tiltekinnar fagur-
fræði. Og kom í beinu framhaldi af
einkar áhrifaríkri umsögn um rit-
verk þessara eitthundrað aumingja á
sviði heimspekinnar. Ég var höfund-
ur þeirrar seinni tilvitnaðrar ritsmíð-
ar, orðin hrynfögur í hrífandi salar-
kynnum en ógjörningur að njóta
gullhamranna til fulls á meðan ein-
hver hangir á fánastöng og vinnur
það þrekvirki að jarðsyngja með rök-
stuðningi eitt hundrað ritgerðir í ör-
fáum orðum.
Svo er það árla morguns að kenn-
arinn er ekki mættur og engin skila-
boð frá honum fyrirliggjandi. Kort-
eri síðar kemur hið sanna í ljós:
Þorsteinn hefur fótbrotnað en mætt-
ur þó valhoppandi brosandi á hækj-
unni, segir vekjaraklukkuna hafa
dottið úr sambandi. Í hugsunarleysi
býður enginn stuðning né spyr nán-
ari frétta uns einhver heldur það rök-
leysu að klukka geti yfirleitt dottið úr
sambandi. Þá hló Þorsteinn. Hefur
þegar skoppað þetta upp allan stig-
ann en fer nú mikinn inn hátíðarsal-
inn og stígur á sviðið, kennari, fræði-
maður, rithöfundur, skáld. Við púlt
og fána samofinn rökvísi og speki,
háskóla, menningu, manngildi og
öðrum jötunhugtökum, reiðubúinn
að rökræða, vekja, hjálpa til. Afsiða
og siða. Læra mest sjálfur. Vinna
lengstan vinnudag. Trúr grundvall-
arhugsjón kennslustarfsins. Góðum
kennara er margt að þakka.
Jónas Gunnar Einarsson.
Erlendur í Unuhúsi hlýtur að hafa
brosað í kampinn þegar hann sá okk-
ur nafnana fjögurra ára rogast með
svarta steinhnullunga á öskutunnu-
loki – sem við höfðum fundið í garð-
inum hjá honum – niður í kjallarann
á Mjóstræti 2 þar sem ég bjó. En
steinana, sem við töldum vera kol,
ætluðum við að nota sem eldsneyti í
flugvél sem við höfðum tjaslað saman
úr skókössum sem Guðmundur skó-
smiður í Garðastræti 13A – í húsi
Þorsteins – hafði gefið honum. Nú
var að fá úr því skorið hjá Jóu þvotta-
konu í kolavélinni hennar, hvort við
værum á réttri braut. Hún rak upp
skellihlátur og kvað steinana vera
hrafntinnu sem væri gagnslaus til að
bera okkur upp í háloftin. En þessar
ófarir urðu samt upphafið að ævi-
langri vináttu. Ég gerðist flugvéla-
smiður og Þorsteinn hóf sig til flugs á
vængjum ljóða og söngs.
Leiðir okkar lágu aftur saman í
Menntaskólanum í Reykjavík þar
sem við rökræddum um heimspeki,
ég undir áhrifum átrúnaðargoða
minna Wittgenstein og Russell en
hann tók þá mið af Kirkegaard og
Heidegger. Eftir nám í Harvard og
Oxford sveigði hann inn á mína
braut, sem ég varð ákaflega montinn
af. Þorsteinn kom eitt námsárið
1966-1967 til München þar sem ég
var við nám og höfðum við þá gott
næði til að bera saman bækur okkar.
Hann var með afbrigðum hugmynda-
ríkur, hafði einstaka frásagnargáfu
og kryddaði frásagnirnar gjarnan
með skoplegum innskotum. Gleymdi
maður stund og stað í samræðum við
hann og gekk af fundinum upptendr-
aður.
Þorsteinn kom síðustu árin gjarn-
an í sumarfrí til München og tók ég
upp þann sið að fara með hann á staði
þar sem hann hafði aldrei verið áður,
af því að hann hafði látið þau orð
falla, að hann færi ógjarnan einn á
staði þangað sem hann hefði ekki
komið áður. Bættust þannig í safnið
hans nýir staðir eins og Jena, Weim-
ar, Regensburg, Passau, Zürich,
Konstanz og Friedrichshafen. Þetta
sumarið höfðum við ráðgert að skoða
umhverfi Kárahnjúkavirkjunar sam-
an. En af því varð nú ekki, þar sem
hann varð nú að fara einn á þann stað
sem ekki verður umflúinn.
Þorsteinn J. Halldórsson,
München.
Með þessum orðum viljum
við þakka þá miklu vináttu
og velvild sem Þorsteinn
Gylfason sýndi, bæði okkur
persónulega og starfsemi
Félags áhugafólks um heim-
speki á Akureyri. Söknuður-
inn er mikill og skarðið stórt.
Aðstandendum öllum vottum
við okkar dýpstu samúð.
F.h. Félag áhugafólks um
heimspeki á Akureyri
Jón Hlöðver Áskelsson,
Þórgnýr Dýrfjörð.
HINSTA KVEÐJA
Glitvangur - 220 Hfj
Draumahús ehf.
Hjalti Pálmason hdl. og Sigurður J. Sigurðsson, löggiltir fasteignasalar.
Einstaklega glæsilegt einbýli alls 296,7 fm,
þ.a. 59 fm bílskúr á frábærum stað í
Firðinum. Glæsilegur garður og möguleiki á
aukaíbúð á neðri hæð. Verð 58 millj.
Einbýlishús 192 fm einbýlishús á Patreksfirði.
Húsið er á tveimur hæðum 6 - 7 hebergja. Húsið
er mikið uppgert svo sem ný klætt og einangrað
og nýtt járn á þaki. Nýr sólpallur og uppgerð lóð.
Allar innihurðir eru nýjar, eins er eldhúsið með
nýrri eldhúsinnréttingu og tækjum. Baðherbergið
er allt nýtt ca 30 fm með með nuddhornbaðkari,
plássi fyrir ljósabekk
og líkamsræktartæki.
Fínt verð, aðeins 7,9
sölum.Margrét
s.6934490
EINBÝLI Á PATRÓ
Stekkar
Franz Jezorski lögg.fasteignasali | Skúlagata 17 | 101 Reykjavík |
www.holl.is | holl@holl.is | sími: 595 9000 | fax: 595 9001
Atvinnuauglýsingar
Starfskraftur óskast
til afgreiðslustarfa í Kringlunni. Vinnutími
er frá kl. 12-18.30.
Upplýsingar í síma 895 5513.
Sjálfboðaliðar
óskast!
M
Á
T
T
U
R
IN
N
&
D
Ý
R
Ð
IN
Fataflokkun Rauða krossins óskar eftir sjálfboða-
liðum til að afgreiða í Rauða kross verslununum á
Laugavegi 12 og Strandgötu 24.
Verslanirnar eru opnar 6 daga vikunnar og vinnu-
tíminn er sniðinn að óskum hvers og eins. Þetta er
skemmtilegt sjálfboðaverkefni sem hentar bæði
konum og körlum á ýmsum aldri.
Nánari upplýsingar veita Örn Ragnarsson í síma
587 0900 eða 894 1953 og Jón Brynjar Birgisson
í síma 565 2425. Netfang: jon@redcross.is.
Hefurðu tíma aflögu?
Fataflokkun
Rauði kross Íslands